Презентация, доклад на тему Внеклассное мероприятие на тему Литература (6 класс)

пĕтĕм чунĕпе чăн-чăн халăх поэчĕ. Унăн пултарулăхĕ, тăван çĕртен сĕткен илсе, хăватлăран та хăватлăрах ÿссе пырать. Ухсай тăван çĕре юратать, пуринчен ытла çĕр ĕçĕпе пурăнакан çынсем çинчен çырать.
Поэт сасси - тăван çĕр сасси. Ухсайăн геройĕсем – ĕçчен çынсем, ăслă та хаваслă çынсем.
Аркадий Ĕçхĕл

Якку Ухсай! Утатăн чěррěн
Халăхпала куллен-кунах.
Çěн ěмěре хастаррăн кěрěн,
Мěншěн тесен чăвашăн çěрě
Чунпа упрать ялан сана.
Георгий Ефимов

çăлтăра курса çичě хут кěл тăваттăм. Халăхра çапла йăла пурччě. Кěлтумалли сăмахсене эпě тахçанах шутласа кăларнăччě. Мана телей ярса пыма, хутла вěренме, ялта писарь пулса ěçлеме, хамăр ялта пурăнакансем валли хутсем çырса пулăшакан пулма ыйтаттăм».
Ухсай Яккăвĕ

Пелепей районне кěрекен Слакпуç ялěнче чухăн хресчен çемйинче çуралнă. Пулас поэтăн ачалăхě йÿçě тěтěмлě хура пÿртре иртнě. Самани те ку вăхăтра асар-писер те хăрушă пулнă: патша влаçĕ вырăс мар халăхсене хыттăн хĕсни, икĕ революци, граждан вăрçи, выçлăх çул. Пурнăç темěнле йывăр пулсан та ашшě ачана вěрентмех тăрăшнă.
1920-1924 çулсенче Слакпуçěнчи шкулта вулама-çырма вěреннě. Хăйне çывăх тăван тивекен К.Иванов пек пулма ěмěтленсе çамрăк ача сăвăсем çырма тытăннă.

Ухсай çуралнă кил. Слакпуç. Н. Эльми ÿкерчěкě

Эс мана вăрат анне,
Илěм-тилěм ирхине.
Манăн выльăх пăхмалла,
Ман шкула та каймалла.
Эпě выльăх пăхмасан
Пирěн пулмě сěт те çу.
Эпě шкула каймасан
Пулмě ăслă калаçу.

«Ирхи сăмах» (1927)

литература кружокне çÿрет, сăвăсем çырать.
1928-1930 çулсенче Ěпхÿри халăх çутĕç институчěн хатěрленÿ уйрăмěнче вěренет.
1929 çулта унăн пěрремěш сăвви «Юратрăм эп, хирсем, сире» «Сунтал» журналта пичетленет.

Мускаври
М. В. Ломоносов
ячěллě университетăн
литература факультечĕн çурчĕ (1900ç)

«Эпир - илемлě çуркунне» сăвă вěçě

Юратрăм эп, хирсем, сире,
Сана та сěм-хура вăрман!
Нихçан та шухă чěрере
Ку юрату çухалмě ман.
Ухсай Яккăвě

факультетěнче вěренет. Паллă тутар поэчĕпе Мусса Джалильпе туслă пулнă. Çак вăхăтрах Мускаври «Коммунар» хаçатра та ěçлет.
1933 çулта «Сăвăсем» ятлă пĕрремĕш кĕнеке тухать.
1934-1937 çулсенче Чăваш писателĕсен союзĕн правлени секретарĕнче, Пушкăртри ăслăлăхпа тĕпчев институтĕнче, Чăваш радиокомитетĕнче вăй хурать. Ульяновскри тата Патăрьелěнчи педагогика училищисенче чăваш чěлхипе литературине вěрентет.

Патăрьелěнчи педагогика училищи

Ухсай Яккăвĕ (1933)

Мусса Джалиль

пуçланă. Çĕрпÿ патĕнче автоаварие лекет. 3 уйăх Улатăр хулинче И.Т.Григорьев патĕнче сывалса пурăннать. Репрессирен ăна А.Твардовский, А.Белый, А.Фадеев хăтарса хăварнă.
1939 çулта Филипп Вуколов-Эрлик икĕ поэта – Ухсай Яккăвĕпе Мустай Карима – пĕр-пĕринпе паллаштарнă. П.М.Миронов ячĕллĕ Чăваш вырсарни шкулĕн вĕренекенĕсемпе калаçнă чух Мустай Карим Ухсайпа хăйĕн хушшинчи туслăх çинчен тĕплĕн каласа панă.

