Презентация, доклад на тему 9 сынып экология пәніне арналған слайд

сынып оқушысы: Мусаева Гүлбану

Тексерген: Құтманбаева Дария

алабы. Еуропа мен Азия аралығында орналасқан жер шарындағы ең тұйық көл. Дүние жүзіндегі ең ірі су айдыны, үлкендігіне қарап теңіз деп атайды.

1025 м, орташа тереңдігі 180 метр.

құрлығының орталығында, мұхиттардан алыста, оқшау жатқан тұйық су алабы. Дүние жүзіндегі ең ірі тұйық су айдыны, үлкендігіне қарай теңіз деп атайды. Ауданы 376 000 км². Каспий теңізі меридиан бойымен созыла орналасып, 47º47'-36º33' солтүстік ендік пен 45º43'-54º20' шығыс бойлық аралығында жатыр. Меридиан бағытында 1200 км-ге созылған, орташа ені 300 км.

жағалауды басты (трансгрессия), бірде суы кейін қайтып отырды (регрессия). Плейстоцен кезеңінде (70 млн. жыл бұрын) теңіздің Понто-каспий алабы оңтүсігінде орналасқан Тетис атты үлкен теңізден бөлініп қалды. Понтий кезеңінде (10 млн. жыл бұрын) құрамында қазіргі аумақты алып жатқан Қара және Каспий теңіздері бар Сармат тайпасы бірнеше бөлікке бөлінді. Нәтижесінде оқшау тұйық алапты қамтыған қазіргі Каспий теңізінің нобайы пайда болды. Бұл кезде теңіздің аумағы қазіргіден кіші болған. Орта плиоценнің кейбір кезеңдерінде теңіздің аумағы одан да кіші болған. Ол тек Дербент қазаншұңқырымен ғана шектелген..

келтірілген. Б.э.д. 323 жылы Александр Македонский теңзде жүзуші Патроклды Каспий теңізінің жағалауын зерттеуге жібереді. Патрокл Кара-Бұғаз-көл шығанағына дейін жетеді және ол оны Каспий теңізін мұхтипен байланыстыратын өзеннің бастауы ретінде қабылдайды. Сол кезеңнің көптеген ғалымдары Каспийді, олардың түсінігі бойынша жұрттың бәріне белгілі жерді қоршап тұрған Дүниежүзілік мұхиттың солтүстіктегі шығанағы деп санады. Ежелгі заманның атақты географы Страбон өзінің «География» кітабында Каспийді батыстан шығысқа параллель бойынша созып көрсеткен.

қалталанудан кейін бұл байланыс үзіліп, Каспий тұйық теңізге айналған. Жоғарғы плиоценнің, ақшағыл ғасырында мұхитпен байланыс қайтадан қалыптасты. Каспий жағалауының әртүрлі деңгейінде теңіз террасалар түзілген.

(солтүстік жағалауының басым бөлігі және шығыс жағалауының солтүстік жартысы), қалғаны Ресей, Әзірбайжан, Түрікменстан және Иран жерімен шектеседі.

Еділдің үлесі 65% болғандықтан, теңіз деңгейінің өзгерістері елеулі түрде оның ауытқуларымен байланысты болады. Еділдің жылдық құйылымымен реттеледі. Еділдің ең көп құйылымы мамыр-маусым айларының үлесіне тиеді де, бүкіл өзен құйылыстарының 13-26 %-тін береді. Еділ құйылымының құбылуы жылына -240 км³.

көрсеткіштен айнымалы. 1929 жылдан 1977 жылға дейін деңгейдің күрт төмендеуі (-29 м) байқалды. 1978 жылдан бастап Каспий қайта көтерілді, 1995 жылдың басында - 26,5 м-лік көрсеткішке жетті. Жағалауды теңіз суы қайта басты. Еділ сағасында 4-5 км, Жайық сағасында 6-12 км, Қаратон, Теңіз, Прорвада кен орындарының тұсында 35-45 км, Бозашы түбегінде 4-10 км жер су астында қалды. Теңіз суының қазіргі деңгейінің жоғарылауын климаттық жағдайға байланысты түсіндіреді. Каспий суының көтерілуі 45%-ы теңізге құятын өзендер, 16%-ы айдынға жауатын жауын-шашынның молаюы, 25%-ы теңіз үстінен булану мөлшерінің азаюы және 14%-ы Қарабұғазкөл Шығанағына құйылатын суды шектеуге байланысты.

