Презентация, доклад к уроку чувашского языка на тему: КĂМПА – ВĂРМАН ПУЯНЛĂХĔ.

Çимешкӗн те пӗлмелле!

тата чӑхсем çӑмарта пусма сивӗнсен чӑвашсем юман кӑмпипе усӑ курнӑ.
Шӑна кӑмпи çиес мар,
шӑна кулли пулас мар!
Палламан кӑмпана карçинккана ан хур!
Шӑна кӑмпи ӳснӗ вырӑнта çимелли кӑмпа нумай ӳсет.
Кӑмпа ашпа пӗр шайра.

КИЛТИ ĔÇЕ ТĔРĔСЛЕНИ

тăхăнса тухать;
Ури пур, пушмакĕ çук, шлепки пур, пуçĕ çук. Мĕн вăл?
Шăп-шăкăрин пĕчĕк кин, пурте пĕр пек тумланнă;
Пĕр ураллă пукане ялан пĕр пек шлепкепе;
Çерем çинче кайăк хур карта çавăрнă (çерем кăмпи);
Тунката тавра шлепке лартса тухнă (уплюнкка);
Пĕчĕкçеççĕ паттăр çĕр витĕр тухрĕ-тухрĕ, хĕрлĕ çĕлĕк тăхăнчĕ (хĕрлĕ кăрăç);
 

Пӑнтӑр-пӑнтӑр, пӑнтӑр-пӑнтӑр!
Хурӑнлӑхра – хурӑн ай. Хам вылятӑп, хам ташлатӑп.
Йышлӑ ӑвӑс кӑмписем, Кӗркунне кӑçал пит мӑнтӑр,
Йышлӑ шӗшкӗ кӑмписем. Уншӑн эпӗ савӑнатӑп.
Тат масла, тат шур кӑмпа – Кама- мӑйӑр, кама – çӗмӗрт,
Тапса тухнӑ ушкӑнпах. Е пилеш, шӑлан, палан.
Ут тути те шакӑрах, Шур кӑмпа тесессӗн – хатӗр,
Васкаса пуçтарӑрах. Хыр кӑмпи те пур паян.
Тӗмеске çинчи çулçа Кама кирлӗ, йӑлт пуçтарӑр –
Патакпа сирсем кӑштах – Темӗн те пур вӑрманта,
Пилӗк-ултӑ кӑрӑçа Эй, атьсемӗр, часрах пуçтарӑр,
Эс тупатӑн çавӑнтах. Васкӑр кунтӑкпа кунта.
Илӗртет шӑна кӑмпи,
Хӗрлӗскер хӑй, капӑр пит.
Татас çук эпир ӑна –
Наркӑмӑшлӑ кӑмпана.

сухан, çăмарта хушаççĕ. Тăвар сапса, çăмарта шурри хытиччен вут çинче тытмалла. Хатĕр апата укроп, петрушка сапса парсан аван. Пĕр порцие 2 çăмарта, 100 гр. кăмпа, сар çу, тăвар, 1 пуç сухан çитет.

аффикс принадлежности 3 лица. Определяющее слово остается неизменным. К словам с конечным гласным добавляется аффикс 3 лица – И. При этом конечный гласный слова перед аффиксом -И выпадает. К словам с конечным согласным добавляется аффикс 3 лица – Е.

Кӑмпа шлепки Кӑмпа вӑрманӗ
Туни вырӑнӗ
Шӑрши сӗткенӗ
Яшки тӗсӗ
Тути

Кӑмпа хыр айӗнче ӳснӗ пулсан унӑн шлепк… хыр хуппи тӗслӗ пулать.
Кӑмпа шлепкине çӗçӗпе кассан сӗткен… тухать.
Шур кӑмпан тун… патвар.
Кӑмпа яшк… калори енӗпе аш яшкинчен те ирттерет теççӗ.
Эпӗ кӑмпа яшк… ҫиме юрататӑп.

вырттарать.
Икӗ уран тӑнӑ чух
Хӑлхисене чанк тытать.

теплицӑра ӳсеҫҫӗ. Вӗсем икӗ ушкӑна пайланаҫҫӗ: ҫимелли тата наркӑмӑшли. Кӑмпана нӳрӗк те, ӑшӑ та кирлӗ. Ӑшӑ ҫумӑрлӑ ҫанталӑкра кӑмпа минутра пилӗк миллиметр таран ӳсет. Кӑмпасем пӗччен ӳсмеҫҫӗ: ушкӑнпа, черетпе, карти-картипе. Тӗсӗпе те тӗрлӗрен пулаҫҫӗ. Хыр хуппи, симӗс чӑрӑш хуппи тӗслисем, хӗрлӗ ӑвӑс ҫулҫи, сарӑ хурӑн ҫулҫи, хӑмӑр юман ҫулҫи тӗслисем. Чернил пек кӑваккисем, юр пек шуррисем, кӑмрӑк пек хурисем.
Кашни кӑмпан хӑйӗн юратнӑ вырӑнӗ пур. Ӑвӑс кӑмпи ӑвӑс айӗнче, хыр кӑмпи, сарӑ кӑмпа, шурӑ кӑмпа хырлӑхра, хурӑн кӑмпи хурӑн айӗнче, ҫерем ҫинче карта кӑмпи, тунката ҫинче уплюнкка ӳсеҫҫӗ. Теплицӑра вара – каска кӑмпи тата шампиньон.
Кӑмпана татма пӗлмелле. Унӑн тымарне тӑпӑлтараса кӑларма юрамасть, вӑл тепӗр ҫул ку вырӑнтан ҫухалма пултарать. Кӑмпа шлепкине ҫӗҫӗпе касса илмелле. Ҫул хӗрринче ӳсекен кӑмпасене татма юрамасть. Вӗсем ҫын сывлӑхӗшӗн сиенлӗ. Наркӑмӑшлӑ, ватӑ, хуртлӑ кӑмпана карҫинккана ан хур! Кӑмпана ӑшалаҫҫӗ, типӗтеҫҫӗ, тӑварлаҫҫӗ, маринадлаҫҫӗ. Кӑмпаран тӗрлӗ апат хатӗрлеҫҫӗ: кӑмпа яшки, шаркку, пицца, салат. Кӑмпасем тӗрлӗ витаминсемпе тата микроэлементсемпе пуян. Сӑмахран, унра белок, ҫу, кали, фосфор, аминокислота пур.
Ҫапла, кӑмпана татма пӗлсен вӑл пирӗн сывлӑхшӑн усӑллӑ, паха ҫимӗҫ пулса тӑрать.

опята
Тӑпӑлтарса кӑларма юрамасть – нельзя вырывать корнями
Çаран – на лугу
Паха çимӗç – качественный продукт
Çерем çинче – на земле

пирӗн
Хатӗрлеççӗ, çынсем, апат, тутлӑ, кӑмпаран
Тутлӑ, шурӑ, кӑмпа, усӑллӑ
Каска, теплицӑра, хӑвӑрт, кӑмпи, ӳсет
Касса, кӑмпана, илеççӗ
Пленкӑпа, ӑсатаççӗ , чӗркеççӗ те, ӑна, магазинсене
Пицца, пӗçереççӗ, кӑмпасенчен, тӗрлӗ