Презентация, доклад по казахскому языку на тему Қазқ әдебиеті сабағында сатылай кешенді талдаудың маңызы (10 класс)

әдебиеті сабағында сатылай кешенді талдаудың маңызы

енгізілген. Алғашқыда осы технология авторы Н.А.Оразақын осы технологияның ғылыми негізін жасап, қазақ тілі пәніне енгізді. Қазірде бұл технология математика, қазақстан тарихы, орыс тілі, география пәндерінде жемісті қолданылып, нәтижесін беріп келеді. Соңғы бірнеше жылдықта тілші мұғалімдер тарапынан қазақ әдебиеті пәніне де сатылай кешенді талдау үлгісін ұсыну қолға алынып келеді. Осы талдау үлгісіндегі мындай мәселелер назарыма ілікті:
Прозалық шығармаларда образдық және көркемдік әдісіне қарай талдаудың қалыс қалуы.
Теориялық ұғымдардағы кейбір ережелердің жалпылама берілуі, нақтыланбауы.
Мысалы: «Тақырып - өнер туындысының іргетасы» дегеннен гөрі, «Тақырып – шығармада көтерілетін басты мәселе» десек ғылыми әрі нақты болар еді.
Әдеби жанр түрлері: проза, поэзия, драма түрлері көрсетілмеген.
Роман түрлері: трилогия, диалогия, эпопея түрлері берілмеуі.
Өлең құрылысына қатысты буын, бунақ, шумақ, тармақ, ұйқас әр түрлі сатыларда берілуі, бір сатыға жинақталмауы.
Сатылай кешенді талдау жасау кезіндегі айтылымындағы өзгешелік.
Бұл жоба оқушыларға әдеби материалды толық талдауға мүмкіндік беретіндіктен тақырып өзектілігі осымен айқындалмақ.
Сонымен бірге, берілген теориялық ұғымдар оқушыларға талдау кезінде пайдаланылатын көмекші құрал болмақ.

шығарманың өзіндік ерекшелігін тануға үйрету.
2.Өз бетінше түсінуіне,жасалған талдаудағы әр материалды дәлелдей білуге үйрету.
3. Ғылыми тілде сөйлеуге дағдаландыру.
4. Ана тілі құдіреті, ұлтының сөз өнерінің биіктігіне көз жеткізу.
5. Шығарманың мазмұнын, идеясын, маңызын түсінуге жетелеу.
6.Қазақ әдебиетіне қатысты барлық теориялық ұғымдарды меңгерту.
ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ:
Зерттеу нысаны ретінде ауыз әдебиеті үлгілері, бірнеше прозалық және поэзиялық шығармалар алынды.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
Әдеби материалдарды сатылай кешенді талдау тақырыбына Н.А.Оразақынқызы «Сатылай кешенді талдау технологиясының ғылыми-әдістемелік негіздері» ғылыми еңбегіндегі мәлімет пен К.Ә. Әбдірайымова, Ж.Ниязқұлованың «Әдеби материалдарды сатылай комплексті талдау» тақырыбындағы мақаласынан өзге дүниеге кезікпедім.

әдебиет пәніне қатысты теориялық ұғымдарды қамти алатын талдау үлгісін ұсынуымен айқындалады.
ЖҰМЫСТЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ
Жұмыс нәтижелерін қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімдеріне, мектеп оқушыларына көмекші құрал ретінде ұсынуға болады.
  ЖҰМЫС ҚҰРЫЛЫМЫ
Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен,
талдау үлгілерінен,
тест жұмысынан,
қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ ТЕОРИЯСЫ
 Тақырып - әдеби шығармада сөз болатын басты мәселе, шығарманың негізгі арқауы, айтылатын жағдайдың басты бағдары.
Идея-жазушының шығарма арқылы айтқысы келген ойы, беретін бағасы.

түрі (жанры)
1.Тұрмыс-салт жырлары
1.1 Салт жырлары
1.1.1 Бесік жыры
1.1.2 Тұсаукесер жыры
1.1.3 Жар-жар
1.1.4 Қоштасу
1.1.5 Сыңсу
1.1.6 Беташар
1.1.7 Жоқтау
1.1.8 Естірту
1.1.9 Көңіл айту
1.1.10 Жұбату
1.1.11Бата
1. Ақ бата
.2.Алғыс бата
3. Арнайы бата
4. Теріс бата

