Презентация, доклад к уроку марийского языка Икымше съезд

шижынак вашталтын, виянын толеш.
XIX курым мучаште, профессор М. Ф. Кандаратский марий калык нерген тыге возен: «Печально прошлое этого народа, печально настоящее, еще печальнее будущее...»
Тидым возымо жапыштак калык коклаште у, самырык вий иланен – марий шӱлышан интеллигенций шочын. 

интеллигент-влак шочмо калыкым сотемдараш, у илышым виктараш шоненыт. 1917 ийыште революций тÿналмеке, марий калыкын волгыдо ончыклык верч шонымашыже ылыжын.
1917 ий март тылзыште эрвелмарий-влак «помыжалтыныт». Упö олаште марий салтак ден офицер, тÿрлö вере служитлыше-влак, пырля погынен, илыш саман нерген мутланеныт. Тыгай икмыняр погынымаш эртен. Тыге март мучаште «Марий ушем» Пÿрö олаште ышталтын. Тиде ушем пÿтынь марий калыклан ÿжмашым луктын. Тушто национально-утаралтмаш верч кучедалмашке ушнаш кÿлмö нерген ойлалтын. Варажым олыкмарий-шамычат икмыняр «Марий ушемым» почынын: Чарлаште, Моркышто. Торъялыште.

тыгыде калыкын ушемжым ыштымаште тыршеныт. Тыште марий пӧлкам Озаҥысе университетын студентше Валерьян Михайлович Васильев вуйлатен. Озаҥыште марий салтак-влакат, пырля ушнен, Марий сарзе организацийым почыныт. Тудым ончычсо кугыжан армийын прапорщикше Владимир Алексеевич Мухин вуйлатен.

олаштыже Российыште илыше Марий калыкын икымше кугу погынжо эртен.
Тиде погынымашыш марий-влак чыла кундемла гыч шке ончыл еҥыштым колтеныт. Погыныш туныктышо, священник, кресаньык, кугыжан армийын офицерже, салтак-влак чумыргеныт улмаш.

молыжо уна) Пӱрӧ туныктышо семинарийыш 8 шагалан погыненыт. Ончыч чыланат кумалтышым эртараш кутырен келшеныт. Делегат-влак кокла гыч пелыже наре чимарий, молыжо крешын лийыныт. Крешын-влак кумалаш черкыш каеныт, нунылан поп Михаил Созонов (Янтемир) службым эртарен. Молыжо школ кудывечыште чимарий йӱла шот дене Ош Кугу Юмылан кумалыныт. Тиддеч вара, чыланат ик тӱшкаш ушнен, кугу ӱшан дене 10 шагатлан пашалан пижыныт. 

а тудын полышкалышыжлан кум еҥым ойыреныт: Виче губернийысе епархиальный мисссионер Павел Петрович Глезденёвым, Бирск туныктышо семинарийым вуйлатыше Василий Михайлович Ивановым да 144 полк гычак эше ик салтакым – Б. Айгузиным. Секретарьлан икмыняр еҥым палемденыт, нунын коклаште Валериан Михайлович Васильеват лийын. 

программыжым пырля ямдыленыт. Тудым рушла 5 тӱжем да марла 3 тӱжем экземпляр дене савыктеныт. Тӱн йодыш-влакым тыгайым палемденыт: мер илыш, калык туныктымаш, религий, калык творчестве. 

илышыште вержым кумдаҥдаш тыршаш кутырен келшен. Погынышо-влак калыкым, Совет йыр чумырген, Жаплан ыштыме Виктерлан полшаш ӱжыныт, марий-влакын илыме верлаште «Марий Ушемым» почаш темленыт. Тыгай волгыдо шонымаш дене нуно марий калыклан, посна наций семын, автономийым ышташ шоненыт.

тоштерым, театрым почаш темленыт. Марий газетым Озан олаште лукмо нерген кутырен келшеныт.

йӧн уло гын, посна уездный да губернский управым ышташ. Тиде принципым илышыш пуртымо годым икмыняр волостьым, уездын але губернийын мланде ужашыштым иктыш ушаш ӧрман огыл.
2. Нине учрежденийласе чыла должностной еҥ пашам палыше марий лийшаш; вес калык гыч лекше еҥ, марий йылмым сайын пала гын веле, тиде пашашке пурталт кертеш.
3. Тыгак должностной еҥ-влакым сайлыме годымат погынымашлаштат шочмо йылме дене гына кутыраш.

волостнойышкат, тыгак уездный ден губернскийышкат — сайлыме годым кажне калыкын ты кундемыште мыняре улмыжым шотыш налман, шагал еҥан калыкын праважым шуктен шогыман.
5.Тÿрлö калык илыман земствылаште паша кагаз кугыжаныш йылме дене возалтшаш, а калыклан тÿрлö увертарымаш марла пуалтшаш. Тидын годым марий-влак коклаште шаркалышаш чыла кагаз шочмо йылме дене возалтшаш.

каҥашеныт, тудым волгыдо илышыш лукташ манын, сай пунчал-влакым пеҥгыдемденыт.
Тале просветитель Тихон Ефремов-Уньжинский ÿжын:
Кынелза, шогалза, Кайышаш корно кужу вет. Моло калыкым поктен шуына, Нунын дене тӧр лийына! 

илышлан келшыше улыт. Марий йылмынан эрласе кечыже эше волгыдырак лийже манын, кажне марий ен шке йылмыж дене сылнын, раш, лывыргын, умылаш лийшын кутырен да возен моштышаш. Лач тидын нергенак шудо ий ончыч мемнан талешкына-влак тургыжланеныт. Тек шочмо йылмына ончыкыжымат виянеш да илышышке шындаралт толеш.

ондак «Марий Ушем» кушто ышталтын?
3. Олыкмарий илыме кундемыште «Марий ушем» толкын-влак кушто почылтыныт? 
4. Могай погын пÿтынь марий калыкын погынымашыжым эртараш кÿлмö нерген ойым луктын? 
5. Икымше погын ( Первый Всероссийский съезд мари) кушто да кунам эртен? 
6. Молан погыным эртараш тиде олам( кундемым) ойырен налыныт? 
7. Погынын программыжым кöмыт ямдыленыт? 
8. Могай йодыш-влакым погынышто канашеныт?

делегатше, унаже-влак момыштеныт?
11.Погыным вуйлаташ кöм сайленыт?
12.Икымше марий калык погын мыняр кече шуйнен?
13.Погыныш толшо делегат-влак марий йылме нерген мом каласеныт, лишыл жапыште мом почаш кÿлмö нерген ойленыт?
14.Икымше марий погынышто могай пунчал-влакым луктыныт?