Слайд 1Темæ:
Плиты Грис.
Балладæ: «Авд цухъхъайы».
Слайд 2Урочы нысантæ:
Аив литературон уацмысы фæрцы
ахуыргæнинæгтæм Райгуырæн бæстæмæ æхсидгæ
уарзт æвзæрын кæнын.
Хъæбатыр хæстонтæн,
нæ кадджын хистæртæн
ныййарджытæн сæ аргъ кæныныл ахуыр кæнын.Ахуыргæнинæгтæн аивады æмæ царды бастдзинад
æмбарын кæнын.
Слайд 3Урочы фæлгонц:
Плиты Грисы æмдзæвгæты æмбырдгæндтæ:
«Атакæ», «Салдат» æмæ æндæртæ.
Фыдыбæстæйы Стыр хæсты темæйыл
аив литературæйы уацмыстæ æмæ хæстон нывтæ.
Слайд 4Техникон фæрæзтæ:
Интерактивон фæйнæг. (Зарджытæ, кинонывтæ).
Слайд 5Эпиграф:
«Зæххыл цы стырдæр хæст æрцыд,
Гъе, уым Ирон туг дæр ныккалд«
(Плиты Грис).
Слайд 6Зæххыл ис иу Хуыцау – Рæстдзинад,
Ды иунæг уымæн дæ цагъар.
(Джыккайты Шамил.)
Слайд 7Зæххыл ис иу Хуыцау – рæстдзинад.
Ды иунæг уымæн дæ цагъар.
Ахæм зондахаст
адæймаджы кæны сæрибар, дæтты йын ныфс æмæ сфæлдыстадон тых.
Фæлæ ахæм бæллиццаг уавæрмæ æрцæуын æнцон нæу алы адæймагæн. Уый сæраппонд адæймаджы хъæуы зынтæ басæттын, тас амарын, зæрдæйæ цагъары æууæлтæ ралæмарын. Уыцы уавæр у хъуыдыгæнæг адæймаджы бæллиц, йæ бæрзонд нысан, уымæ тырнынц философтæ æмæ геройтæ. Уыдон намыс хонынц –мæлæтыл ныфсджынæй сæмбæлын, амонд сæм кæсы рæстдзинад æмæ Фыдыбæстæйы сæрвæлтау сæ цард радтын. Ахæм удон уавæр уыд Плиты Дзамболаты фырт Грисæн.
Слайд 9Плиты Грисы Ирыстоны чи нæ зоны ахæм адæймаг нæ разындзæн. Иутæ
йæ зонынц курдиатджын поэтæй, иннæтæ – куырыхон драматургæй, æртыккæгтæ – агургæ æмæ æнæаргæ тæлмацгæнæгæй. Грис се ппæтæн дæр уыди хион, уарзон адæймаг, алкæйы зæрдæмæ дæр фæндаг ссардта.
Слайд 10Ирон фысджыты цалдæр фæлтæры йæ Хуссарæй- Цæгатмæ нымадтой сæ монон фыдыл.
Грисы уазджыты æхсæн фенæн уыдис бирæ хæрзæгъдауджын адæмы: Коцойты Арсен, Дзанайты Иван – Нигер , Дзесты Куыдзæг, Мамсыраты Дæбе, Ардасенты Хадзыбатыр, Гаглойты Федыр-Гафез, Тæбæхсауты Бало, Джыккайты Шамил, Джусойты Нафи æмæ æндæртæ. Фысымы адæймагуарзондзинад сын уыди стыр ныфсы хос. Сæ мидисджын ныхæсты мидæг уыдон лыг кодтой канд фынджы æгъдæуттæ нæ, фæлæ ирон культурæ æмæ аив литературæйы фарстатæ.
Слайд 13О, Плийы фырт гени уыд æмæ генийæ баззайдзæн Ирыстоны фæлтæрæй- фæлтæрмæ.
Ахæм хуымæтæг æмæ стыр курыхон æмæ дзырддзæугæ адæймæгтæ стæм хатт гуырынц.
Уыдоны хуызæн ничи бамбары йæ адæмы рис, хъизæмæрттæ, бæллицтæ, хъуыдытæ. Грис фыста шедевртæ, уыди æмæ баззайдзæн ирон литературæйы классикæй. Йе сфæлдыстад конд у ирон тугæй, ирон стæгæй, ирондзинадæй, æппæт адæмтæм йæ уарзондзинадæй.