А.Фадеев

П.Хусанкай, Я Ухсай, М.Ухсай, А.Талвир(1936)

Ухсай Яккăвĕ çуралнăранпа 100 çул

Яков Гаврилович чăваш чĕлхипе литературине‚ Мария Дмитриевна – вырăс чĕлхипе литературине вĕрентнĕ.
1939 çулхи кĕркунне вĕсем пĕрлешнĕ. Пĕр-пĕрне килĕштерсе‚ юратса пурăннă.

Ухсай Мария мăшăрĕпе

Каллех те манăн ĕлĕкхин пек çамрăк каччă Пулса вăййа тухасчĕ пĕр самант кăна‚ Савни суйлас пулсан вĕри чĕре хăвачĕ Каллех‚ хальхи пекех‚ юратăччĕ сана. 
Я. УХСАЙ (1957 )

трагедие çырса пĕтернĕ.









Мария Ухсай мăшăрĕ çырнă «Тутимĕр» трагедие вырăсла куçарать, сцена çине кăларать.

«Тутимĕр» трагедири пĕр сцена

14.10. 1944ç. Эп сана тахçанах сăвăсем ярса панăччĕ. Вĕсене ăçта та пулин йышăнчĕç-и? Ман Тутимĕр Шупашкарта вырăсла калаçма хатĕрленнишĕн питĕ савăнатăп. Ухсай Яккăвĕ

ЧР Куславкка районĕнчи Карач ялĕнче «Тутимĕр» тата «Кěлпук мучи» поэмăн уйрăм сыпăкĕсем çырăннă çурт

Яккăвĕ Шупашкарта тěпленсе ěçлеме тытăнать. Вĕсен пĕрремĕш ачи - ывăлĕ Яша йывăр чирлесе вилет.

“Паллах‚ шурри те‚ хури те сахал мар пулнă-тăр вĕсен пурнăçĕнче‚ анчах аттепе анне пĕр-пĕрне яланах ăнланн㔂 – çырать аслă хĕрĕ Ольга Яковлевна.

пуçлансан поэт хăй ирěкěпе халăх ополченине çырăнать.
1942 çулхи çу уйăхěнче вěренÿ батальонěн курсанчě пулса тăрать. «Çар гимнастěркине эпě 1942 çулхи çу уйăхěнче тăхăнтăм, ăна 1946 çулхи кěркунне çеç хыврăм», - тесе каласа кăтартнă вăл тусěсене каярахпа.

Нимберг хули. Чехословаки. (1945)

Вăрçăри тус-юлташĕсемпе

Маруçăм
Сан кăмăлун ăшши, тивлетлĕ тусăм,
Паян та чăмăркка тутам çинче
Сана курма паян çул çук, тăванăм,
Ман çулăм вут та çулăм ăшĕнче.

Эльпа шывĕ хĕрринче (Прага.1945)

Вăрçă вăхăтěнче çырнă сăвăсемпе поэмăсем унăн «Атă кунчинчи тетрадь», «Хурçă та çуннă чух» ярăмсене пěрлешсе совет çыннисен вăрçăри паттăрлăхěпе хăюлăхне, вěсем Тăван çěр-шыва чун-чěререн юратнине кăтартакан хайлавсем пулса юлчěç. Вăрçăри хастарлăхшăн Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçин 1-мĕш тата 2-мĕш степеньлĕ медальĕсене тивĕçнĕ.
Кирек мĕнле йывăр вăхăтра та вăл мăшăрĕ çинчен шухăшланă. Сăвăласа çырнă çепĕç çырупа пĕрле вут-çулăм хирĕнче те илемлĕ чечек тупма пултарнă.

сăвăсемпе поэмăсем те хайланă.

тивĕçнĕ. «Çĕр» поэма уйрăм кĕнекен тухнă.
1965 çулта «Ту урлă çул» роман пичетлннĕ.
1969 çулта мăшăрĕ сарăмсăр вилет.
1971 çулта çуралнăранпа 60 çул çитнĕ май октябрь революцийĕн орденне панă. «Ача чухнехи çăлтăрăм» тата «Силпи çăлкуçĕ» ярăмшăн Чăваш АСCРĕн К.В.Иванов ячĕллĕ патшалăх премипе чысланă.
1972 çулта «Ача чухнехи çăлтăрăм» триологишĕн М.Горький ячĕллĕ патшалăх премине тивĕçнĕ.
1981 çулта Ленин орденĕпе хавхалантарнă.
1984 çулта Ухсай Яккăвĕн ятне Чăваш Республикин Ĕç Мухтавĕпе паттăрлăх Кĕнекине кĕртнĕ.

Ларакансем: С.Элкер мăшăрĕ, М,Ухсай, Я.Ухсай, С.Лашман, И.Малгай. Тăракансем: --, В.Садай , Н.Данилов, С.Элкер, --, _--(1965)

çултан Ухсай мирлě ěçе таврăннă. Чăваш кěнеке издательствинче тата «Тăван Атăл» альманах редакторěсем пулнă.
1948 çултанпа вара творчество ěçěпе çеç пурăнма тытăннă. Ольга ятлă хĕрĕ çуралать.

