Презентация, доклад по татарскому языку и литературе на тему Казан татарлары киемнәре

Эшне башкаручы: Әлмәт шәһәре
24нче урта мәктәбенең татар теле
һәм әдәбияты укытучысы Рәхимова
Кадрия Вагыйз кызы

2014 ел

халкыбызның милли киемнәре һәм аларның кыскача тарихы белән танышу;
милли киемнәр белән кызыксыну, эстетик зәвык тәрбияләү;

Өйрәнү өлкәсе(объекты):
Казан татарларының киемнәре.

редакцияләвендә. Татарстан китап нәшрияты, Казан.

Кереш өлеш
Хәзерге вакытта татар халык милли киемнәрен көндәлек тормышта файдаланмыйлар .Аңа карамастан, алар хәзерге көндә дә бик популяр. Күпчелек театрларда татар милли костюмнарын төрле спектакльләрдә кулланалар.Кайбер модельерлар үзләренең киемнәрендә татар халык милли бизәкләрен катнаштырып эшлиләр.
Безнең республикабызда татар милли костюмнарына багышланган музейлар да бар.Ул музейлар бик еш кына күргәзмәләр дә әзерлиләр.Андый күргәзмәләр кешеләрне кызыксындыра.Шуңа күрә алар бик популяр.Халык үзенең тарихын һәм милли бизәкләрен онытмый.
Бу киемнәр бездә матур хисләр тудыра.Алар зәвык белән башкарылган.Осталар бу киемнәрне теккәндә үзләренең күңел бизәкләрен салганнар.

Төп өлеш Бай гаилә кызларының киеме.

Озын итәкле күлмәк,бәрхет камзул.Башларын-да- бәйләгән чачаклы калфак.Аягында –читек.
Каптырмасыз өс киеме,озын күлмәк җиңнәре тышка чыгып тора.Башында -көмеш укалы саллы материалдан тегелгән япма,маңгай турысына тәңкәләр тезелгән.

тасма тотып тегелгән.Киң җиңнәре иң-баш турында бөреп утыртылган,укалы түше изү белән капланган.Күлмәк өстеннән ука белән чигелгән җиңсез бәрхет камзул кигән.Башында –ефәк җептән бәйләнгән чигүле калфак,аягында-үкчәле чәчәкле читек.
Өстендә сукно бишмәт,камзул.Күлмәге ак кайтарма якалы.Башында-түбәтәй,аягында читек.

беренче һәм озак вакытлар буена йогынты ясаучылар якын Азия, соңрак Урта Азия культуралары булган. Бу җирләргә алар олы су юлы белән килеп кергәннәр»-дип күрсәтә. Татар халкы- ның культурасы,аерым алганда, кием-салымы, үсешендә көнчыгыш илләре белән киң сәүдә, мәдәни бәйләнеш тотуның зур әһә- мияте булган: мәсьәлән, хатын-кызлырның кайбер бизәнү әйбер- ләре, шулай ук ирләр баш киеменең беришесе Якын һәм Урта Азия дән кергән. Ләкин татарлар белән көнчыгыш халыкларының кием-салым һәм бизәнү әйберләрендәге охшашлыкны тулысынча культура йогынтысы дип кенә карарга ярамый. Бу уртак- лык, билгеле бер дәрәҗәдә, Идел-Кама буе һәм Урта Азия төр- ки халыкларының борынгы этник элемтәләреннән чыгып та аңла- тырга кирәк.

татар халкының кием-салымындагы башка элементларында да, мәсьәлән баш киемендә дә, ачык күзәтелә.

Этник традицияләр татар халкының кием-салымындагы башка элементларында да, мәсьәлән баш киемендә дә, ачык күзәтелә.
Татар ирләре кигән мескен бүрек белән борынгы төрки кабиләләр
бүреге арасында билгеле бер уртаклык бар. Оригиналь хатын-кыз калфагы да төрки халыклардагы оек һәм читек-кәвеш тә болгар кабиләләре арасында таралган булган. Болар барысы татар халкының милли киеме формалашуда тотрыклы булган этник традицияләр төп роль уйнаганлыгын күрсәтә.
Татарларда кием-салым үз эчендә үзгәрә, камилләшә бару
нәтиҗәсендә генә түгел, башка халыклардан алу исәбенә дә үскән. Шуңа күрә татар халкының милли киемендә үзенә генә хас
билгеләр белән беррәттән, гасырлар буена аралашып яшәгән
башка халыклар белән уртак элементлар да бар.