Слайд 16Фыдыбæстæйы Стыр хæст куы райдыдта, уæд Плийы фырт дæр Иры
сагсур фæсивæдимæ ацыд Фыдыбæстæ бахъахъхъæнынмæ. Йæ хæстон фæндæгтæ уыдысты Сталинграды, Румынийы. Польшæйы, Больгарийы, Чехославакийы, Венгрийы, Австрийы . Хæст фæци гвардийы майоры цины. Тохы фæндæгтыл Грисæн йæ фыссæн сис æндон джебогъау бахсысти хæсты цæхæры, йæ поэзи , арвæрдынау, алы ахорæнтæй сæрттывта Ирыстоны цъитисæр хæхты сæрмæ.
Слайд 20Абон Плиты Грис куы фæзæгъæм, уæд нæ цæстытыл ауайынц ирон литературæйы
сыгъзæрин къæбицмæ уымæн цы бирæ уацмыстæ бацыд, уыдон.
Æппæты фыццагдæр та нæ зæрдыл æрбалæууынц йæ диссаджы классикон уацмыстæ: «Чермен». «Авд цухъхъайы». «Æртхутæгдон» æмæ иннæтæ.
Хæсты фыццаг бонтæй фæстæмæ гитлерон фашистты чи дæрæн кодта, уыдонимæ уыдысты Ирыстонæн кад чи скодта æмæ сæрыстыр кæмæй у , уыцы Гæздæнты авд æфсымæры. Кæнæ сæрибар, кæнæ мæлæт! Уый уыдис сæ ардбахæрд.
Зарæг: «Гæздæнты авд æфсымæры».
Слайд 40Гæздæнты авд домбай цæргæсы хæсты быдырмæ цыдысты ныфсджынæй , æхсарджынæй, уæндонæй
цыфыддæр знаджы ныппырх кæнынмæ, сæ фыд Асæхмæты ныстуан æххæстгæнгæйæ:
«Цæут, мæ хуртæ… Лæгты дзуар фæуæд уæ фарсхæцæг!....
Тых кæнынмæ нæ цæут,
Фæлæ цæут тыхгæнджыты ныхмæ…
Æгадмæ - иу мын ма руадзут мæ сæр…..».
Æмдзæвгæ: «Авд домбай цæргæсы». (Слайдтæ).
Слайд 50«Зæххыл рæсугъд цæрынæн фидар
Дыууæ стыр ныфсы ис лæгæн
Фыдыбæстæ æмæ Сæрибар,-
Циу цард
æнæ сымах? – Ингæн».
«Хæстæн йæ тæккæ тъыфылмæ бырсдзынæн
Кардыл фыдгулы туг не суыдзæн хус,
Иры сыгъдæг ном нæ фегад кæндзынæн
Цалынмæ судза мæ цæстыты рухс».
Хæстон поэт Плиты Грисы æрдхæрæн рæнхъытæ Гæздæнты авд æфсымæрæн уыдысты тохы гимна æмæ сæ хæсты быдырмæ хастой тырысайау бæрзонд. «Фыссæг фыссæг уæд уыдзæн æмæ адæмы фарнæн куы куса, зæгъы Грис.
Слайд 52Æмæ, бæгуыдæр адæмы фарнæн цард æмæ куыста Грис. Афтæ куы нæ
уыдаид, уæд нæ равзæрдаид æппæт ирон адæмы зæрдæты цы фæриссын кодта , уый - балладæ: «Авд цухъхъайы». Автор дзы равдыста Гæздæнты авд æфсымæры хъæбатырдзинад. Сæ кадджын мæлæт. Райгуырæн бæстæ знагæй бахъахъхъæнын банымадтой сæ сæйрагдæр хæсыл. Æгаддзинад дзы иу дæр йæ сæрмæ не рхаста.
Зарæг: «Хърихъхъуппытæ» .(Дауыраты Э). (Слайдтæ).
Слайд 57МАХАР
ХАСАНБЕГ
Хадзысмел
Дзёрёхмёт
Мёхёмёт
Созыр
Шамил
Слайд 59Куырттаты комы фæзилæны абон ис цыртдзæвæн. Сау айнæджы сæрмæ хърихъхъуппытæ се
ндон базыртæ базмæлын кодтой , сындæггай сæ фæйнæрдæм айстой æмæ сæхи бæрзонд систой цъæх арвы тыгъдадмæ. Афтæ кæсы адæймагмæ, цыма сæхи тæккæ къæдзæхæй атондзысты. Сæ фæстæ æнкъардæй нымдзаст саударæг ныййарæг мад.
Клип: «Журавли».
Киноныв: Балладæ «Авд цухъ\хъайы».