Слайд 1
Химия. 12 класс
Синтетикалық полимерлер
Слайд 2textile industry
food processing
industry
agriculture
automobile production
Products for children
sport
construction
manufacture household appliances
Слайд 3textile industry
food processing
industry
agriculture
automobile production
Products for children
sport
construction
manufacture household appliances
Plastics
Слайд 4 Сабақ тақырыбы: Пластмассалар (plastics) және олардың түрлері
Слайд 5Пластмасса –
полимер негізінде алынған материал
Слайд 7Сұраққа жауап беріңіз
?
Полимерлер деген не?
Слайд 8Сұраққа жауап
Полимерлер
(грек. "поли"—көп, "мерос"—бөлшек) - молекуласы бірнеше қайталанып отыратын, бірдей құрылымдық буындардан тұратын жоғары молекулалы қосылыстар.
Polymer
long chain molecule made from lots of small molecules joined together
!
Слайд 9Сұраққа жауап беріңіз
?
Мономер дегеніміз не?
Құрылымдық буын дегеніміз не?
Полимерлену дәрежесі дегеніміз не?
Слайд 10Сұраққа жауап
Мономер - полимер синтезделетін кіші
молекулалы зат.
Құрылымдық буын – макромолекулада бірнеше рет қайталанып отыратын атомдар немесе атомдар тобы.
Макромолекуладағы құрылымдық буындардың саны полимерлену дәрежесі (n) деп аталады. Оның сан мәні 1000 – нан 1 млн-ға жуық болуы мүмкін.
!
Слайд 11Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 12“Химиялық лабиринт ” жауабы
!
1
3
4
7
5
2
6
8
9
Старт
Финиш
Слайд 13Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 14Сұраққа жауап
1
Жоқ, себебі:
Поликонденсация реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен әрекеттескенде, қарапайым
кіші молекулалы затты (көбіне суды) бөле отырып бірігуін айтамыз
Слайд 15Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 16Сұраққа жауап
4
Иә, себебі:
Макромолекула пішіні
Сызықтық
Полиэтилен
Капрон т.б.
Кеңістіктік
Фенолформальдегид
шайыры, резеңке т.б
Тармақты
Полипропилен
Крахмал т.б
Слайд 17Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 18М(макромолекула) = M(құрылымдық буын)х n
мұндағы, n – полимерлену дәрежесі,
M
– құрылымдық буынның молекулалық массасы
Полимердің молекулалық массасы және полимерлену дәрежесі орташа жуықталған шама :
Mорт. (полимер) = M (құрылымдық буын)х nорт.
Сұраққа жауап
7
Жоқ, себебі:
М(С3H6)= 42г\моль
Mорт. (полипропилен) = M (құрылымдық буын)х nорт.=
42х1000= 42000
Слайд 19Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 20Этилен молекуласының полимерлену реакциясы
Сұраққа жауап
5
Жоқ, себебі:
Слайд 21Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 22Сұраққа жауап
2
Полимер терминін
1833 жылы
Й.Я. Берцелиус
енгізді
Жоқ, себебі:
Слайд 23Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 24Сұраққа жауап
3
Поликонденсация реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен әрекеттескенде, қарапайым кіші молекулалы
затты (көбіне суды) бөле отырып бірігуін айтамыз
Мысалы,
Иә, себебі:
Слайд 25Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 26Сұраққа жауап
6
Иә, себебі:
Шығу тегі бойынша
полимерлер жіктеледі
табиғи (био-
полимерлер)
жасанды
синтетикалық
Крахмал
Целлюлоза
Белок
Табиғи
каучук
Вискоза
Целлулоид
Ацетатты
талшықтар
Полиэтилен
ФФ полимерлер
Синтетикалық
талшықтар
Синтетикалық
каучуктер
Слайд 27Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 28Сұраққа жауап
8
Иә, себебі:
Егер полимердің құрылым буындары әр түрлі болса, онда
сополимер деп аталады.
Слайд 29Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 30Сұраққа жауап
9
Жоқ, себебі:
Жоғары молекулалы
қосылыстар үшін екі түрлі
күй ғана белгілі–
қатты және сұйық.
Жоғары молекулалы қосылыстар – мүлде ұшпайтын, газ күйіне ауыспайтын заттар.
Слайд 31Химиялық лабиринт (полимер)
Бутиленнің
полимерлену реакциясы
5
Полимердің
құрылым буындары әр түрлі болса сополимер
деп аталады 8
Поликонденсация
реакциясы деп бірнеше
мономерлердің бір-бірімен
әрекеттескенде, қарапайым кіші
молекулалы затты (көбіне суды)
бөле отырып бірігуін айтамыз
3
жоқ
Поликонденсация
реакциясына мысал
Слайд 32Мен білемін:
Пластмассалардың жіктелуін, түрлерін, полимерлену және поликонденсациямен алынған пластмассалардың қасиеттерін, қолданылуын
Мен зерттеймін:
Пластмассалардың қасиеттерін
Оның қоршаған ортаға тигізетін әсерін
Мен қолданамын:
Пластмассалардың қасиеттерін біле отырып, айналамыздағы пластмассаларды ажырату
Сабақ тақырыбы: Пластмассалар (plastics) және олардың түрлері
Слайд 33Пластмасса өндіру ауқымы жағынан полимер материалдары арасында бірінші орын алады.
