Презентация, доклад на тему Кече Җирекле авылы һәм аның җирле сөйләш үзенчәлекләре

сыйныф укучысы Гыйниятуллина А.Р.
Фәнни җитәкче: татар теле һәм әдәбияты укытучысы Поликарпова Л.Н.

диалект шартларында өйрәнү.

Бурычлар:

- халкыбызның үткәне белән танышу, аны үзебездән соң килгән буынга җиткерү;
- газиз туган телебезне саклап калу.

кабатлаудан, кешенең үз-үзен тотышына карап бирелгән

бәрмәнчек, тройсын, Питрау, раштуа, “йөзек салу”, Олы көн (пасха), Микулы, Покрау, Симән көн, Элҗин, май чабу һ.б.

Христиан бәйрәмнәре итеп чиркәү календаре буенча уздырылса да, аларда динилек бөтенләй диярлек чагылмый, күбрәк борынгыдан килгән халык йолалары өстенлек алган. Күп кенә йолалар хәзер дә сакланып калган. Мәсәлән, симән көнне чебен күмү, элҗиндә кыяр ашау, уңышны җыеп алганнан соң җир өстенә ятып аунау (җиргә орынып аннан көч-куәт алу).

Бәйрәмнәргә бәйле сынамышлар:

Покрау үтте – кыш җитте.
Покрауга кадәр кар төшсә, көз озын булыр.
Питрау җитте – җәй бетте.
Микулы җитми – җәй җитми.
30 мартта (Әләксей божы) чыпчык эчәрлек тә су булмаса, яз озак килер.

- торганчы
күргенче – күргәнче


о – у гумер – гомер
суң – соң

у – ы сымала – сумала

– канцелярия, әптик – аптека

о – у тучны – точно, багун – вагон

о – а сабранҗа – собрание, патнус – поднос

о – (а) – ә карзина – кәрҗин – корзина

е - и нифет – нефть, силсәwит – сельсовет.

– Филип, Пикыла – Фекла

й – җ йарамый – җарамый, җугары – йугары, Җәкәү – Яков, Илҗә – Илья

з – җ газета – гәҗит, корзина – кәрҗин, резина – эрҗин

Фарингаль һ авазы әрбер –һәрбер, ичкем – һичкем,
аwа – һава, өнәр – һөнәр

т – к келәү итү – теләк итү, кискәре як – тискәре як

л – н үренә – үрелә, җондоз – йолдыз

итмей – илтми, барым/барымын – барырмын, күрегә – күрергә





4. Ассимиляция һәм диссимиляция күренешләре:

шугыша – сугыша, бачкыч – баскыч, җангыз – йалгыз (ялгыз), кыччак - кыз чак

– соскы, гүлбәч – мич арты, күзикмәк – кыстыбый,

кенәген – кичә, сырга – алка, , бәрмәнчек, оло көн – йола атамалары,

печкәчәм – иренең сеңлесе, җанагай – иренең энесе, бийем – кайнана.

Рус теленнән кергән алынмалар

Пеләмә - племя, ышкап – шкаф,пыкырау – покров, питрау – петров,

пуминка – поминка, тугарук – творог,

Кеше исемнәре:

Гөрей, Гриш, Гөргөрөй – Григорий

Лизүк, Лизә – Лиза

Микуш, Микайла – Михаил

Аннук, Аннуш – Анна

Күчтә – Костя

Үгәпей – Агафья

Метрей – Дмитртий

иң өлкән ир туганына эндәшү сүзе;

ак түти – өлкән кыз туганга олылап эндәшү;

дәү дәдәй (түтей) – өлкән ир (кыз) туганга эндәшү сүзе;

җырак бабай – әнисенең әтисе;

җырагәбей – әнисенең әнисе;

җырак дәдәй ( түтей) – әнисенең абыйсы (апасы), энесе (сеңлесе);

җанагай – иренең энесе; печкәчәм – иренең сеңлесе.

калган өчен, без күп яктан керәшеннәр алдында бурычлы...

М. Шәймиев

рухи хәзинәсен, язма истәлекләрен
укый, алар турында күбрәк белә алабыз.

үзара дус, тату
яшибез. Безнең уртак бурычыбыз –
борынгы бабаларыбыздан безгә изге мирас
булып калган туган телебезне саклап калу.

файдалана алсак, диннәребезне хөрмәт итсәк,
уртак яшәешебез тагын да матуррак,
тынычрак, киләчәгебез яктырак булыр.