М.Ухсай Ольга хĕрĕпе(1949)

Ухсай Яккăвĕхĕрĕсемпе

Мария Ухсай хĕрĕсемпе

Ухсай çемйи (1950)

М. Ухсай, -- Я.Ухсай, Оля хĕрĕ (1948)

поэма уйрăм кĕнекен кун çути курнă. Иккĕмĕш хĕрĕ Елена çуралнă.
Çулсерен вăйланса пынă унăн пултарулăхě. Вăл халăх валли кěнеке хыççăн кěнеке çырса кăларнă.
1955 çулта «Акăшкÿл» поэма уйрăм кĕнекен пичетленнĕ.
1959 çулта «Лирика» сăвă пуххи тухнă. Чăваш АССР Верховнăй Совечĕн депутатне суйланă.

Ухсай (1950)

Я. Ухсай, В.Алагер, М.Ухсай, Б.Иринин, Уйăп Мишши

А.Афанасьев, В.Канюков, М.Ухсай, А.Талвир, Я Ухсай дрматургсен семинарĕ хыççăн (1960)

тивĕçнĕ. «Çĕр» поэма уйрăм кĕнекен тухнă.
1965 çулта «Ту урлă çул» роман пичетлннĕ.
1969 çулта мăшăрĕ сарăмсăр вилет.
1971 çулта çуралнăранпа 60 çул çитнĕ май октябрь революцийĕн орденне панă. «Ача чухнехи çăлтăрăм» тата «Силпи çăлкуçĕ» ярăмшăн Чăваш АСCРĕн К.В.Иванов ячĕллĕ патшалăх премипе чысланă.
1972 çулта «Ача чухнехи çăлтăрăм» триологишĕн М.Горький ячĕллĕ патшалăх премине тивĕçнĕ.
1981 çулта Ленин орденĕпе хавхалантарнă.
1984 çулта Ухсай Яккăвĕн ятне Чăваш Республикин Ĕç Мухтавĕпе паттăрлăх Кĕнекине кĕртнĕ.

Ларакансем: С.Элкер мăшăрĕ, М,Ухсай, Я.Ухсай, С.Лашман, И.Малгай. Тăракансем: --, В.Садай , Н.Данилов, С.Элкер, --, _--(1965)

Ухсай Яккăвĕ çуралнăранпа 100 çул

тухса тăрать Муса Джалиль,
Тутар поэчĕ, тусăмçăм, юлташăм
Муса Джалиле аса илсе çырнă поэма (1954-1957)

Маджит Гафурипе юлташлăн
Çÿреттĕм эпĕ Ĕпхÿре,
Тытаттăмччĕ поэт пуласшăн
Пĕр пысăк шанчăк чĕрере…

Çÿретĕп çÿçĕ кăвакарнă
Хасан Туфан юлташăмпа…
Тутар тени мана начар-и,
Пăсса тăрать-и чăваша?..
Мана тутар сăнарлă теççĕ (1959)

Муса Джалиль

Хасан Туфан

Маджит Гафури

тус-поэт Сайфи Кудаш
Пĕлтерĕ хăйĕн сăввинче…
Пĕлĕтсем (1948)

ПОЭТ ТУССЕМ

Сайфи Кудаш

Кунта Шелепипе пĕрле Ашмарин
Екки ярса калаçнă ĕрсенче,
Çÿренĕ чух Тукай асран каймарĕ,
Хади Такташ сăвви чĕлхе çинче…
Савса мухтав такмакĕ эпĕ çыртăм,
Юрларам эпĕ сан çинчен, Хусан!
Хусан (1951)

Шелепи

Ашмарин

Тукай

Хади Такташ

Хусан

телейĕ,
Поэт вут-хĕмĕ санăн куçунта.

«Нарспие» Твардовский куçарнă пулсан, ку вăл Ивановшăн тĕнче литературине кĕме çул уçакан паттăрла ĕç пулнă пулĕччĕ.
Ухсай

Вăрçă хыççăн Твардовский питĕ ĕçлĕччĕ, пушăрах вăхăт тупăнмарĕ унăн. Вăл вара куçаруçă пулма хăйĕн çывăх тусне – Борис Сергеевич Буштын-Иринина сĕнчĕ.