Өндірістің барлық
саласында, техникада, күнделікті тұрмыста, құрылыста, медицинада, ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылады.
Слайд 35
Пластмасса (пластикалық масса)- иілгіштік қасиеті бар, сондықтан белгілі бір жағдайларда тиісті
пішінге келтіруге болатын, жоғары молекулалы органикалық заттар негізінде жасалатын материалдар.
Иілгіштік қасиет - дененің сыртқы күш әсерінен пішінін өзгертіп, ол әсер тоқталғаннан кейін де сол өзгерген пішінін сақтап қалу қасиеті.
Слайд 36Пластмасса қасиеттері:
Жеңіл (тығыздығы төмен)
Оқшаулағыштар
(диэлектрик)
Коррозияға тұрақты
Механикалық берік
Су, газ
өткізбейді
Өңдеуі жеңіл
Салыстырмалы арзан
Слайд 37Пластмассалар құрамы
полимерлерден
толықтырғыштардан
Тұрақтандырғыштардан
( стабилизаторлардан)
бояғыштардан
пластификаторлардан
Слайд 38Пластмассалар температура
әсеріне қарай
Термопластикалық
термопластар
Термореактивті
реактопластар
Полиэтилен
Полипропилен
Поливинилхлорид т.б.
Фенолформальдегидті
шайырлар
Полиэфирлі шайырлар
Карбамидті шайырлар т.б.
Слайд 39
Термопластикалық (термопластар) полимерлер қыздырғанда жұмсарып, иілгіш болады да, суытса – қайта
қатайып, өздерінің алғашқы қасиеттерін сақтап қалады. Қыздыру және қысым әсерінен әртүрлі бұйымдар жасауға және қажет болғанда оларды қайта өңдеуге болады.
Слайд 40
Термореактивті (реактопластар) полимерлер қыздырғанда иілгіштігін жояды, балқымайтын және ерімейтін болып шығады.
Себебі, ол кезде полимердің кеңістіктік құрылымы өзгереді, сызықты молекулалардан кеңістіктік құрылымды молекулалар түзіледі.
Слайд 41Пластмассалар
Бір фазалы
(гомогенді)
Көп фазалы
(гетерогенді)
Гомогенді пластмассаларда полимер — материал
қасиетін анықтайтын негізгі құрам бөлігі, қалған құрам бөліктері полимерде еріген күйде болады
Полимер дисперсиялық орта (байланыстырғыш) қызметін атқарады. Мұндағы басқа құрам бөліктер өздері жеке фаза құрады
Слайд 42
Пластмассаның алынуы
Полимерлену
реакциясы
Гомополимерлену – бір түрлі мономерлердің бірігуі
Сополимерлену– екі немесе
одан да көп әрекеттесуші заттардың бірігуі
Слайд 43
Пластмассаның алынуы
Поликонденсация
реакциясы
Гомополиконденсация – бір түрлі мономерлердің қарапайым кіші молекулалы затты
(көбіне суды) бөле отырып бірігуі
Сополиконденсация– екі немесе одан да көп түрлі әрекеттесуші заттардың қарапайым кіші молекулалы затты (көбіне суды) бөле отырып бірігуі
Слайд 44H2N –CO- NH2 + CH2O→ H2N –CO- NH- CH2OH
n H2N
–CO- NH- CH2OH →
H-[-HN –CO- NH- CH2-]n-OH + (n-1)H2O
1.
2.
Слайд 45
Пластмассалардың аса маңызды өкілдері:
полиэтилен, полипропилен, полихлорвинил, полистирол, полиметилметакрилат, фенолформальдегид шайыры т.б.
Слайд 46
1-топ тапсырмасы:
Полиэтилен
Полиметилметакрилат
2- топ тапсырмасы:
Полипропилен
Поливинилхлорид
3- топ тапсырмасы:
Полистирол
Фенолформальдегид шайыры
Слайд 47Полиэтилен
–(CH2-CH2)n–
термопластикалы полимер. Қолмен ұстағанда май тәрізді білінетін ақ түсті зат. Сыртқы
түрі жағынан парафинге ұқсас. Полиэтилен судан жеңіл, жаққанда күйесіз көгілдір түспен жай жанады, бөлме температурасында ешбір еріткіште ерімейді.
Оны жоғары қысымда және төменгі қысымда этиленді полимерлеу арқылы алады.
Слайд 48Полиметилметакрилат
–[CH2-C(CH3)CO2CH3]n– термопластикалық,
өте мөлдір, қатты зат, УК сәулелерді өткізеді. Ол
ацетонда,
хлорлы көмірсутектерде, күрделі
эфирлерде ериді.
