Презентация, доклад на тему ОҚУШЫЛАРДЫ ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДАУ ЖҮЙЕСІ баяндама

т і л і

Беспаева Алия Капеновна
қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
Павлодар Монтаждау колледжі

ТАҚЫРЫПТАР
БОЙЫНША

ЕРЕЖЕЛЕР
БОЙЫНША

басталатын ай - қыркүйек
Жапырақтар қашан сарғаяды? – күзде
Сынып жабдықтары – парта, тақта, карта
«Мектеп» - араб сөзі, оқу орны
Оқу құралдары – қалам, сызғыш, өшіргіш, күнделік
Қазақстан Республикасын кім басқарады? – Президент
Республиканың ең жоғарғы өкілді органы – Парламент
Парламент неден тұрады? – екі Палатадан: Сенат және Мәжілістен
Үкіметті кім басқарады? – Премьер - Министр
Премьер-Министрді кім тағайындайды? – Қазақстан Республикасының Президенті
Үкімет құрамына кімдер кіреді? - Министрліктер

еліміздің экономика саласында ерекше орын алады. Мұнда машина жасау және металл өңдеу зауыттары, жеңіл және тамақ өнеркәсіп орындары бар. Бұларда металл кесетін станоктар, автоматтандыру құралдары мен көліктерге қосалқы бөлшектер шығарылады. Ет, сүт тағамдарын өңдейтін, шай өлшейтін, аяқ киім, жиһаз, басқа да өнім өндіретін кәсіпорындар жұмыс істейді.
Қала кәсіпорындары АҚШ пен Италья, Түркия мен Ресей, Қытай және Корея фирмаларымен іскерлік қарым-қатынастарды дамытып келеді.

Қ а з а қ т і л і

– хабарлы
Сөйлемдердің құрамына қарай түрлері (жай, құрмалас сөйлемдер) - жай сөйлемдер;
Тыныс белгілер (үтір мен сызықша) – үтір-сөйлемнің бірыңғай мүшелері арасында, бастауыш пен баяндауыш арасында-сызықша;
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері - бірыңғай бастауыш (нелер бар?), бірыңғай анықтауыш (қандай?);
Мәтінде кездесетін жалқы есімдер - Алматы, АҚШ, Италия, Түркия, Ресей, Қытай, Корея;
Күрделі зат есімдер (біріккен, тіркескен, қысқарған, қосарланған сөздер) - өнеркәсіп, аяқ киім, кәсіпорын, АҚШ, қарым-қатынас;
Шылаулар (жалғаулықтар, демеуліктер, септеуліктер) - мен, пен, және - жалғаулықтар;
Үндестік заңына бағынбайтын сөздер - кәсіпорын – біріккен сөз, фирмаларымен – көмектес септігінің жалғауы үндестік заңына бағынбайды.

Қ а з а қ т і л і

ТАҚЫРЫПТАР
БОЙЫНША

ЕРЕЖЕЛЕР
БОЙЫНША

білімінің салалары

Елтану

Тест

Ұлттық бірыңғай тестілеуге даярлық үшін
электронды көмекші құрал

і л і

саласы.
Дыбыс – сөздің ең кішкене бөлігі. Дыбыстарды айтады және естиді.
Әріп – дыбыстардың таңбасы. Әріпті жазады, көреді.
Алфавит (әліпби) - әріптердің рет-ретімен тізілген жиынтығы.
Қазақ тілінің алфавиті 42 әріптен тұрады.
Қазақ тілінде дыбыстар саны – 37.
Дыбыс бола алмайтындар – 5
я (йа), ю (йу), ё (йо) қосарлы дыбыстар және
ь – жіңішкелік белгісі, ъ – жуандық белгісі.
Қазақ тіліне тән әріптер саны – 9 (10)
ә, ө, ү, ұ, і, ғ, қ, ң, һ, (ы).

Қ а з а қ т і л і

еркін шығуынан жасалады.
Дауысты дыбыс буын жасауға қатысады.
Дауысты дыбысқа екпін түседі.
Қазақ тілінде 12 дауысты дыбыс бар. Олар: а, ә, е, и, о, ө, ұ, ү, у, ы, і, э.
Дауысты дыбыс тіл, жақ және еріннің қатысына қарай жуан және жіңішке, ашық және қысаң, еріндік және езулік болып жіктеледі.

ДАУЫСТЫ ДЫБЫС

Қ а з а қ т і л і

і

жасалады. Қазақ тілінде 25 дауыссыз дыбыс бар. Олар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ, (у).