А.Фадеев

Б.Ирининпа Я.Ухсай

А.Твардовский

Демьян Бедный

Андрей Белый

выртнă хыççăн Шупашкарта вилнĕ. Ăна Пушкăрт Республикинчи Слакпуç ялĕнче пытарнă, ун ячĕпе музей комплексĕ йĕркеленĕ.
Кĕслету. Ку вырăна Ухсай Яккăвĕ яланах асра тытнă. Слакпуçне килмессерен сак çÿлле вырăна хăпарса тăван тавралăхĕ çине пăхса савăннă, çакăнтах – кун-çул тÿпинчен пăхнă пек – тăван халăх шăпи çинчен тарăн шухăшлă йĕркесем шăратнă.
Я. Г. Ухсай хай виличчен хушса хăварнипе ăна шăпах çакăнта пытарнă.

Кĕслету

пурăннă çурт çинче ун ячĕпе мемориал хăми уçнă (скульптор А. К. Брындин).
Шупашкар хулинчи культура çуртне Ухсай Яккăвĕ ятне панă.  
1996 çулта пулас музей çурчĕ умĕнче Я. Г. Ухсай бюстне (скульптор С. Н. Кадикин) уçнă.
 2001 çулхи чÿк уйăхĕн 30-мĕшĕнче Слакпуç ялĕнче ун ячĕпе музей комплекс хута кайнă.
2011 çулхи чÿк уйăхĕнче Ухсай Яккăвĕн керменĕ умĕнче бюстне уçма палăртнă.

поэзи кĕввинче
Çынсен сĕтел çинчен кайман апачĕ!
Илем шыранă майăн августра (1955)

Мана çырма чернил пĕр тонна парăр,
Парнелĕр пурăнма çĕр алă çул!
Вара сире пурне те вырăн парăп
Каска пек хулăн хамăн томсенче…
Мухтав та чап илес шутпа кĕмерĕм (1955)

«Стаи белых лебедей» (1963)
«Суйласа илнисем. Тутимĕр» (1975)
«Суйласа илнисем. Хура тапра» (1977)
«Суйласа илнисем» (2009)

Кĕнекисем

Талантлă сăвăç, драматург, куçаруçă, публицист, тĕпчевçĕ, 77 кĕнеке авторĕ

Ухсай хайлавěсене вырăсла, тутарла, пушкăртла,украинла куçарнă. Хăй те вăл 4 чěлхе пěлнě: чăвашла, вырăсла, тутарла,пушкăртла

(1763-1799)

Дарья

Анна

Михаил (1722-1799)

Иван (1774-1813

Агафья

Петр

Анисим

Ефим

Кузьма (1788)

Мария (1790)

Устинья (1793)

Яков (1798)

Семён 1
1800

Аграфена
1806

Степан
1806

Семён 2
1809

Ефим

Мария

Михаил

Никифор
1841-1908

Гавриил
1869-1940

Яков
1911-1986

Петр

Павел

Антон

Акулина

Терентий

Николай - Васса
Васильева
(1848 г. р.)

Василий

Екатерина

Александр

Агафья

Виктор

Клавдия

Евгения
1881-1903

Константин
1890-1915

Яковлевна Мускавра ěçлесе пурăнать. Мускав патшалăх университетěнчи истори факультетěнче вěреннě, чылай вăхăт «Илемлě литература» издательствăра редактор пулса ĕçленě. Халě те тěрлě издательствăпа çыхăну тытса ěçлет.

- 1937 çулта çула май пулнă.
3. Патăрьел - 1937 çулта педтехникумра чăваш чĕлхипе литературине вĕрентнĕ).
4. Улатăр - 1937 çулта репрессирен çăлăнма пытанса пурăннă.
5. Канаш - 1937 çулта станцире пулнă. Çакăнта ăна кассир «халăх тăшманĕ» тесе çула тухма билет та сутман.
6. Куславкка - çула май кĕрсе тухнă. Карач ялĕнче авланнă хыççăн М. Ухсайпа çуллахи вăхăтра, каярахпа 1954 çултан пуçласа 1974 çулччен пĕрмаях çак ялта пурăннă).

нумай, анчах та пысăк талантлисем сахал. Ухсай Яккăвĕ – пысăк талантлă çын. Поэтăн иксĕлми пултарулăхĕ унăн чаплă хайлавĕсенче, унăн кĕнекисенче, сумлă ячĕ – халăх чĕринче упранать. Ун çинчен чăваш çыравçисем нумай ырă сăмах каланă, калаççĕ те. Вăл чапа та, мухтава та тивĕçлĕ.

Ухсай. Çырнисен пуххи. 2 том. Поэмăсем. Шупашкар, 2002.
Яков Ухсай. Çырнисен пуххи. 3 том. Поэмăсемпе сăвăсем. Шупашкар, 2003.
Яков Ухсай. Çырнисен пуххи. 4 том. Поэмăсем. Шупашкар, 2003.
Станьял В.П. Чăваш халăх сăвăçи Ухсай Яккăвĕ. Пурнăçĕпе пултарулăхĕн ĕлкевĕсем. Шупашкар, 200.
Дмитриев А. Сăвă-юрăллă Слакпуç. Шупашкар, 1996.