тормышта файдаланмыйлар. Аңа карамастан алар хәзерге көндә дә бик популяр, күпчелек татарларда татар милли костюмнарын төрле спектакльләр- дә кулланалар. Кайбер модельерлар үзләренең киемнәрендә татар халык милли бизәкләрен катнаштырып эшлиләр. Безнең республикабызда татар милли костюмнарына багышланган музейлар да бар. Ул музейларда еш кына күргәзмәләр дә оештыралар. Андый күргәзмәләр кешеләрне кызыксындыра. Шуңа күрә алар бик популяр. Халык үзенең тарихын һәм милли бизәкләрен онытмый. Бу киемнәр бездә халкыбызга карата горурлык хисләре тудыра. Алар чыннан да зәвык белән башкарылганнар. Осталар бу киемнәрне теккәндә үзләренең күңел бизәкләрен салганнар.

башларындагы кием-салым иң үзенчәлекле һәм оригиналь бер өлкә булып тора.Аның формалашуына халыкның социаль-экономик ,тормыш-көнкүреш һәм табигать шартлары,эстетик зәвыгы,шулай ук башка халыклар белән культура бәйләнеше дә йогынты ясаган.
Мәгълүм булганча,Урта Идел һәм Урал алды татарларының этник нигезен әле монгол яулары алганчы ук Урта Идел һәм Кама буена килеп урнашкан төрки кабиләләр(болгарлар һәм башкалар)тәшкил иткән.Алар,экономик яктан яхшы ук үскән Болгар дәүләтенең төп этник өлеше буларак,шактый бай һәм үзенчәлекле культурага ия булалар.Ул кабиләләрнең традицияләре,культураның башка элементларындагы кебек үк ,Идел буе татарларының киемнәрендә дә билгеле дәрәҗәдә чагыла.Моңа иң беренче тегелешендә төрки халыклар киеменең төп үзенчәлекләрен саклаган киң итәкле күлмәк ,киң төпле штан,камззул,бишмәт,билле казаки,туры билле чииикмән һ.б.күрсәтергә була.Хатын-кыз күлмәгенә нинди мода йогынты

Татар халкының тормыш-көнкүрешендә 19нчы гасырның икенче яртысы һәм 20нче гасыр башларындагы кием-салым иң үзенчәлекле һәм оригиналь бер өлкә булып тора.Аның формалашуына халыкның социаль-экономик ,тормыш-көнкүреш һәм табигать шартлары,эстетик зәвыгы,шулай ук башка халыклар белән культура бәйләнеше дә йогынты ясаган.
Мәгълүм булганча,Урта Идел һәм Урал алды татарларының этник нигезен әле монгол яулары алганчы ук Урта Идел һәм Кама буена килеп урнашкан төрки кабиләләр(болгарлар һәм башкалар)тәшкил иткән.Алар,экономик яктан яхшы ук үскән Болгар дәүләтенең төп этник өлеше буларак,шактый бай һәм үзенчәлекле культурага ия булалар.Ул кабиләләрнең традицияләре,культураның башка элементларындагы кебек үк ,Идел буе татарларының киемнәрендә дә билгеле дәрәҗәдә чагыла.Моңа иң беренче тегелешендә төрки халыклар киеменең төп үзенчәлекләрен саклаган киң итәкле күлмәк ,киң төпле штан,камззул,бишмәт,билле казаки,туры билле чииикмән һ.б.күрсәтергә була.Хатын-кыз күлмәгенә нинди мода йогынты

