Презентация, доклад на тему Фосфор және оның қосылыстары

физикалық, химиялық қасиеттері, қолданылуы жайлы айту.

ә)Оқушыларды бағыт-бағдар бере отырып,өзбетінше жұмыс жүргізе білуге үйрету, сөздік қорын молайту.

б)Оқушыларға салауаттылық тәрбие беру, фосфордың адам ағзасы үшін маңызын айту.

типі: конференция сабақ (аралас сабақ)

Сабақтың әдісі: баяндау, түсіндіру, көрнекілік, сұрақ-жауап, ізденіс, есеп шығару

Пәнаралық байланыс:медицина, биология, тарих, география, математика, физика

қасиеттері
қандай?

Үй тапсырмасын сұрау

ІІ-деңгей
1)Азот (ІҮ) оксидінен
азот қышқылын
алу теңдеуін
жазып бер.

2) «Патша» сұйық-
тығы дегеніміз не?

3) Азот қышқылының
диссоциациялану
теңдеуі

ІІІ-деңгей
1)Концентрлі азот қыш-
қылы мен мыс ара-
сындағы реакция
теңдеуін жаз.
2) 176,4г азот
қышқылының зат
мөлшерін есепте.
3) 10кг калий селитра-
сы күкірт қышқылы-
мен әрекеттескенде
алынған азот қышқы-
лының массасы.

орны қандай?
Периодтық жүйе қай жылы ашылды?
Оксид дегеніміз не?

(химик)
2.Фосфордың ашылу тарихы (тарихшы)
3. Фосфордың табиғатта таралуы (географ)
4. Физикалық қасиеттері (физик)
5. Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістері (физик)
6. Фосфордың биологиялық маңызы (биолог)
7. Фосфордың медецинадағы орны (дәрігер)
8. Фосфордың өнеркәсіптегі маңызы (агроном)
9. Семантикалық карта
10. “Кім жылдам?” есептерді орындау
11. Химиялық диктант

Оның ядросында 15 протон, 16 нейтрон бар. Электрондардың жалпы саны да 15-ке тең. Электрондық құрылысы:
Р 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
Фосфор қосылыстарында ІІІ, V – валенттілік көрсетеді, тотығу дәрежелері -3,0,+3,+5.

Алынуы: Са3(РО4)2 + SіО2 + 5С → 3СаSіО3 + 5СО↑ + 2Р
Фосфор жай және күрделі заттармен әрекеттеседі.
Оттегімен оксид түзеді: 4Р+5О2 – 2Р2О5
Галогендермен галогенидтер береді: 2Р+3СІ2 – 2РСІ3
Күкіртпен сульфид түзеді: 2Р+3S – Р2S3
Металмен фосфид түзеді: 3Са + 5Р –Са3Р2
Фосфор-тыңайтқыш, дәрі-дәрмек, улы химикаттар, сіріңке дайындау үшін қолданылады. Сіріңкені 1831жылы 19жасар Шарл Сориа алғаш ойлап тапқан. Бірақ ол сіріңкеге патент ала алмады, себебі ол қымбат болатын. 1832жылы неміс мұғалімі Камерер сіріңкеге патент алып, оны өндіре бастады. Бірақ оның сіріңкесі ақ фосфордан жасалғандықтан өте қауіпті болды. Қауіпсіз сіріңкені 1848жылы швед химигі Бетгер алды. Бұл өзіміздің кәдімгі сіріңкеміз, ол қызыл фосфордан жасалады.

Химик:

ойынша бұл тас кәріні жасартатын, ауруды тез сауықтыратын, адамның өмірін ұзартатын тас болды. Бранд бұдан басқа барлық металдарды алтынға айналдырғысы келді. Бірде ол жаңа рецепті бойынша зертханада жұмыс істеді. Адам зәрін суалтып, оған көмір мен құмды араластырып ауа қатыстырмай қыздырды. Құтының ішінде жылтыраған бір нәрсенің бар екенін көрді. Бұл фосфор еді. Сөйтіп, 1669жылы фосфорды осылай кездейсоқ ашылды. Алынған фосфор жарық шығарады, осыны пайдаланып, Бранд байларға сатып ақшаға кенелді.

