Презентация, доклад 11 нче сыйныфта Гамил Афзал иҗатын өйрәнү дәресләрен уздыру тәҗрибәсеннән мастер-класс

бизәкләре
Проект авторы: “Мөслим гимназиясе” югары категорияле татар әдәбияты укытучысы Тимергалиева Э.В.

максаты:
Катлаулы җәмгыятьтә каршылыклы чорда яшәгән татар интеллигенциясенең күренекле вәкиле Гамил Афзалның шигъри осталыгына бәя бирү.

(И.Кант)
Бурычлар:
а) Гамил Афзал шигырьләрендә мәктәп курсында өйрәнелә торган тел чараларын барлау, тикшерү;
б) Гамил Афзал шигырьләренә автор позициясеннән чыгып бәя бирү;
в) сайланган тема буенча булган хезмәтләр белән танышу һәм, шуларны кулланып, үз фикереңне формалаштыру.

белү.
(Р.Декарт)

Фәнни эшнең яңалыгы: төрле чорларда иҗат ителгән шигырьләрдә автор консепциясенең эмоциональ чагылышын тел чараларын барлау аша яктырту.

Фәнни эшнең структурасы: кереш өлеш, төп дүрт бүлек, йомгак.

билгеләү;
аңлаешсыз мәсьәләләрне ачыклау (өстәмә әдәбият уку, күзәтүләр үткәрү);
гипотеза билгеләү; фәнни проблеманы хәл итәргә кирәк булган мәгълүматлар туплау;
җыелган мәгълүматларны системалаштыру, анализ, синтез;
тупланган мәгълүматларны проблемага карашларың, фикерләрең белән чагыштыру;
* гипотезаңны исбатлау; гомумиләштерү, нәтиҗәләр ясау;
* Фәнни тикшеренүләр буенча проект төзү.

заман таләбе булуын аңлату.
Фәнни максат. Татар әдәбияты дәресләрендә фәнни-эзләнү эшләре оештыруның кайбер юнәлешләре турында мәгълүмат бирү.
Тәрбияви максат. Бу эш төрләренең укучыларның акыл сәләтен, зиһенен
үстерүен, игътибарлылык тәрбияләвен ассызыклау.

теләге уяту;
Тел чараларын өйрәнү ихтыяҗы тудыру.
Метод һәм алымнар:
Тикшеренү
Эвристик
Проект методы
Интерактив

 

р ә х и м и т е г е з !
Тикшерелә торган адымнар:
1 адым. Шигырьләр - автор консепциясенең эмоциональ чагылышы.
2 адым. Гамил Афзал шигырьләрендә кулланылган халык авыз иҗаты элементлары.
3 адым. Гамил Афзал шигырьләрендә кулланылган троплар.
4 адым. Гамил Афзал шигырьләрендә
кулланылган лексик чаралар.
 

Шигырь кем тарафыннан языла?
- Шигырь язу өчен нәрсәләр белү кирәк?
- Теләсә кем шигырь яза аламы?
- Шигырь нинди халәттә туа? Шигырь укып, авторның халәтен аңлап буламы?
- Шагыйрь һәм лирик герой турында нинди фикерләрегез бар?

консепциясенең эмоциональ чагылышы. Аларда шагыйрьнең рухи дөньясы, тормышка карашы, акылы, халкына мөнәсәбәте чагылыш таба, тел байлыгы күренә.

ул фольклор?
Лирик әсәрләрдә кайсы төрдәге халык авыз иҗаты элементлары очрый?
Шагыйрьләр ни өчен фольклор элементларын кулланалар?
Мисаллар табыгыз, проект әзерләгез

т е м н ә р
Яхшылык эшлә дә суга сал, халык белер, халык белмәсә, балык белер.
Иле юкның җире юк.
Илле бул да җирле бул, атлы бул да затлы бул.
Ат аунаган җирдә төк кала.
Чүбек чәйнәп май чыкмый.
Кемнең кулында, шуның авызында һ.б.
А ф о р и з м н а р
Әшәке кешеләр була,
Әшәке халык булмый;
Әшәке тарихчы була,
Әшәке тарих булмый.
Фәлсәфәне ничек кенә боргалама,
Берәр генә өч нәрсә бар бу дөньяда,
Иң кадерле, иң мөкатдәс, иң изге зат:
Туган илең, Туган телең, Туган анаң.

сәләтен күрсәтә. Гамил Афзалның “Рекорд”, “Тактика”, “Патша белән табиб турында әкият”ләре гел фразеологик әйтелмәләрдән генә тора.
“Усал елмаеп сөйләшү” циклына кергән шигырьләрдән мисал карыйк:
Бер юләргә күктән бәхет төште,
Башы белән күк гөмбәзен тиште.
“Ут йоту”, “йолдыз тоту”, “керсез күңел, “күңел карасы”, “күкрәк ут сулады”, “җан буйсынмый”, “күзләр тала”, “бәгырьне өткән”, һ.б.

