Презентация, доклад по чеченскому языку Т1едерзар

ш.
Предмет: нохчийн мотт.
Урокан тайпа: Хуучу хаарех пайда эцаран урок.
Урокан кеп: Тобанашкахь болх, фронтальни болх, шаьш беш болу болх, кхолларалин болх.
Урокан г1ирс: учебник, ручка, тетрадь,
кехаташ, слайдаш.
УМК: Д. З. Джамалханов, Т. М.
Вагапова, Я. У. Эсхаджиев

ден-ненан сий деш дацахь,
Хьайн сий дайний хаалахь, дог.
 
Даймахке хьан безам бацахь,
Цунна даца кийца дацахь.
Дайн г1иллакхаш доцуш дагахь,
Хьо цхьалха дуй хаалахь, дог
(Ахматов В.)
Дешнаш т1ехь болх
Кхада – обрезать, подрезать.

1алашо:

Т1едерзарехь 1амийнарг карладаккхар. Къамелехь цунах пайдаэца хаар, йозанехь т1едерзар сацаран хьаьркаш нийса х1итто хаар. КПЭ кечам бар

Кхочушдан лерина жам1аш а:
Предметни: предложенешкахь т1едерзар каро а, ц1оьмалг1ашца и къасто а. Т1едерзар хазахетарца олуш делахь цунна т1ехьа айдаран хьаьрк йиллар.
Метапредметни: шайн урокан ц1е билгалъяккха а, книги т1ехь гайтинчу г1ирсах пайда а оьцуш, шайн болх д1анисбан а, вовшашца цхьана болх бан а, ша-ша бан. Деллачу хаттаршна буха болуш (масалаш далош) жоьпаш дала, шайна хетарг д1аала, и нийса хилар т1еч1аг1дан.
Личностни:Шен матте болу безам т1еч1аг1ар.Берийн ойла дешарна т1еерзор.
 

 

хаттарарш
Стенах олу т1едерзар?
Муха хуьлу т1едерзарш?
Т1едерзар къастош муьлха сацаран хьаьркаш х1иттайо?

–т1аьхьалла ган а ца йоккхуш схьаюьйцу, г1алат ца волуш я соцунга а ца еш.
«4» - дешархочунна бакъо хаьа, делахь схьайийцаран хьалха – т1аьххьалла галъяккхина, соцунг1аш а йина.
«3» - дешархочунна бакъо кхоччуш ца хаьа, схьайийцаран хьалха – т1аьххьалла галъяьккхина,1-2 фактически г1алат даьккхина.
«2» - дешархочунна бакъонаш ца хаьа, схьайийцарехь шиннал сов фоктически г1алат даьккхина.

кхачалур.
Дагчохь сан даимна ву хьо доттаг1 вехар сан.

Мукъа хан
«Мукъа хан» йолуш дешархошка паранашца болх бойту
Даймох, Нана, Доттаг1 бохучу дешнашна синквейнаш х1иттайойту.

кхачалур. Дагчохь сан даимна ву хьо доттаг1 вехар сан.

Х1ун до?
Сан Даймохк, хьоьца сан дахар малхаца къега.
 
Хьенан? Х1ун? Х1ун дийр дац? Маца?
Нана, хьан дикалла кхачалур яц цкъа а.
 
Х1ун дийр ду? Мила? Хьенан? Мичахь?
Сан доттаг1, вехар ву хьо сан дагчохь даимна!

«4» - 1-2 г1алат даьккхина т1едилларехь.
«3» - 3-5 г1алат даьккхина т1едилларехь.
«2» - 5 сов г1алаташ даьхна т1едилларехь.

цхьа а г1алат ца даьккхина т1едилларехь.
«4» - 1-2 г1алат даьккхина т1едилларехь.
«3» - 3-5 г1алат даьккхина т1едилларехь.
«2» - 5 сов г1алаташ даьхна т1едилларехь.

– хьо а 1ема».

таллам бе

Предложенин юьххьехь: Доттаг1а, хьалаг1атта, малх кхетта арахь, ма хаза ду вайн кертахь, къаьстина тахна. К1ентий, хилларш, лелларш д1адевлла.
Предлоденин юккъехь: Хьо ца хилча, сирла малх, хаза хир дацара дахар! И вара, х1ай х1орд, хьан илланча.
 
Предложенин чакхенгахь: Ма мерза ю хьоьца яьккхина хан, хьомсара нана! Ахьа лелориг х1ун ду, ва нана?
 

г1алат даьккхина т1едилларехь.
«3» - 3-5 г1алат даьккхина т1едилларехь.
«2» - 5 сов г1алаташ даьхна т1едилларехь.

Т1едилларан мах хадоран критереш

«Бирдолаг»
Б1е эзар шо хьалха массо экха, олхазар д1атийначул т1аьхьа бен ара дала йиш йоцуш, малх ган йиш йоцуш дисина бирдологаш.
«Баба - хоьтту Бирдолаго, - малх! И х1ун ю - малх! Дийцахьа Баба». «И муха дуьйцур ду жиманиг хьуна. Малх – иза ца гича, хала бу бийца». «Хьуна ца гина и Баба?». «Ца гина к1орни». «Баба суна ган лаьа и хаза малх».
«И схьакхетале дукха дахарг хьуна наб кхетар ма ю». Гой хьуна, луьйш – олуш б1уьйса а чекхъели, малхбале а ц1ийелла. Кестта гучубер бу дашо малх. Амма хьан йиш яц и ган, цуьнан йовхонехах, серлонах пайдаэца. Хьо, дукха дахарг Билдолаг ду»,- аьлла, т1етуьйхира.

