Презентация, доклад по якутскому литературе

үлэлиир,
Үөрдүһэн ханыылаһан сылдьар
Үтүө киһи буолуом.
Сүрэзим – быарым сөрүүн,
Санаам – өйүм дьайза...
(«Азабар сурук” айымнньыттан)

улуус), I Дьохсоҕон нэһилиэгэ, төрөөбүт кэмэ - сэтинньи 14 күнэ, 1886 сыл. Куобах буьарбыт диэн төрүт өбүгэ алаастара.

иһэн, үс кэргэнэ субуруччу өлөн, элбэх оҕото өлөн, аһыыга ылларан айманан, бэрт кыһалҕалаахтык олорбута.

убайа Василийдыын тураллар

Онно аҕабыттан-ийэбиттэн көрдөһөн, дьиэбиттэн өйүөлэнэн, бэйэм астанан, ол оскуола иккис курууппатыгар дэҥ кэриэтэ түбэһэн, икки кыһын үөрэнэн бүтэрбитим. Онтон салҕаан үөрэнэр күүс суоҕа. Хата, ол сыл улахан биим, үөрэҕин бүтэрэн, Байаҕантай Алланыгар биир кылаастаах оскуолаҕа учуутал буолбутугар баран, бииргэ олорон, үс кыһын кэриҥэ салайтаран үөрэммитим. Сонно эрэ олорон, эдэр саас үчүгэйин бэрт кыратык билэн аһарбытым. Сонтон ыла кинигэни ааҕарга үөрэммитим. Үрэх баһа дойду буолан, оччотооҕу мин ааҕарбар сөптөөх кинигэ диэн суоҕа, инньэ гынан биим ааҕар, нуучча улахан суруксуттара - Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Некрасов суруйбут кинигэлэрин ааҕан бартым".

этэ, кини оҕо эрдэҕиттэн үөрэнэн, кэлин Дьокуускайдааҕы реальнай училищены бүтэрбитэ. 1904 сыллаахтан Василий Иванович билиҥҥи Кириэс Халдьаайыга, уруккута III Байаҕантайга учууталынан ананан улэлээбит.

Софроновтар үһүөн айа - тута улэ үөһүгэр сылдьан күн сириттэн эрдэ барар дьылзаламмыттара...

Край» хаһыакка типографияза наборщигынан улэлээбитэ.

Куоракка туохтааҕар да ордук кини кулуупка, театрга сылдьарын сөбүлүүрэ, олохтоох полит-сыылынайдар туруорар спеклаклларын көтүппэт этэ.

күтүөтэ Терентий,сиэнэ Вася уонна Алампа

Үлэтэ суох Алампа 1909 сыллаахха олунньуга Дьокуускайга олорор эрээри, Лена төрдүгэр балыксыттары тутан эргинэр саха баайыгар Кирилл Спиридоновичка үлэлээбитэ.

атыыһытыгар, үөрэҕэ суох баай киһиэхэ К.С. Давыдовка суруксуттаабыта.

Холобур: "Бэрт киһи Бэриэт Бэргэн", "Кулун Кугас аттаах Кулантай бухатыыр", ити пьесалары туруорууга политсыылынайдар көмөлөспүттэрэ.
1909 сыллаахха Дьокуускайга нуучча улуу суруйааччытын Н.В.Гоголь "Кэргэннэнии" ("Женитьба") диэн комедията сахалыы туруоруллубута, бу пьесаҕа кэлин саха аатырар суруйааччылара буолбут Алексей Кулаковскай, Анемподист Софронов сүрүн оруоллары толорбуттара

саҥаран иһиэҕиҥ!

Намтан куоракка киирэн, ыалга эстэрээпэлиир кыыһы - Евдокия Яковлеваны кытта доҕордоспута, кини оччоҕо талааннаах эдэр актриса этэ.

туран оонньоо. Үөрэҕэ суох кыысчаан маҥнай сатаабакка муҥ бөҕө. Ол эрээри син ханнык эмэтик да буоллар, толорбутум быһыылаах. Онно суфлерунан хара бараан, көрсүө баҕайы Софронов диэн уол баара...
Ол уол туран мин оруолбун толорорбор маҥнайгыттан көмөлөһөөччү буолла. Эмиэ да дьиэбэр тиэрдэн биэрээччи буолла. Дьэ ол курдук Алампаны кытары билсиһэн барбыппыт...