табиғатта тек қосылыс күйінде
190-дай минералдардың құрамында кездеседі.
Қазақстанда фосфорға жбай кен орындары бар.
ХХғ 30жылдарында Ақтөбе облысында фос-
форит кені табылған. Ақтөбе кен орындарының
негізгі артықшылығы – олардың қабаттары жер
бетіне жақын орналасқан және пайдалы қазбаны ешқандай кедергісіз өндіруге болады. Мұнда жалпы қоры жүздеген миллион тоннаға жететін ондаған ірі кен орындары бар.
30-жылдардың аяғында (1938-1940) Қаратау бассейні ашылды. Бассейнде 26 кен орны бар. Бассейннің ең бай шикізатында
28-34% Р2О5 бар. Фосфордың табиғи қосылыстары фосфорит Са3(РО4)2 пен апатит Са5(РО4)3ОН Қаратауда кездеседі.
Оңтүстік Қазақстанда, Аят және Лисаковск кен орындарындағы қоңыр тас көмірдің құрамында фосфордың едәуір қоры бар. Жаңатас, Шымкент пен Таразда фосфор зауытары жұмыс істейді. Фосфор сіріңке және улы химикаттар өндірісінде пайдаланылады.

қара (Р4).
Ақ фосфор -өте белсенді, улы зат, түнде жарықырап сәуле шығарады. Суда ерімейді, сондықтан оны су астында сақтайды.
Ауасыз ортада қыздырғанда ақ фосфор қызыл фосфорға айналады, ал жоғарғы қысымда қара фосфорға айналады.
Қызыл фосфор –түсі қоңыр-қызыл, улы емес, суда нашар ериді, ұшпайды, 2500С-де от алады.
Қара фосфор-2000С өте жоғары қысымда қыздырғанда түзіледі. Түсі графитке ұқсас, қолға майдай сезіледі. Активтігі нашар,жартылай өткізгіш, улы емес, 5000С-де от алады.

фосфор

Қара фосфор

элемент. Кальций ортофосфаты қаңқаға беріктік қасиет береді. Ол бұлшықет, жүйке, кемік ұлпаларының құрамына кіреді. Ол туралы атақты геохимик, ақадемик А.Е.Ферсман «фосфор-тіршілік пен ақыл-ой элементі» деген болатын. Себебі, мидың қызмет, бұлшықеттің қимылы фосфор қосылыстарының химиялық өзгерістеріне байланысты. Фосфор ет ұлпасында 56грамм кездеседі. Адам сүйегінде 600грамм фосфор бар. Адам мен жануарлар фосфорды өсімдіктен алады.

Фосфор адамның жадын жақсартады, оны біз наннан, ас бұршақтан, балықтан, ірімшіктен аламыз. Массасы 70 кг адамның денесінде шамамен 800 г фосфор болады. Сондықnан балық пен сүт тағамдарын ас мәзіріне күнделікті кіргізіп отыру керек.

Дәрігер:

поли және ортофосфаттар тұзды топырақтарға қолданғанда, тұздылық әсерін азайтатын және ауыр металдардың қозғалысын тежеп, өсімдік тамырына зиянсыз жағдайға жеткізетін механизмдерінің бары және олардың тиімді тыңайтқыштар екені дәлелденді. Фосфор элементі азоттан кейін керекті екінші элемент болғанымен, тұзды топырақта өсімдікке қорек ретінде жетіспесе, биохимиялық реакцияларға қуат беру көзі кеміп, қиындықтар туындайды. Яғни, өсу, даму процестерін жеделдету үшін жүретін реакцияларға қуат жетіспейді де, даму жағдайы күйзеліске ұшырап, өнімге өнім сапасына кері әсерін тигізеді.

Аллотропиялық түр өзгергіштік дегеніміз не?

(У) оксиді судың артық мөлшері-мен әрекеттескенде түзілген фосфор қышқы-лының массасын есепте.

есепте.

көрсетеді.
3. Фосфор ядросында ....... протон, .......нейтрон болады.
4. Фосордың металдармен қосылысы ........................... деп аталады.
5. Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия түзеді: ......................... , ........................... және ......................... .
6. Фосфордың жер қыртысындағы массалық үлесі ..........%
7. Фосфор ......................... .........................................
.....................................................................кездеседі.
8. Ауасыз ортада қыздырғанда ақ фосфор ......................... айналады, ал жоғарғы
қысымда .................... айналады.

+3, +5 тотығу дәрежелерін көрсетеді.
3. Фосфор ядросында 15 протон, 16 нейтрон болады.
4. Фосордың металдармен қосылысы фосфидтер деп аталады.
5. Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия түзеді: ақ фосфор, қызыл фосфор және қара фосфор.
6. Фосфордың жер қыртысындағы массалық үлесі 0,12%
7. Фосфор нанда, сүт тағамдарында, ірімшікте, балықта, асбұршақта кездеседі.
8. Ауасыз ортада қыздырғанда ақ фосфор қызыл фосфорға айналады, ал жоғарғы
қысымда қара фосфорға айналады.