Татар халкының тормыш-көнкүрешендә 19нчы гасырның икенче яртысы һәм 20нче гасыр башларындагы кием-салым иң үзенчәлекле һәм оригиналь бер өлкә булып тора.Аның формалашуына халыкның социаль-экономик ,тормыш-көнкүреш һәм табигать шартлары,эстетик зәвыгы,шулай ук башка халыклар белән культура бәйләнеше дә йогынты ясаган.
Мәгълүм булганча,Урта Идел һәм Урал алды татарларының этник нигезен әле монгол яулары алганчы ук Урта Идел һәм Кама буена килеп урнашкан төрки кабиләләр(болгарлар һәм башкалар)тәшкил иткән.Алар,экономик яктан яхшы ук үскән Болгар дәүләтенең төп этник өлеше буларак,шактый бай һәм үзенчәлекле культурага ия булалар.Ул кабиләләрнең традицияләре,культураның башка элементларындагы кебек үк ,Идел буе татарларының киемнәрендә дә билгеле дәрәҗәдә чагыла.Моңа иң беренче тегелешендә төрки халыклар киеменең төп үзенчәлекләрен саклаган киң итәкле күлмәк ,киң төпле штан,камззул,бишмәт,билле казаки,туры билле чииикмән һ.б.күрсәтергә була.Хатын-кыз күлмәгенә нинди мода йогынты

Татар халкының тормыш-көнкүрешендә 19нчы гасырның икенче яртысы һәм 20нче гасыр башларындагы кием-салым иң үзенчәлекле һәм оригиналь бер өлкә булып тора.Аның формалашуына халыкның социаль-экономик ,тормыш-көнкүреш һәм табигать шартлары,эстетик зәвыгы,шулай ук башка халыклар белән культура бәйләнеше дә йогынты ясаган.
Мәгълүм булганча,Урта Идел һәм Урал алды татарларының этник нигезен әле монгол яулары алганчы ук Урта Идел һәм Кама буена килеп урнашкан төрки кабиләләр(болгарлар һәм башкалар)тәшкил иткән.Алар,экономик яктан яхшы ук үскән Болгар дәүләтенең төп этник өлеше буларак,шактый бай һәм үзенчәлекле культурага ия булалар.Ул кабиләләрнең традицияләре,культураның башка элементларындагы кебек үк ,Идел буе татарларының киемнәрендә дә билгеле дәрәҗәдә чагыла.Моңа иң беренче тегелешендә төрки халыклар киеменең төп үзенчәлекләрен саклаган киң итәкле күлмәк ,киң төпле штан,камззул,бишмәт,билле казаки,туры билле чииикмән һ.б.күрсәтергә була.Хатын-кыз күлмәгенә нинди мода йогынты

Татар халкының тормыш-көнкүрешендә 19нчы гасырның икенче яртысы һәм 20нче гасыр башларындагы кием-салым иң үзенчәлекле һәм оригиналь бер өлкә булып тора.Аның формалашуына халыкның социаль-экономик ,тормыш-көнкүреш һәм табигать шартлары,эстетик зәвыгы,шулай ук башка халыклар белән культура бәйләнеше дә йогынты ясаган.
Мәгълүм булганча,Урта Идел һәм Урал алды татарларының этник нигезен әле монгол яулары алганчы ук Урта Идел һәм Кама буена килеп урнашкан төрки кабиләләр(болгарлар һәм башкалар)тәшкил иткән.Алар,экономик яктан яхшы ук үскән Болгар дәүләтенең төп этник өлеше буларак,шактый бай һәм үзенчәлекле культурага ия булалар.Ул кабиләләрнең традицияләре,культураның башка элементларындагы кебек үк ,Идел буе татарларының киемнәрендә дә билгеле дәрәҗәдә чагыла.Моңа иң беренче тегелешендә төрки халыклар киеменең төп үзенчәлекләрен саклаган киң итәкле күлмәк ,киң төпле штан,камзул,бишмәт,билле казаки,туры билле чикмән һ.б.күрсәтергә була.Хатын-кыз күлмәгенә нинди мода йогынты ясаса да (өзек биллеме яки кыска буйлымы, бөрмәлеме яисә төрле киңлектәге бала итәклеме, я башкачамы), аның борынгы өлгесе сакланган: күлмәкне, кагыйдә буларак, озын һәм киң итәкле итеп теккәннәр.