ДАУЫССЫЗ ДЫБЫС

Қ а з а қ т і л і

п-б, ф-в, к-г, қ-ғ, т-д, с-з, ш-ж.
З, қ, к, л, м, н, п, р, с, т, ш дауыссыз дыбыстары сөздің барлық буындарында кездесе береді.
Й, ң, һ әріптері сөздің басында қолданылмайды (йод сөзінен басқасы), тек сөздің ортасында және аяғында қолданылады. Мысалы: жаңа, аң, жай, қайрат, қаһар т.б.
В, ф, ч, ц әріптері қазақтың байырғы сөздерінде қолданылмайды, тек орыс тілінен енген сөздерге барлық буындарда қолданылады. Мысалы: Автор, дифтонг, диспечер, концерт, цех, матрац т.б.
Щ әрпі қазақтың ащы, тұщы, кеще деген байырғы сөздерінде ғана жазылады.
Й әрпіне біткен сөзге тұйық етістіктің –у жұрнағы жалғанса, бұл екі әріп бірігіп, ю болып жазылады. Мысалы: сой+у=сою, жай+у=жаю. Ал
Й әрпіне біткен етістікке көсемшенің –а жұрнағы жалғанғанда, бұл екі әріп я әрпіне өзгереді. Мысалы: жой+а=жоя, жай+а=жая.
Орыс тілінен енген нд, мп, кт, мб, ск, фт дыбыстарына біткен сөздерге қосымша жалғанғанда, түбір мен қосымшаның аралығына дәнекер ы, і әріптерінің бірі жазылады. Мысалы: Шрифт+і+ге, штамп+ы+лау, факт+і+ге, киоск+і+лер т.б.
Орыс тілінен енген қосарлы сс, лл, мм, тт дыбыстарына біткен сөздерге қосымша жалғанғанда, қосарлы дауыссыз дыбыстың соңғысы түсіп қалып отырады. Мысалы: Прогресс - прогрестік, металл – металдар, грамм – грамнан т.б.
Орыс тілінен енген ог, уг, рк, рг, нк, нг, кс, кт, нкт, кль, брь, бль сияқты тіркес дыбыстарға біткен сөздерге қосымша жіңішке жалғанады. Мысалы: геологі, педагогтер, парктен, ансамбльге, пункті т.б.

Қ а з а қ т і л і

келесі жолға көшіру.
Тасымал буынға негізделеді. Яғни, сөздер тек буын жігімен тасымалданады.
Мысалы, «Кереге» сөзін екі жолмен тасымалдауға болады: ке-реге, кере-ге.

Қ а з а қ т і л і

буын болады.
Қазақ тілінде буынның 3 түрі бар:

Қ а з а қ т і л і

а қ т і л і

т і л і

Арыстан, - аңға қойылған ат.

Ауыспалы мағыналы сөз деген не? Бастапқы атау сөздің басқа мағынада қолданылуы. Мысалы: Арыстан еді-ау, Исатай. (батыл, ержүрек).
Бас –адамның басы (тура мағына);
Таудың басы – (ауыспалы мағына);
Алтын жүзік – (тура мағына);
Қолы алтын – (ауыспалы мағына).

Қ а з а қ т і л і

ыстық
Ақ – қара
Жақын – алыс

СИНОНИМ
айтылуы әр түрлі,
мағынасы жақын сөздер.
Әдемі – көрікті – сұлу;
Сабырлы – байсалды –
ұстамды – салмақты - байыпты.

ОМОНИМ
дыбысталуы бірдей, бірақ
мағынасы әр түрлі сөздер.
Мысалы: ат – адамның аты;
ат – жылқы;
ат – оқ ату
Сәуле – адамның аты
Сәуле – күннің сәулесі

Қ а з а қ т і л і

і

ЕСІМ

СЫН ЕСІМ

САН ЕСІМ

ЕСІМДІК

ЕТІСТІК

ҮСТЕУ

ШЫЛАУ

ЕЛІКТЕУ СӨЗ

ОДАҒАЙ

МОРФОЛОГИЯ

ЕСІМДІК

МАҒЫНАСЫНА ҚАРАЙ 7 ТҮРЛІ БОЛАДЫ:

ЖІКТЕУ

СІЛТЕУ

СҰРАУ

ӨЗДІК

БЕЛГІСІЗДІК

БОЛЫМСЫЗДЫҚ

ЖАЛПЫЛАУ

МАҒЫНАСЫНА ҚАРАЙ 7 ТҮРЛІ БОЛАДЫ:

ӨЗДІК ЕСІМДІК

Қазақ тілінде өздік есімдік өз сөзінен жасалады. Өздік есімдегіне әр түрлі тұлғадағы өз деген бір ғана сөз жатады.
Бұл есімдік көбінесе өзім, өзің, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз деген сияқты оңаша және ортақ тәуелдеулі және септеулі түрде қолданылады.

