Презентация, доклад на тему Фонетика

жіктелуі.
Дауыссыз дыбыстар
Дауыссыздардың айтылуы мен жазылуындағы ерекшеліктер.

сәйкес келсе (мәселен о,ө,ұ,ү),кейде бір әріп (мәселен ю,я) бірнеше дыбыстың қосындысын (йұу,йүу,йа) өрнектейді.Керісінше,кейбір әріптердің (ь,ъ) дыбыстық мәні жоқ.

мағына және форма жағынан ажыратуға септігі бар тілдің ең кішкене функциялық единицасы.

және сапа жағынан әбден зерттеліп,айқындалып,бірізге түсіп болған жоқ.У дауыссызы тек жуан еріндік (у) және жіңішке еріндік (у) түрде ғана ұшырайды.Мұны алғаш анықтаған Ә.Жүнісбековтың айтуынша,”қазақ тіліндегі консонантизмдер жүйесі 17 сингорматиптен немесе 66 сингармодауыссыздан құралады“.Басқаша айтқанда 17 үндеспе,66 үндес дауыссыз бар деген сөз.Олар:б,ғ-г,д,ж,з,й,қ-к,л,м,н,ң,п,р,ц,т,у,ш.Бұлардың қатарында өзімізге мектептен таныс в,ф,х,һ,ц,ч дыбыстары жоқ.Жоқ болатыны,бұлар-жолдан қосылған,байырғы сөздерде жоқ,кірме дыбыстар.

қатаң,ұяң және үнді болып үш топқа бөлінеді.

Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз.

Қатаң дауыссыздар мыналар:п,ф,к,қ,т,с,ш,щ,х,ц,ч.

дауыссыз дыбыстар деп атаймыз.Үнді дауыссыздар мыналар:р,л,й,у,м,н,ң.

атаймыз.
Ұяң дауыссыздар мыналар:б,в,г,ғ,д,з,ж,һ.
Қатаң,ұяң дауыссыздардың бірімен-бірі жұп құрайтындары бар.Мұндай жұп болып келетін қатаң,ұяң дауыссыздар мыналар:п-б,ф-в,к-г,т-д,с-з,ш-ж,қ-ғ,х-һ.

дауыссыздар мыналар:в,ф,с,ғ,з,ш,щ,ж,х,һ.
Діріл дауыссыздар:р

(лингваль) фонемалары:т,д,с,з,ш,ж,ц,ч,к,г,қ,ғ,х,ң,л,р,;

тілінің қ дауыссыз дыбыстарының жарыспа моделі

дыбыстары:қ,ғ,к,г,ң,х.

қазақ тілі лексикасының 14 проценті (8402) осы дыбыстан басталады.Ал ғ сөз соңында мүлдем кездеспейді,сөз басында 213 кірме сөзде,ал сөз ортасында актив ұшырайды.Қ фонемасы к сияқты көрші дыбыстардың әсерінен ұяңданып (ғ)айтылуға бейім тұрады:қарашғой (қара қой), сарғыз (сары қыз),ағала(ақ ала), ағүй (ақ үй),тарағы (тарақ-ы),құлағы (құлақ-ы).

тілі арқылы енген сөздер.Ал қалғандары (гауһар,гүл,гу-гу,гуле дегендерден басқалары) қ әрпінде қайталанады:гуілде-куілде,гүж-күж,гүжбан-күжбан,гүж-күж,гүмбір-күмбір,гүмп-күмп,гүр-күр,гүрс-күрс,гүрсіл-күрсіл,гүріл-күріл т.б.

аяғында келетін в қазақтың айтуында,көбіне п-ға айналып кетеді.Мысалы:
Жазылуда Айтылуда
Боранбаев Боранбайып Сәрсенов Сәрсеніп
Күнтуаров Күнтуарып
Сергеев Сергейіп

орыс тіліндегі х-ға жуықтап кетеді.Содан да болу керек жазуда бахыт,Ахан, болып кетіп жатады,яғни мұндай жағдайда шұғылдар бомаңдау айтылуға тиіс.Оларды сөз басындағыдай етіп,айту,тістеніп тұрған сияқты әсер етеді.

ж-мен айтады және сол үшін де ж тілі делінеді.
Парсы тілінен ауысқан я шылауын қара қазақ жә түрінде айтқан,көркем шығармаларда да кездеседі.
Ал сөз ішінде буындар й-дан бастала береді:а-йа,ұ-йа,қара-йа,қара-йып,қара-йық,сы-йа,ты-йын,ті-йін т.б.Солай бола тұрса да й әрпін бы,ғы,ды, деген сияқты емес,ый түрінде айту керек болады.Й дыбысы сөз ішіндетек дауысты дыбыстардан соң ғана тұра алады,дауыссыздан соң тұруы мүмкін емес.Бұл да болса,оның дыбысталу ерекшелігін аңғартады.

да тарихи байланыс,заңдылық болуға тиіс.Бұларды жеке тұрғанда (алфавитте) тек ый,ұу,ың түрінде айтсақ керек.

тілінде жоқ дауыссыздар- бесеу: ғ,қ,ң,у,һ.Қазақ тілінде бұрын болмаған,орыс тілінен енген дауыссыздар да бесеу:в,ф,х,ц,ч.