Слайд 1Толевилел:
«Тарак-хойтпак хырным оршээ !»
Слайд 2 Толевилелдин чидиг айтырыы
«Таагылыг хойлуг авам
Тарактап-ла орган-на
боор.
Тараанын-на хоюг черин
Менээ салып орган-на боор»- деп чон аразынга алгаан кожумактарнын тыптып келгени ындыг-ла амыр эвес. Бистин суурувус база мал- маган- биле бай- шыырак. Мал- маганнын ак суду- биле ада-огбелернин кылып чорааны ак чеминин бир дээ-
жизи «таракты» кылып ооренип алыры.
Слайд 3
Цель:Сорулгазы:
Тыва чоннун шаг тоогуден кылып ижип чорааны ак чеминин бирээзи таракты
суттен кылып ооренип алыры
Таракты хун буруде ижип ,ону хундулээри.
Слайд 4Боттандырар аргалары
Информаторлар- биле ажыл
Таракты чуден кылырын тодарадыры
Тарактын кижиге ажыктыы
Ажылды туннээри
Слайд 5Кол бодал
Бир эвес, таракты шын кылып ооренип алыр болзувусса, садыгда садып
турар «кефир, снежок, ряженка» деп орус чоннун кылып ундуруп турар чеминге хой акша ундурбес, ёзулуг арыг ак чемивис бистин кадыывысты камгалаар болур.
Слайд 6Манап болгу дег туннелдер
Таракты ак талды шандалап тургаш кылып ооренип
алыр болзувусса, келир уеде ёзулуг кан-кадык кижилер болур бис
Слайд 7Тарак- хойтпак хырным оршээ!
Таракты инек, хой, ошкунун хайындырган судунден кылыр. Ошку
судунден кылган тарак кайгамчык чаагай болур.
Кыштын соогу намдап, час шинчи кирип орда, шээр мал оолдап эгелээр. Хой хураганнап, ошку анайлап турар апаарга, шай суттээр сут бар апарганы ол. Чер карарып, хек-даваннар унуп, чоогалар иштинден шончалайлар унуп турар уеде инектер бызаалап эгелээр. Таракты кылырда ыяап-ла хоренгилээр. Анай-хаактар сыргаланып, суг кыдыындан унген талдар чулукталып турар ойде черден унген талдын картын бир тудумдан картап алгаш, ону борбактай шарыптар. Хайындырып каан инек судун чылыг-булээн кылдыр чылыткаш, дуву бүдүн хууңга куткаш, ынаар бир моондак тал картын суп киириптер. Суттуг болгаш шылбалыг хуунну кидис-биле ораагаш, ог иштинин бир шолээн черинге тургузуп каар. Бир хонгаш, азы улуг-ла дээрге уш хонгаш, тарак болу бээр.
Слайд 8Тарак кылырын билип алганывыс
Башкы таракты огнун эр ээзинге амзадыр азы
кырган-ачазынга албан амзадыр чанчыл турган. Ылангыя тараазы тонуп калган орегелернин уруг-дарыы тарак унген соонда, чеми тывылганы ол болур. Таракты баштай оолдарга бир-бир аякты ижиртир. Кыс уруглар ойлеп ижер. Тарак ижерге ижин чазалыр дижир. Ишти куртуй берген чаш уругларга тарак ижиртирге, аш курттар олгулээр, ол уруг сегип унер. Таракты эртен, дуъште база кежээ ижер чораан. Шала кежээ тарак ижерге уйгу кончуг ханар.
Шаандагы тываларның чугаазын ёзугаар алырга, тарак ижип өскен уругларның иштиниң хоочузу чок болур дижир. Тарак ижип чоруур уругларның база улуг улустуң өкпези, баары, шөйүндүлери, улуг хырны, бууректери болгаш сыныйы кончуг арыг чаагай болгаш кан-кадык болур.
Тарактын хоренгизин узуп болбас. Хуун дувунде тарак бичиилей бээрге, кырындыва хайындырган сутту немей кудар. Тыва кижилерге тарак дээрге тарааны солуп шыдаар ак чем болур.
Слайд 9Тарактын эм шынары
Шаандагы тываларнын чугаазын ёзугаар алырга, тарак ижип оскен уругларнын
иштинин хоочузу чок болур дижир. Тарак ижип чоруур уругларнын база улуг улустун окпези, баары , шойундулери, улуг хырны, бууректери болгаш сыныйы кончуг арыг чаагай болгаш кан-кадык болур.
Слайд 11Чулуктуг талдарны шинчилеп турарывыс
Слайд 12Кырган-ававыс Седий-оол Самбууевнанын тарак кылыр сутту саарып тургаш хайындырып турары
Слайд 15Оолдарга айтып бээрге талдын картын адырып олурары
Слайд 16Талдын картын адыргаш сутче суггар дээш чуп турары
Слайд 18Таракты кылып тондургеш кырган-авай биске эки ооренир силер дээш конфета улеп
берип турары
Слайд 20Туннели
Таракты канчаар кылырын билип алыры- биле кырган-ава Ондар Седий-оол Самбууевнага барган
бис . Кырган- ава бисти баштай талдан кезип эккелинер дээш чоруткан. Эмин эттир улгады берген эвес чаш база эвес арай ортумак чулуктуг талдан эккээр силер дээш чоруткан. Талдап алгаш кээривиске талдын картын мынчаар чонар силер дээрге оолдарывыс картын адырган. Даштын адырып алырывыска сугга чуггаш, хайындыргаш соодуп каан чылбай сутке суккаш , дуктуг алгыга ораагаш чылыг черге салыр деп коргузуп тургаш тайылбырлап берген. Таракты канчаар кылырын коруп билип алган бис.Уш хонганда кырган-ававыска баарывыска тарак болган болду. Кырган-ававыс биске тарак байырлалын кылды.