т і л і

л і

л і

2700 мың шаршы шақырым
Елтаңбаның түсі – Алтын және көгілдір түсті
ҚР- ның Мемлекеттік Елтаңбасында не бейнеленген? – Пырақтар
Мемлекеттік туымыздың түсі ненің белгісі? – Аспан
Мемлекеттік тудың авторы кім? – Ш.Ниязбеков
Қазақстан Республикасының рәміздері – Елтаңба, ту, әнұран
Қазақтың ұлттық теңгесі шыққан жыл – 1993 ж
Мемлекеттік Елтаңбада шаңырақ бейнесі нені білдіреді? – Отанымыздың біртұтастығын
Елтаңбаның жоғарғы жағында не бейнеленген? – Жұлдыз
Қазақстан қандай ел? – Егеменді, тәуелсіз
Мемлекеттік Тудың ені мен ұзындығы – Ені - 1 метр, ұзындығы – 2 метр
Қазақстанда неше облыс бар? – 14
Қазақстанның орналасқан жері – Еуразия құрылығы

Қазақстан

Қ а з а қ т і л і

Насыр Әл Фараби
«Диуани лұғат-ат түрік» кітабының авторы – Махмұд Қашғари
«Екінші Аристотель - Әл-Фараби
Орта жүздің биі – Қазыбек би
Қазақ - қырғыз халықтарының әдеби мұраларын зерттеген ғалым – Шоқан Уәлиханов
«Жеті Жарғы» заңдар жинағын жазуға қатысқандар – Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би
Абылайханның кеңесшілері болған билер – Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би
Жәңгір ханның хан болып, тарихта қалған баласы – Тәуке
Ұлы жүздің биі – Төле би
XVIII ғасырда қазақ халқының бостандығы үшін күрескен хан – Уәлиұлы Абылайхан
Қазақтың көне музыка мәдениетінің өкілдері – Қорқыт, Әбу Насыр әл-Фараби

Қ а з а қ т і л і

30 тамызда өтетін мемлекеттік мереке – Конституция күні
Әжелерді, аналарды, апа, қарындастарды құттықтайтын халықаралық мереке – Халықаралық әйелдер күні
Қаңтар айының 1- ші күні қандай мереке? – Жаңа жыл
Қазақстан тәуелсіздігі күні – 16 – 17 желтоқсан
Наурыз мейрамы – 22 наурыз
Наурызда не тойланады? – Жылдың басы
1 мамырда болатын мейрамның атауы – Қазақстан халықтарының бірлігі күні
Соңғы қоңырау мерекесі өтетін ай – Мамыр
Республика күні – 25 қараша
Еуропаша Жаңа жыл – 1 қаңтар
4 маусым – Қазақстан Республикасының рәміздер күні
Жеңіс күні – 9 мамыр

Қ а з а қ т і л і

ең қымбат адам – Ана
Әкеңнің шешесі сізге кім? - Әже
Бір отбасындағы 2 ұл бала бір-біріне кім? – Ағалы-інілі
Шешесінің әкесі балаға кім болады? – Нағашы ата
Жоғары оқу орнына түсетін бала – Талапкер
Мектепті бітіргенде оқушы қандай білім алады? – Орта білім
Баланың ең алғашқы қадам басуына байланысты дәстүр – Тұсау кесу
Бала неше жаста мектепке барады? – 7
Үй ішіне қатысты сөздер – Еден, қабырға
Бір отбасындағы екі қыз бала бір-біріне кім болады? – апалы-сіңілі
Шешенің туыстары балаға кім болады? – нағашы
Әкенің әкесі кім?– ата
Отбасындағы ұлға жасы кіші қыз кім болады? – қарындас

Қ а з а қ т і л і

Астана қаласына қашан көшірілді? – 1997 ж.
Елбасының «Қазақстан - 2030» Жолдауы жарияланған жыл – 1997 ж.
Қабанбай батырдың шын есімі – Ерасыл
XIX ғасырдың басында «Ақмешіт бекінісі» атанған қала – Қызылорда
Желтоқсан оқиғасы болған жыл – 1986 ж.
Рейхстагқа жеңіс туын тіккен батыр – Р.Қошқарбаев
Астанаға дейінгі Қазақстанның астанасы – Алматы
Отырар қаласының алғашқы атауы – Фараб
«Билеушілер» деген мағынаны білдіретін синонимдер – Хан, патша, сұлтан
Қазақстанның ең алғашқы астанасы – Орынбор
XVIII ғасырда қазақ халқының бостандығы үшін күрескен хан – Уәлиұлы Абылайхан
Қазақ халқының ежелгі баспанасы – Киіз үй

