Презентация, доклад по татарскому языку на тему Синугыл

Казан шәһәре

язмыйм
Җаным кушканча язам,
Җан теләгәнне язганга,
Каралтып акны язмам,
Язмам! (“Язмам!”)

(Татарстан) Язучылар берлеге әгъзасы.

якка, сөйгәненә мәхәббәт темасы: “Кадыш”, “Каенавыл”, “Курганакбаш”, “Стәрлетамак”, “Өлешемә тигән көмешем”, “Сөя белү, көя белү кирәк”, “Күзләр сөйләшүе”, “Сулар сибеп көн-төн багып”, “Мәхәббәт бураны”.

Ә.Синугыл иҗатына хас поэтик һәм стиль алымнарын билгеләү, сәнгатьчә эшләнешен тикшерү.
Төп предметы – Ә.Синугыл шигъриятендә кулланылган сәнгати үзенчәлекләрне һәм тел-сурәтләү чараларын күзәтү.
Тикшерү объектын шагыйрьнең шигырьләре тәшкил итә.
Төп чыганак итеп, Ә.Синугылның “Ефәк кәрваннар” (2002), “Җыр төбәген сагынып” (1984), “Иман гасыры” (2002) җыентыклары алынды.

нигезләнгән лексик сурәтләү чаралары
сүзләрнең кинаяле мәгънәсенә нигезләнгән махсус сурәтләү чаралары – троплар
әсәр телен авазлар яңгырашы ягыннан оештыручы фоника
поэтик синтаксиска караучы синтаксик, стилистик фигуралар.

сурәт тудыручы сүзләр атала:

синоним, антоним, омоним, сүз уйнату, тарихи сүз,неологизм, диалектизм, алынма сүзләр һәм башкалар керә.

мәхәббәт-нәфрәт

Өсләргә ук яуса,
Дошманнар сөенә.
Өсләргә дан яуса,
Дошманнар көенә.
(“Өсләргә”)
Берсе – эчке, берсе – тышкы,
Тышы – ышкы, эче – пычкы.
(“Бәгъзе кеше”)

бик ышаныч калмады,
Калмады керсез, эчкерсез
Олуг җаннар калмады.
(“Мөсәддәсләр”)
Тау-тау чәчәкләр монда
Барлык җир ал, кызыл, ак.
(“Чәчәкләр диңгезе”)

раслап кара!
(“Татар-башкорт арасы”)
Бүлмәне бүлгән түр арка,
Терәлик аркага арка,
Мунча әллә яктырасы,
Бик кычытып тора арка...
(“Тоюклар”)

(“Этләр”)
Чебен чигәңә кунганга,
Чебенләп юкка үртәнмә,
Чебен ул очар да китәр,
Чебенгә чукмар күтәрмә.
(“Робагыйлар”)

сорау аласы...
(“Робагыйлар”)
...Күршедән кыз сөйгәннең
Йөрәгендә яг булмас!
(“Кырым татар манәләре”)
Күктә йолдыз йөз алтмыш,
Кашларың каләм чатмыш.
Бар галәмне туфрактан,
Сине нурдан яратмыш!
Орды – үтерәлмәде,
Тик яралады мине.
(“Кырым татар манәләре”)

“Хәят гыйбрәтләре...”)

Диалектизмнар
Дам (дамба) өстендә бер гүзәл,
Дамны тирәли гизәр.
Кулында бер кызыл гөл,
Үзе гөленнән гүзәл! (“Кырым татар манәләре”)
Алынма сүзләр
Шәфталы агачлары
Төрле чәчәк башлары...
(“Робагыйлар”)
Мендем чия далына (агачына),
Ботаклары салына.
Мин ярымны бирмәмен
Бөтен дөнья малына!
(“Кырым татар манәләре”)

күренешләр, предметлар арасындагы бәйләнеш аша барлыкка китерә торган гыйбарәләргә әйтәләр:

чагыштыру, метафора, эпитет көлке, сынландыру, фразеологизм, мәкаль-әйтем һ.б.