6 %, ағаш түрлері 0,5 % кіреді. Фитопланктондардың 449 түрі мен түрлі өкілдері өмір сүреді. Олардың ішінде 414-і Солтүстік Каспийде, 225-і Орта Каспийде, 71-і Оңтүстік Каспийде тіршілік етеді.

ешбір теңіз жоқ. Каспий теңізіндегі 77 түрлі балықтың 33 түрі басқа ешбір теңіздерден кездеспейді. Моллюскілердің 47 түрінің 41-і, шаяндардың 107 түрінің 70-і Каспий теңізінде тіршілік етеді. Каспий теңізін мекендеушілер негізінен алғанда Сармат және Понтика теңіздерін мекендейтіндерден өсіп дамыған, осы уақытқа дейін Каспий теңізінде тіршілік етуге олар жағдай тауып отыр. Бұл теңіз ертедеге фаунаның және одан тараған жаңа түрлердің мұражайына айналды.

және теңіздік деп ажыратады. Теңіздің балықтарға 43,5 %-ын құрайтын 53 түршелер, өзендіктерге 34,4 %-ын құрайтын 32 түршелер, өрістегіштерге 14,7 %-ын құрайтын 18 түршелер және жартылай өрістегіштерге 7,4 %-ын құрайтын 9 түршелері жатады.

оңтүстік -батыс аймағын мекендейді. Солтүстік Каспийде сирек кездеседі. Кавказ жотасынан ағатын езендерге өрлейді. 20 ғ-дың басында аз да болса Еділ мен Жайық өзендеріне өрлейтін. 1980 жылдан бері бұл өзендерде ауланғаны туралы дерек жоқ. Каспий албырты— албырттардың ішіндегі ең ірісі; ұзындығы 100 см жыныстық жағынан жетілгендерінің салмағы 2 — 7 кг.

тілінде т ү л е н деп те атайды. Дене тұрқы 125 -160 см, салм. 65 — 80 кг. Суда тіршілік етуіне байланысты дене құрылымында сол ортаға бейімделуі басым. Мойны денесімен түтасып біткен, соңдықтан басы айқын бөлектеніп көрінбейді; құлақ қалқаны болмайды, аяқтары ескек төрізді, башайларының арасында қалың тері жарғақтары болады.

экологиясы Каспий теңізінде қалыптасқан мұнай-газ өндіру мұнай өңдеу кещендерінің дамуына байланысты. Қазақстанның батыс өңірінде қалыптасқан табиғи әлеуметтік, экогомикалық және экологиялық жағдай. Судағы және құрлықтағы экологиялық жүйелердің ресурстық ілкімділігіңің төмендеуі, өнеркәсіпке қажетті жануарлардың (бұлардың ішінде бекірелер де бар) жойылып кетуіне төнген қауіп, мұнай-газ кенішінің жұмысына байланысты аймақтағы Каспий маңын қоршаған ортаның өзекті мәселелері. Теңіздің ластануы, негізінен, Каспий шельефіндегі мұнай және газ кен орындарының жұмысы. Кен орындарында мұнайдың төгілуінен, пластикті сулар ағындысынан, техника мен транспорттың жөнсіз қозғалысынан жасыл желек тапталады, топырақ тозады. Мұнайдың қоймалжың тұнбалары, пайдасыз топырақ, ластанған тұзды мұнай, металл қалдықтары, бұрғылау қондырғысын түбегейлі жөндеуден кейінгі қалдықтар, бәрі өндіріс қалдықтары болып табылады.