Қ а з а қ т і л і

көгереді
Жаңбыр жиі жауады, құстар жылы жаққа ұшып кетеді – Күз
«Қансонарда бүркітші шығады аңға ...» өлеңінің авторы – Абай
Күзден кейін келетін жыл мезгілі – Қыс
Экологияның анықтамасы – Қоршаған ортаны зерттейтін ғылым
Қазақстанның табиғаты қандай? – Алуан түрлі
Қазақстанның “Швейцариясы” – Көкшетау, Бурабай
Арал теңізінің солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан қорық –
Барсакелмес
Қазақстандағы ең терең көл – Алакөл
Балқаш көліне ең жақын қала – Балқаш қаласы
Қазақстанның ең ірі өзендері – Ертіс, Сырдария, Іле, Жайық
Қазақстанның жеміс-жидекке, мақтаға бай өлкесі – Оңтүстік Қазақстан
Астана қай өзеннің бойында орналасқан? – Есіл

Қ а з а қ т і л і

«Қазақфильм» киностудиясынан шыққан тұңғыш фильм –
«Аманкелді»
Қазақ театрының алғаш шымылдығын ашқан пьеса – «Еңлік-Кебек»
Ә.Қастеевтің «Қарындасым» портреті қай өнер түріне жатады – Графика
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін қалаушы - Ә.Қастеев
1925 жылы Парижде ән шырқаған әнші - Әміре Қашаубаев
Алматыдағы қазақ мемлекеттік академиялық драма театры –
М.Әуезов атында
Сахнада Еңлік, Қыз Жібек бейнелерін ойнаған бұлбұл әнші –
Күләш Бәйсейітова
Ш.Айманов еңбек еткен саласы – Кино өнері
Алматыдағы мемлекеттік академиялық опера және балет театры –
Абай Құнанбаев атында
Атақты «Отырар сазы» оркестрінің бас дирижері – Нұрғиса Тілендиев
Қазақтың ұлттық аспаптары – Домбыра, қобыз, жетіген

Қ а з а қ т і л і

жіберген қатенің қазақ тіл білімінің қай саласына жататынын анықтайды;
электронды көмекші құралдан жіберген қатеге сай ережені тауып алып қайталайды;
жаттығулар орындайды;
жаттығу тестін орындау арқылы білімін бекітеді.

Қатемен жұмыстың алгоритімі:

А) Кімге
В) Оған
С) Өзіне
D)Бүкілінің
Е)Емханаға

+

Қ а з а қ т і л і

Мысалы:
Барыс септігінде тұрған өздік есімдігін табыңыз:

жіберген қатенің қазақ тіл білімінің қай саласына жататынын анықтайды;
электронды көмекші құралдан жіберген қатеге сай ережені тауып алып қайталайды;
жаттығулар орындайды;
жаттығу тестін орындау арқылы білімін бекітеді.

Қатемен жұмыстың алгоритмі:

А) Кімге
В) Оған
С) Өзіне
D)Бүкілінің
Е)Емханаға

(барыс септігіндегі сұрау есімдігі)
(барыс септігіндегі жіктеу есімдігінің ІІІ жағы)
(барыс септігіндегі өздік есімдік)
(барыс септігіндегі жалпылау есімдігі)
(барыс септігіндегі жалпы зат есім)

+

Қ а з а қ т і л і

Мысалы:
Барыс септігінде тұрған өздік есімдігін табыңыз:

қазіргі заманымыздағы маңызы зор мүмкіндік.

Сондықтан сабақта электронды құралды пайдалану оқу жұмысының жоғары дәрежелі болуына жағдай жасайды. Оқушының біліктілігі мен белсенділігін арттырады, жеке тұлғаның әлеуметтенуіне әсер етеді, өзін-өзі реттеуді дамытады, оқушының мақсатты қызметін ынталандырады.

екі келмейсің.

К.Салықов

ішінде берік адамның еркі – ғаламат күш.

А.И.Герцен

үлкен рух болады.
Үлкен заттар майда бөлшектерден тұрады.
Үлкен кеменің батуына кішкентай тесік себеп бола алады.
Майда отын отты күшейтсе, үлкен отын сөндіреді.

Әр майда нәрсе міндетті түрде бір іске жарайды.

Республикалық семинарға қатысушы құрметті әріптестер, қонақтар!

дүниесін сезіну, мақсат қоя білуге, оның нәтижесіне жету үшін жұмысты жүйелеуге үйрету, оқыту мен тәрбиенің бірізділігі оқушылардың өзіне деген сенімін арттырады. “Мен білмеймін”, “маған өте қиын”, “түсінбеймін” дейтін шәкірттердің өзінің жанына жылылық ұялатады.