(“Яну”)
Урманнарым еракта бит калган,
Яшьлектәй хыял кебек янган.
(“Яшьлек урманнарым”)

(“Көньяк гөлләре”)
Кем соң түгел матурлыкның язы
Матурлык бит йөрәк яндыра.
Таш йөрәкле, таш бәгырьләрне дә,
Яшь түктереп, яңгыр яудыра.
(“Матурлык”)

алсу гөлләр, энҗе чык, ак өмет, тимер йөрәк, нәни гармун, яшел дулкыннар, татлы төшләр....
Йөрәк куба урыныннан, ярсудан
Алсу ирене татлылыкка бал судан.
(“Мәхәббәткә”)

Тәти сүзләр сөйләнгән кайбер адәмнәр –
“Черек күл”гә иман саткан бәндәләр. (“Җавап хаты”)

Инвектива:
Йөри икмәк өстендә, Әрәмтамак!
Комсызланып ашый, Бирәнсымак... (“Мыскыл итә”)

Юмор:
Аны куып, моны куып,
Яшь гомер киткән узып.
Менә, малай, мин сиңа әйтим:
Яшем, болай, карт булса да,
Яшим гел “егет” булып. (“Менә, малай!”)

йөзе бизәгеңдә. (“Көз”)

Җанландыру
Шәһәрнең тыны кысыла,
Тиргә батып манчыла...
(“Робагыйлар”)
Агачлар бөгәләр билләрен,
Кызганам шәп-шәрә тәннәрен.
(“Кышкы урман”)
Көзләр җитсә, кайгырып каеннар,
Саргаешып сары яшь коялар.
(“Каенавыл”)

(“Гомер бер генә”)
Тормыш кордык без икәүләп бергә,
Иң якын безне тик икәү белә.
(“Икәү белә”)

дуслык тик чын дуслык, диләр,
Без дә күп бер ләвеш шулпасын эчтек.
(“Горбәтлек илендә”)
Баен бай ул Рәсәй, үзе тик
Кырыкмаса кырык ямаулл...
(“Баен бай ул”)
Әйткән бер сүзем – аткан ук,
Сүзне уйнап әйтмим мин.
(“Үз сүземнән...”)
Дүрт аяклы абына дип ат та,
Абындырсаң, үтергәнче макта!
(“Мактау”)

сурәтләү чаралары

Таулар, таулар каушамыйлар алар,
Каушамыйлар – гаярь йөрәкле.
(“Кычкырмагыз куркытырга теләп”)
Барлык кешенең ул серен белә
Барлык кешегә дә ярый белә,
Барлык кешенең ул хәлен белә,
Табан асларын да ялый белә!
(“Робагыйлар”)

(“Яңгырда калган утындай”)

кеше, курай, урман, сандугач, былбыл, И Ходай, И Татар, ерак кардәшләрем, туган телем – Анам теле, Рус җире, шагыйрь, якташ, ай, Татарстан, Болгар, син, Пушкин, һ.б. (“Төрки дөнья”, “Лачыннар илендә”)
Төрки дөнья – гамьсез дөнья,
Уяныгыз, төркиләр!
(“Төрки дөнья”)

(“Җавап хаты”)
Ике башлы, кара карчыга,
Җир табынын канга тутыра.
(“Телевизор карап утырам”)

тау); “Мин курыксам тауларыма сыенам”, “Йөрәк булып Урал тавы тибә” (тау – рухи таяныч, авыл); “Таулар нәкъ таулыларның үзедәй”, “Кычкырмагыз куркытырга теләп”, “Кая гына карама син” (тау – кешеләр); “Таулы халык” (тау – халык).

чаралар фонетик чаралар. Әдхәт Синугыл шигырьләрендә аһәңле, матур, гармонияле яңгыраш өстенлек итә.

(“Себер каргалары”)
Очты алар “чырык-чырык” дип
Чыркылдашып очты еракка...
Көзләр җиткәч, башка кошлардай,
Очмадылар ләкин көньякка.
(“Чыпчыклар”)

синең артларыңнан
Давыл купсын, бураннар дуласын,
Очкан коштай ат тоякларыннан
Җирләр тетрәп, тау-ташлар уалсын!
(“Чыңгызхан васыятьләреннән”)

килдек. Аның каравы алар фикер тыгызлыгына ия.
Ә.Синугыл шигырьләре тирән мәгънә, үзенең егәрлеген әйтеп бирүе белән характерлана.
Әсәрләрендә кулланылган образлы гыйбарәләр укучыга үзенчәлекле көтелмәгән тәэсир, эмоциональ яңгыраш бирүе белән әһәмиятле. Шул ук вакытта, алар сурәтләү чараларын оста файдалану ягыннан да аерылып тора.