ясый башлаган мөселман культурасы белән бәйләнешле шәрык киеме эле- ментларына килгәндә (чапан, җилән, чалам һ.б.), татарларның мил- ли киеме формалашуда аларның әллә ни зур әһәмияте булмаган. Алар башлыча, руханилар һәм шәһәр байлары киемнәренә генә йогынты ясаганнар. Төп халык массасының, бигрәк тә авыл халкының кием-салы- мы (чабата, исә күрше фин-угыр һәм рус халыклары белән озак вакытлар аралашып яшәү, үзара культура бәйләнешләренең роле зур булганны күр- сәтә). Башка халыклардан кергән элементлар, татар халкының традицион киемендә ныклы урын алганчы, халыкның культура традицияләре һәм эстетик зәвыгы тәэсирендә шактый үзгәргән. Билгеле булганча, татар чабатасы үзенең формасы белән рус һәм фино-угор халыклары чабатасыннан аерылып тора, татар хатын-кызларының канатлы алъяпкычы да рус һәм башка халыклардагы алъяпкычларга охшамаган. Башка халыклардан алынганны үзенчә үзгәртеп, үзенә яраклаштыра белү татар халкының культурасын тагын да баеткан, аны үзенчәлекле иткән.

күчә барган саен, татар халкының кием-салымында яңа элементлар барлыкка килгән. Бу хәл үз нәүбәтендә традицион кием-салымдагы үзенчәлекләренең шактый дәрәҗәдә югала баруына да китергән. Очлы түбәле биек бүрекләр һәм башка кайбер элементлар юкка чыгу шуның белән аңлатыла булса кирәк. Халыкларның кием-салымындагы традицион элементлар бигрәк тә XIX йөзнең икенче яртысында нык үзгәрә. Экономика һәм сәүдә мөнәсәбәтләре-нең үсә баруы, яшь татар буржуазиясе һәм пролетариатының тууы та-тар халкының кием-салымы үзгәрешенә дә билгеле бер йогынты ясый. Аның үсешендә интернациональ тенденцияләр ныграк сизелә башлый. Реакцион динчеләрнең кысуына, каршы килүенә карамастан, алдынгы яшьләр европа-ча пиджак, жилет, чалбар, штиблет кияләр. Аеруча шәһәр пролетарийла-рының киеме, татарга хас үзенчәлеген шактый югалта төшеп, бөтен Рос-сиядә таралган кием элементлары белән тулылана.

Бу хәл билгеле дәрәҗәдә хатын-кызның дүрт стена эчендә йомылык яшәве белән бәйле. Ата-бабадан килгән киемне үзгәртү милли әхлак кануннарын бозу булып тоелган. Бу карашны бигрәк тә динчеләр алга сөргән. Ләкин вакыт белән хатын-кыз киеме дә үзгәрә. Яңа тукымалар барлыкка килү белән бергә яңа фасоннар да туа. Мәсьәлән, фабрикада эшләнгән яулыклар таралу нәтиҗәсендә өрнәк белән татар кулланыштан төшеп кала. XIX йөзнең ахырында инде аларны өлкән яшьтәге ха- тыннар башында гына күрергә була. Фабрикада эшләнгән дүрт помаклы яулык бу вакытта хатын-кызларның яше-карты көн дә бәйләп йөри торган баш киеменә әйләнә. Татар хатыннары аны үзләренең милли зәвыкларына туры китереп бөркәнәләр: ике янәшә почмакларын ияк астына бәйләп, яулыкның үзен таратып аркылы төшерәләр, ә бу, элекке гадәт буенча, баш, муен, ияк, арка һәм иңбашларын капларга мөмкинлек бирә. Яулыкның ике очын колак артыннан уздырып артка (чөеп) бәйлиләр. Бит, муен, иңбашларын капламыйлар. Шул рәвештә, дүрт помаклы фабрика яулыгы татар милләте формалашкан чорда татар хатын-кызлары арасында киң таралган баш киеме булып китә.

итәгенә һәм билдән аскарак киң бала итәкләр тотылган атлас күлмәк, кеш мехы белән кырпулап эшләнгән бинасап камзул. Башында – ак калфак, бүрек һәм чуар шәльяулык. Аягында – чәчәкле читек. Бизәнү әйберләре: металл тәң-кәләрдән эшләнгән изү һәм хәситә. Шәһәр хатыны-кызларының йорт эчендәге көндәлек киемнәре. Кыска буйлы, озын итәкле сатин күлмәк, җиңнәре иңбаш турында бөреп утыртылган, башында – ситсы яулык. Яшь хатыннар кия торган билдән озын күлмәк, моның да җиңнәре иңбаш турында бөреп утыртылган. Яулыкның очлары баш артына кайтарып бәйләнгән. Чәченә чулпы таккан. Аягында өйдә кия торган башмак. Кызлар киеме. Бала итәкле, билле атлас күлмәк, чачаклы чук тотылган. Тар утыртма яка өстеннән зиннәтле чылбыр каптырып куелган. Башында - калфак, аның өстеннән фабрикада бәйләнгән чуклы ефәк шәл бөркәнгән. Чәчләренә чулпы таккан.