1.1.12 Тойбастар
1.2 Төрт түлік малға байланысты жырлар
1.2.1 Шопанатаға
.1.2.2 Зеңгібабаға
1.2.3 Ойсылқараға
1.2.4 Қамбар атаға
1.2.5 Шекшек атаға
2. Наурыз жырлары
3.Мақал-мәтелдер
4.Ертегілер
4.1 Қиял-ғажайып ертегі
4.2 Шыншыл ертегі
4.3 Жан-жануарлар туралы ертегілер
5. Аңыз
6.Шешендік сөздер
с6.1 Шешендік дау
6.1.1 Жер дауы-
6.1.2 Жесір дауы
6.1.3 Құн дауы
6.1.4 Мал дауы
6.1.5 Ар дауы
 6.2 Шешендік толғау
6.3 Шешендік арнау

көркем әдеби туынды
ІІ Ауыз әдебиет түрі:
Тұрмыс-салт жыры, себебі халықтың күнделікті тұрмысында, яғни әр түрлі салт, әдет-ғұрып, наным-сеніміне байланысты туған өлең-жыр.
Бесік жыры, себебі жаңа туған баланы бесікке бөлегеннен кейін қуаныш үстінде айтылатын жыр.
ІІІ Тақырыбы: Нәрестені бесікке бөлеу, себебі әдеби шығармада сөз болатын басты мәселе – бесікке бөлеу дәстүрі
ІҮ Идеясы: Өміріне ақ жол тілеу, жақсылыққа ырым ету, себебі халықтың мұндағы мақсаты –осы.
Ү Көркемдік ерекшелігі: Троп
Ақ бесік, айыр қалпақ, түрлі ою- эпитет, себебі заттың, құбылыстың айрықша сипатын, сапасын анықтайтын суретті сөз
Фигура:
1.Арнау , жарлай арнау- көпшілікпен, жеке адаммен, қауыммен жария кеңесуі 2.Қайталау, эпифоралық қайталау, себебі «болар ма екенсің?» тіркесі әр ой ағымының соңында қолданылып тұр.
ҮІ Өлең құрылысы:
1 шумақты, себебі 1 синтаксистік тұтас ой бар.
11 тармақты, себебі 1 шумақта 11 өлең жолы бар.
2 бунақты, себебі әр тармақта 2 дауыс ырғағымен бөліну бар.
7-8 буынды, себебі әр тармақ 7-8 буыннан тұр
5. Аралас ұйқас (а,а, б,в,б,в,б,б,в,б,б,в), себебі ұйқасуы аралас келетін ұйқас түрі

БЕСІК ЖЫРЫ

Тақырыбы: Қайғы мен қайрат
ІҮ Идеясы: Айғанымға тоқтау айту
Ү Көркемдік ерекшелігі: Троп
1.Метафора: қайрат-қыран, қайғы-жылан
2. Кейіптеу: қайғыға тізгін бермейтін, өзекті шағып өртейтін.
Фигура:
1.Арнау, жарлай арнау
2.Қайталау, эпифоралық қайталау (бар)
ҮІ Өлең құрылысы
1 шумақты, себебі 1 синтаксистік тұтас ой бар.
10 тармақты, себебі 1 шумақта 10 өлең жолы бар.
2 бунақты, себебі әр тармақта 2 дауыс ырғағымен бөліну бар.
7-8 буынды, себебі әр тармақ 7-8 буыннан тұр
5 Аралас ұйқас (а,б,а,б, в,б,в,б, г,ғ)

Байдалы бидің Айғанымға айтқаны

жазба әдебиеті
ІІАвторы: М.Әуезов – ұлы жазушы, әдебиет сыншысы әрі зерттеушісі, драматург, «Абайтану» ғылымының негізін салушы, қоғам қайраткері...
ІІІ Жанры: Проза, эпос, роман-эпопея
ІҮ Тақырып: Ән құдіреті
Ү Идея: Халқытың ұлттық ән өнеріне, өнерпаздарға құрмет.
ҮІ Образдық талдау: Абай мен Біржан образы
1.Көркем әдіс тұрғысынан: Реалистік образ
2.Әдеби тегі жағынан Эпостық образ.
3. Жалпы жасалу тәсілі: Геройлық образ,
4.Көркемдік әдіс жағынан:
Портет:
Керімбала .Шошақтау боп біткен үлкен қой көзді, ал қызыл жүзді, қалың шашты Керімбалада саналы қайрат, ұстамды сырлы салмақ бар, сонысымен әрі сәнді, әрі өзгеше сұлу.
Үмітей. Бір туған айдай, қылдай нәзік... Соны кәмшат бөрік, алтын сырғалы, ең сәнді киімді сұлу қыз айтты да, жүзіндегі әншейіндегі, жұқалау қызылынан айырылып, аппақ тартты. Оң жақ бетіндегі әдемі қап-қара меңі айқындалып барып тоқтады.
ҮІІІ Көркемдік әдіс
1.Баяндау
2. Диалог
3.. Полилог

М.Әуезов «Біржан сал Абай ауылында»
(«Абай жолы роман-эпопеясынан үзінді», жазылым бойынша талдау)