* *
Уруҥ туллук өрө мөлбөстуур
Маҥан туллук өрө далластыыр
Ыраастыыра эрэ бөлтөрдүүр
Дозойумалыыр эрэ дозоруом!

Ылбазайдыыр эрэ чыычаазыам
Туллуктуур эрэдозоруом!
Туохха базас эрэ туора көрөн
Туоххаһыйар эрэ буоллун дуу.







Дьуунньатынаан 1913 сыл

Тулаайах,Кыайыгыйап,Куорат сахата, диэн бастаан сурукка киирэ сылдьыбыттара.

якут», «Бред пред смертью человека» уо.да.а. 1911 сылтан суруйан сазалаабыта.
«Кэпсээн»1912с.
«Селукуун кэпсээнэ»1913с.
«Албыннаппыт»,
«Ордугу булаары олозун алдьаппыт» 1924с.
«Барда»1926с.
«Дьуьун кубулуйумтуо»,
«Уйбааннаах Маайыстара»1926с,
«Куораччыт»
«Баччаза тиийиэххэ»,
«Озонньор кэпсээнэ»
«Сотору даа кестер сордообут»курдук саха литературатын классиката буолбут айымнньылары суруйбута.

тарзанан барбыта.бэйэтэ литературнай-общественнай олозор драматург,Театральнай дьыаланы тэрийээччи,национальнай театры теруттээччи,теоретик быьыытынан кыттыбыта.

иьинэн А.Кулаковскайы кытта ынырыы сурук тарзаталлара.
А.И.Софронов «Саха санаата» хаьыаты тэрийэн таьаарбыта.

буолуой?
Россия урдунэн контрреволюционнай буруйга элбэх киьи буруйданан хаайыллыбыта. Саха сиригэр репрессия массабайдык устэ ыытылла сылдьыбыт:
1927-1930 с.с «Ксенофонтовщиназа» буруйданан;
1937-1939 с.с «националистар»,
1950- 1952 с.с. «Г.Башарин» дьыалатынан.
Ол курдук «Ксенофонтовщина» дьыалатынан ер сыллар тухары саха чулуу дьонун массабайдык кыдыйбыттара.

1928 сыл алтынньы 29 кунугэр 28 киьини сууттаабыттар,мантан 25-ьэ Соловецкэй концлагерга ууруллубуттар. Кинилэр истэригэр А.И.Софронов баара.

1933сыл

балыырга тубэьэн,онорботох буруйугар эриллэн сытар кэмигэр барыта наар аанньа диэбиккэ дылы…
Кэргэнэ Алампаны быразан атын киьиэхэ ойох барбыта эбии сугэьэр буолар. «Туох иннигэр маннык баьаам батталга барбытым буолуой?»- диэн Алампа бэйэтиттэн ыйытара. Ол эрэн кини хаьан да Сэбиэскэй былааска естуйбэтэзэ,хом санаабатаза.

Поэт А.И.Софронов ссылкаттан этэннэ эргиллэн кэлэн баран салгыы айар улэтин суруйарын тохтоппот.

хомурунньугун бэчээттииллэригэр кердеспут.
Оччотоозу кэмнэ политическай буруйдаах айымнньыларын бэчээттээбэтэхтэр.
Кэлин 1933 сыл от ыйыгар дойдутугар эргиллэн айымнньыларын суруйан салгыыр.
Суруйааччылар союзтарыгар киирээри гыммытын,нэьиилэ кандидатынан эрэ ыларга кенуллууллэр.

1935 сыл Алтынньы 24 кунугэр ссылкаттан этэннэ еэргиллэн кэлэн баран доруобуйата айгыраан лер.

айаннаан,
Сылайан сындалыйан
Ахта аймаһыйан
Эйиэхэ эргиллэн кэллим...

төрөөбүт дойдуга – Таптала,
Кини таптыыр дьахтарга Сүгүрүйүүтэ,
Алампа кырдьыга
Алампа көҥүлэ-
Бүгүн да биһигини кытта...
(М.А.Попова)