Моңа җәмгыятьтәге зур социаль үзгәрешләр тууы,социаль аерымлыкларның бетерелүе, халыкның культурасы үсүе һәм көнкүреш хәле яхшыруы, шулай ук халыклар арасындагы дуслыкның көчәя баруы сәбәп була. Хәзерге вакытта татар халкының кием-салымындагы үсеш барлык халыклар өчен уртак булган бер юнәлештә бара. Тик өлкән буын кешеләрендә, аеруча хатын-кызларда гына, традицион элементлар сакланып калган; мәсьәлән, яулыкны аркага төшереп, ягъни дүртпочмаклы итеп бәйләү, киң, бала итәкле күлмәк кию һ.б. Хәзер көндәлек тормышта татарлар традицион өс киемен кимиләр. Милли киемнең төрле вариантлары республикабызның үзенчән сәнгать кол- лективларында яши бирә.

сатин күлмәк өстеннән өйдә тукылган материалдан тегелгән бизәкле алъяпкыч бәйләгән. Башында ситсы яулык, толымнарын вак көмеш тәңкәләр таккана тар тасмалар белән үргән. Муенсасы һәм колак алкалары бар. Аягында – кәвеш. Кеше арасына киеп чыга торган киемнәре – озын буйлы, кыска итәкле сатин күлмәк һәм камзул. Күлмәгенә итәктән өстәрәк тасма тотылган. Яулык өстеннән, кыеклап бөкләп, чуклы ефәк шәл бөркәнгән. Муенына тәңкәле изү таккан. Аягында – үкчәле чәмчәле читек. Яшь шәһәр кызы киеме. Кыска кысалы иркен атлас күлмәк, күкрәк турысы изү белән капланган. Күлмәк өстеннән тәвә кошының вак кайрыйлары белән бизәп эшләнгән бәрхет камзул кигән. Башында – мех кырпулы бүрек. Аягында – үкчәле читек. Бай ир-егет киеме. Озын итеп тегелгән иркен атлас күлмәк, кечерәк кайтарма якасы тасма белән бәйләп куелган, күлмәк өстеннән укалы бәрхет камзул кигән, киң балаклы ыштан, балагын читек кунычы эченә кертеп кигән: билен киң ефәк билбау белән буган, башында – чигүле бәрхет түбәтәй.

итәкләп тегелгән иркен күлмәк, тасма белән тотылган кыска җиңле камзул, башында бәйләгән калфак. Толымнары өстеннән чәч тәңкәсе бөркеткән. Аягында – чәмчәле итек. Икенче кыз да шулай ук тегелгән утыртма якалы атлас күлмәк кигән. Муенына тәңнә муенса таккан. Ука белән чигелгән җиңсез бәрхет камзулының каптырмасы бер үк вакытта бизәү өчен дә хезмәт итә. Шәһәр аксөякләренең кешелеккә кия торган киеме. Хатын-кыз өстендә Урта Азия атласыннан тегелгән, көмеш чачаклап эшләнгән кыска иркен күлмәк. Күлмәк өстеннән – бай көмеш челтәр белән бизәлгән парча камзул. Башында – сәйлән белән чиккән бәрхет калфак, аның өстеннән ефәк шәл бәйләнгән. Аягында – сәйлән белән чиккән башмак. Ир кеше өстендә – Бохар чапаны, озын җиңнәре терсәк теңентен ерык. Башында – фәс, фәс өстеннән чалма ураган. Аягында – читек, кәвеш.

бала яки челтәрләп тегелгән, башларында – юка ситсы яулык. Муенса, алка такканнар, аякларында – читек. Бай хатынның кешелеккә кия торган киеме. Билле, озын итәкле парча күлмәк, аның өстеннән кыска жакет кигән – күлмәге һәм жакеты парча һәм көмеш чачаклар тотып эшләнгән. Башында – модага ияреп кыскара төшкән калфак, аягында – башмак. Бизәнү әйберләре – ак топаз, муенса,алка.