Слайд 49Полихлорвинил
–(CH2-CHCl)n–
термопластикалы материал, механикалық беріктігі жоғары, жанбайды. Поливинилхлорид негізінде екі пластмасса алынады:
винипласт, пластикат. Химиялық және құрылымдық зерттеулер арқылы полихлорвинилдің молекуласындағы хлор атомдары 1,3 жағдайларда орналасатыны анықталды:
....---СН2 – СН- СН2 – СН – СН2- ....
СI CI
Слайд 50Полипропилен
–[CH2-CH(CH3)]n–
қышқыл, негіз және майлардың әсеріне төзімді, кәдімгі температурада ешбір еріткіште ерімейтін
термопластикалы материал. Молекулалық массасы 300-700 мың аралығында.
Слайд 51Полистирол
–[CH2-CH(C6H5)]n–
-термопластикалы полимер, мөлдір, қатты, шыныға ұқсас материал. Молекулалық массасы 250-350 мыңға
дейін болады. Ауа қатысында қыздырғанда 1500С- та айырыла бастайды.
Полистиролдағы фенил топтары макромолекулада 1,3-жағдайларында орналасады:
...СН2-СН-СН2-СН-СН2-СН-
| | |
С6Н5 С6Н5 С6Н5
Слайд 52Фенолформальдегид
шайыры
Фенолформальдегид полимерлері ароматты карботізбекті полимерлерге жатады. Қышқыл өршіткі қатысында ν(С6Н5ОН):
ν(CH2O)=7:8 болғанда термопластикалық шайыр, ал өршіткі ретінде аммиак суын пайдаланып және ν(С6Н5ОН): ν(CH2O)=6:7 болғанда, яғни формальдегид мөлшері аздап артық болғанда кеңістік құрылысты термореактивті шайыр түзіледі.
Слайд 53Фенолформальдегид шайыры
Ұнтақталған шайыр мен толықтырғыш ретінде ағаш ұнтағын араластырып пресұнтақ деп
аталатын зат жасайды.
Толықтырғыш ретінде қысқа талшықты мақталар тәрізді талшықты материалдар қолданып, волокниттер деп аталатын пластмассалар алынады.
Толықтырғыш ретінде мақта маталар пайдаланылған болса, ерекше мықты пластмасса- текстолит алынады.
Шыны талшықтарды пайдаланып шыныпластиктер алады. Шыныпластиктер жеңіл және өте берік материалдар.
Слайд 54
Тапсырма: Берілген бірнеше пластмасс үлгілерінің қандай пластмасс түріне жататынын анықта
Практикалық жұмыс
№ 13
Пластмассаларды тану
Мақсаты: Пластмассаларды өзіне тән қасиеттеріне қарай анықтай алу
Слайд 56
Практикалық жұмыс № 13
Пластмасс үлгілерін анықтау
Слайд 57
Практикалық жұмыс № 13
Пластмасс үлгілерін анықтау
Слайд 58Қорытынды:
1- пакеттегі үлгі: полистирол
2- пакеттегі үлгі: поливинилхлорид
3- пакеттегі үлгі: полиэтилен
4- пакеттегі
үлгі: фенолформальдегид
5- пакеттегі үлгі: полиметилметакрилат
6- пакеттегі үлгі: полипропилен
Слайд 59
Пластмассалардың адамзат үшін тиімді, ерекше қасиеттеріне, барлық салада қолданылатынына қарамастан, оның
қоршаған ортаға тигізетін кері әсері көп, СЕБЕБІ:
Слайд 60
.....биологиялық ыдырамайды
Пластмассаны қолдануда қандай экологиялық проблемалар туындайды?
Слайд 61
Бір отбасы жылына орташа есеппен 1500 пластикалық қалта қолданады.
Табиғи жағдайда полиэтиленнің
ыдырауы 200 жыл
Полимермен ластану проблемасын әлемдік шешудің бір жолы –биоыдырайтын материал қолдану.
Биоыдырайтын материалдарды өндіру технологиясы жасалуда
Топырақтағы биоайырылу процесі қоршаған орта жағдайларына (климат, топырақ сапасы, микроорганизмдер популяциясы т.б.) байланысты 1,5- 6 ай шамасында өтетіні анықталған
Слайд 63
Кері байланыс
а) Бәрін түсіндім және құрбы, достарыма осы мәліметтерді түсіндіріп бере
аламын (3 балл)
b) Мен өзім түсіндім, бірақ басқаларға әлі түсіндіріп беретін жағдайда емеспін (2 балл)
c) Толық түсінуім үшін тақырыпты қайталауым қажет (1 балл)
d) Мен ештеме түсінбедім (0 балл)
Слайд 64Үйге тапсырма
Полихлорвинилдегі хлордың массалық үлесін есептеңдер
Орташа молекулалық массасы 60000 болатын полиметилметакрилаттың
полимерлену дәрежесін табыңдар
“Пластмассалардың қоршаған ортаға тигізетін кері әсері. Полимер қалдықтарын жою әдістері” тақырыбында эссе жазу.
Слайд 65
Назарларыңызға рахмет!
Спасибо за внимание!
Thanks for attention!
Слайд 66
Қолданылған әдебиеттер:
http://www.chemistry.ssu.samara.ru/
Б.А. Бірімжанов. Жалпы химия, Алматы 2001