хьалха массо экха, олхазар д1атийначул т1аьхьа бен ара дала йиш йоцуш, малх ган йиш йоцуш дисина бирдологаш.
«Баба, - хоьтту Бирдолаго, - малх! И х1ун ю - малх! Дийцахьа, Баба». «И муха дуьйцур ду, жиманиг, хьуна. Малх – иза ца гича, хала бу бийца». «Хьуна ца гина и, Баба?». «Ца гина, к1орни». «Баба, суна ган лаьа и хаза малх».
«И схьакхетале, дукха дахарг, хьуна наб кхетар ма ю». Гой хьуна, луьйш – олуш б1уьйса а чекхъели, малхбале а ц1ийелла. Кестта гучубер бу дашо малх. Амма хьан йиш яц и ган, цуьнан йовхонехах, серлонах пайдаэца. Хьо, дукха дахарг, Билдолаг ду»,- аьлла, т1етуьйхира.
 

(М.Косумов)

Нохчийн мотт, (1) хьо баха бисалахь, (2)
Тахконза дисинчу аганна.
Ненан мотт, (3) хьо хезчохь бисалахь, (4)
Нана мел езачу берана.
Жоп_______________
 

А. Айдамиров

Ненан мотт, (1) хьуна т1е тийжаш, (2)
Хьоьца шен г1елалла ялхош, (3)
Хьоьца шайн дог – ойла г1иттош, (4)
Лайна цара и буьрса денош.
Хьоьца ду суна мел дезнарг, (5)
Вина мохк, (6) нанас сан хестор.
Хьоьца ду сан велар, (7) велхар, (8)
Дахаре сан болу безам.
Жоп____

сацахь, (3)
Деэшна волчунна г1о далур дац соьга.
Сан хьекъал, (4) шорлолахь, (5) хьо готта хьовзахь, (6)
Вон, (7) дикий къесторца кхел ялур яц соьга.

Жоп____
 

беза юьхьк1ам сан?
…Сан хилла хьехархой! Дешица кхолуш
Памятник елира сан шуна йилла!
Стиглан марханаш, (3) шу ма ч1аг1а 1еткъа, (4)
Т1етт1а 1аржлуш, (5) те1аш лаьтта т1е!
Жоп_____

самукъа а ца долуш, шен х1усаман не1аре хиъна 1а, (4) г1еххьа б1аьрса а дайна.
Мацалла техка а техкаш, (5) дуьненна а даръелла йог1у борз шен х1усаман не1аре хиъна 1аш долчу цхьогална т1екхаьчна.
- Салам – маршалла ду хьоьга, (6) сан хьоме доттаг1а, (7) цхьогал!
- Салам – маршалла схьа а оьшуш, (8) цхьогало хаьттира боху:
- Ахь х1ун леладо, (9) хьо лаа – тара араяьллий?
Жоп___________________________________

(1) безахь уьстаг1 а баа йиш ю - кха хьан…. Юьрта а г1ой, (2) хьайн гай дуза а дай схьайолахьа,цхьаьна охьохевшина сакъоьруш 1ийр ду вай, (3) – аьлла цхьогало.
- Ахь боккъалла бохий, (4) цхьогал!
- Дера боху – кх. Сан юьртахошца и барт хилла- кх.
- Делахь, (5) яха а г1ой, (6) сайн х1ун хуьлу хьажий со?
 
Жоп___________________________________
 

еш.
Вовшийн хьовзон волийча, (1) Шемила элира боху:
- Хьажахь, (2) Султан, (3) хьо лахь, (4) ма дукха бераш доьлхур ду – кха хьуна т1аьхьа!
- Хаац, (5) Шамил, (6) суна т1аьхьа мел бераш доьлхур ду – дац – м, (7) амма хьо велча, хьуна т1аьхьа хийла и бежнаш 1оьхур дуй - м хаар суна.
Жоп____________

- г1алат даьккхина т1едилларехь.
«3» - 3-5 г1алат даьккхина т1едилларехь.
«2» - 5 сов г1алаташ даьхна т1едилларехь.

х1ан – х1а – (нет) -0

- 1 - 2 г1алат
«4» - 3 - 4 г1алат
«3» - бакъонаш карлаяха

- 15 - 3 дуьллу
1 -14 – 2 дуьллу
 

Бинчу белхан мах хадоран критереш

шардар.
2 – г1а тоба 5-6 т1едерзарш юкъахь долуш предложенеш х1иттае.

3 – г1а тоба Т1едерзарш юкъахь долуш диалог х1оттае.

(яра)
 
Жам1
Коьчалах кхетта
Сайна хуучулла а алсам хиина
Ца кхетта

ца дийлахь,
И бицлуш лаьттар бу
Даймехкан сонехь