кергән шигырьләрдә халык җырының бер я ике юлы алынган.
Мисалларны карагыз: Гамил Афзал “Сайланма әсәрләр”, 3 том, 120-121 битләр

– шигырьләрендә халык авыз иҗаты традицияләрен һәм аларның яңа вариантларын оста кулланучы шагыйрь.
Хикмәтле сүзләр - афоризмнар - Г.Афзал иҗатының иң югары ноктасы.
Фразеологизмнар - телебезнең алтын фонды. Аларны урынлы итеп, оста куллану шагыйрь Гамил Афзалның сәләтен күрсәтә.

*Халык җырлары - шагыйрь иҗатына органик рәвештә кереп киткән фольклор элементлары

эш
Тропларга билгеләмә бирегез.
Үзегезгә тәкъдим ителгән өзекләрдән тропларга мисаллар табыгыз.
Проектыгызны якларга әзерләнегез.

һ.б.
Метафорик эпитетлар: кара көчләр, кара кайгы, кайнар йөрәк, һ.б.
Катлаулы тропларның Гамил Афзалчалары: “йөрәк ул – сандугачлы урман”, “тимер җилле еллар”, “яшәү дөреслеге – вөҗдан дөреслеге” һ.б.
Метафоралар: тимер кул, алтын ай, алтын тояк, көмеш ял, тәмле төш, ачы җил, ачы язмыш, бөдрә тал, серле көч, серле тойгы, тимер пәрдә, таш күңелләр, йөрәк ярасы.
Авторның үз метафоралары: “туң тел”, “сүз сугышы”, “канатсыз лачын”, һ.б.

сыман, каеннар, сабантуйга чыккан кызлар кебек, ташкын сулар ярына кайткан кебек, оҗмах түре кебек яланнар, әкият кебек айлы кичләр, һ.б.
Символлар: Дәрдемәнд, Г.Тукайда “кораб” милләт язмышын чагылдыручы символ буларак күп кулланыла, ә Г.Афзал “җил” символын аеруча яратып кулланган. “Фирүзә җил”, “саба җиле”, “назлы” да ул, “ирекле” дә, “регламентсыз” да, хәтта “агулы” да.
Литоталар Гамил Афзал иҗатында үткен сатирик чарага әверелә: “син – ярма” (бөртек – вак нәрсә), “Җир әйләнә штык очында” (ХХ гасырда илдәге политик хәлне шулай аңлата).
Гипербола: “елга булып җиргә сеңгән күз яше”, “Бакый абзый
басып куйса бакыр өзә”

Гамил Афзал теленең сыгылмалыгын күрсәтүче чаралар.

халык арасыннан.
Гади сөйләм сүзләрен кертеп җибәреп, автор үз героенең менталитетын, культура дәрәҗәсен, психикасын күрсәтә. Шигырьләрдә Актаныш якларында кулланылган җирле сөйләм сүзләре саналган “малакаем”, “апаем”, “абзыкаем”, “җиңгәчәй”, “Мәүҗидәттәй”, “Флүрәттәй”, “мөгәрич”, һ.б., “сатаем” кебек фигыль формаларын очратабыз.
Үзе уйлап тапкан исем-характеристикаларны Н.В.Гоголь, А.Н.Островский еш кулланганнар. Шундый исемнәр Г.Афзал геройларында да очрый: Шәләй Вәләевич, “Әйдә ярар” колхозы
Шурочка-Мурочка, Гыйльман Гыйльметдинский, Бәкер Бетчи, Гали Кәли, Латыйп Үсми, Фәсил Күрми, Шомакойрык, Сарытырнак.

шигырьләрендә “закун”, “нәчәлник”, “пыртакул”, “собрание”, “мужыт”, “кәнишне”, “муды”, “әбижәйт итә”, “пырлитар” һ.б. сүзләрне махсус рәвештә куллана.
Неологизмнарның да автор үзе уйлап тапканнары очрый. “Әллә нәрсизм”, “шаккатризм”, “үзенсөяр”, “ирексөяр”, “кушбугаз” вариантларын күрергә мөмкин.

кулланылган лексик чаралар – күпсанлы укучыларны җәлеп итүнең иң яхшы чарасы.

вәкиле Гамил Афзалның шигъри осталыгына бәя бирергә тырыштык. Теманы ача алдыкмы?
Мастер-класста катнашканнан соң үзегездә дә фәнни эш белән шөгыльләнү теләге уяндымы?

Әлеге эшебез мәктәп-гимназияләрдәге татар теле укытучыларына да файдалы хезмәт булыр дип саныйм. Хезмәтегез өчен рәхмәт.

Казан, 2007.
Әдипләребез. – Казан, 2009.
Гамил Афзал. Гомер кичүләре. – Казан, 2000.
Гамил Афзал. Рәхмәт! – Казан, 2009.
Гамил Афзал. Сайланма әсәрләр. 3 томда. - Казан, 2004.
Гамил Афзал. Сайланма әсәрләр. - Казан, 2004.