Презентация, доклад на тему Физика, математика һәм информатика атналыгына Могҗизалар кыры уены

информатики
МБОУ “Байлянгарская средняя школа”
Кукморского муниципального района РТ

белерсез

(Иван Андреевич Крылов)

I тур «математика»

Хәзерге һәм борынгы рус, татар
озынлык үлчәү берәмлекләре

1 км = 1000 м = 103 м
Метр 1 м = 10 дм = 100 см = 100 м
Дециметр 1 дм = 10 см = 0,1 м = 10-1 м
Сантиметр 1 см = 10 мм = 0,01 м = 10-2 м
Миллиметр 1 мм = 0,1 см = 0,001м = 10-3 м
Микрометр 1 мкм = 0,001 мм = 0,000001 м =10-6 м –( микрон)
Кеше организмы әгъзаларының зурлыгына бәйле булган үлчәүләр.
Адым = 70 см - кеше адымы
Аршын = 71 см
Бер илле -Дюйм = 2,54см - баш бармак буыны, киңлеге
Сажин = 3 аршын = 2,13 м – аяк табаныннан кул очына кадәр булган биеклек
Колач = 1,76 м – ике якка җәелгән куллар арасы
Кыек сажин = 2,48 м
Терсәк – локоть = 44 см
Карыш – вершок = 1/16 аршын = 4,45 см -бармак буе
Сөям = 1/4 аршын = 17,7 см
“Чабата буе”- Фут = 30,5 см – аяк табаны озынлыгы
Бер кул буе – җилкәдән бармак очларына кадәр булган ара.
Бер кул яссуы – биш бармак яки уч төбе киңлеге
Тукмак – терсәк белән йодрык арасы.
Чирек –пядь=23 см- баш бармак белән чәнчә бармак арасындагы ераклык
Ярд = 91,44 см бармак очыннан борынга кадәрге ераклык

урында күреп була торган ара) – 3- 4 чакрым
Чакыру (кеше тарафыннан иштеп була торган ара) – 1 чакрым
Өрмәк (эт тавышын ишетеп була торган ара) -2 - 3 чакрым
Мөгрәмәк (сыер мөгрәвен ишетеп була торган ара) - 0.5 чакрым
Ераклыкны вакыт белән билгеләп үлчәү
Көнлек юл - 35 чакрым
Айлык юл – 1050 верст, чакрым
Бер кунык (кунмак) юл -30-40 чакрым
Ат йөреше -40-50 км
Ат чаптырып – 15-25 км
Бер агач юл – 5 км
Юл – 0.5 чакрым
Мәнзил 30-40 чакрым
Астрономик берәмлек –1 а.е.= 149 597 870 700 м -Җирдән Кояшка кадәр ара
Яктылык елы = 9,46 *1024 км - яктылыкның 1 елда үткән юлы
Парсек = 3*1016 м – йолдызларга кадәрге ераклыкны үлчәү берәмлеге
Нокта – точка = 0,25 мм
Линия = 10 нокта = 1/10 дюйм = 2,54 мм – бодай бөртеге озынлыгы
Мисал: "трёхлинейка" -Мусин мылтыгы колибры – d =7,62 мм
Мәсәлән: “Бер карышлы бүрәнәдән бураган өйдә җылы торамы”,
“Үзе бер карыш, белеме мең карыш”.
ВИДЕО «Чем мерили в старину на Руси»

белерсез

(Иван Андреевич Крылов )

I тур «математика»

2. Саннарның унарлы санау системасында
язылышы һәм укылышы

– мең
104 = 10 000 – ун мең
105 = 100 000 – йөз мең
106 = 1000 000 – миллион
109 = 1 000 000 000 – биллион (миллиард)
1012 = 1 000 000 000 000 – триллион
1015 – квадриллион
(биллиард)
1018 – квинтиллион
1021 – секстиллион
(триллиард)
1024 – септиллион
1027 – октиллион
(квадриллиард)
1030 – нониллион
1033 – дециллион

1036 – андециллион
1039 – дуодециллион
1042 – тредециллион
1045 – кваттордециллион
1048 – квиндециллион
1051 – сексдециллион
1057 – октодециллион
1060 – новемдециллион
1063 – вигинтиллион
1066 – анвигинтиллион
1069 – довигинтиллион
1072 – тревигинтиллион
1075 – кватторвигинтиллион
1078 – квинвигинтиллион
1081 – сексвигинтиллион
1084 – септенвигинтиллион
1087 – октовигинтиллион
1090 – новемвигинтиллион
1093 – тригинтиллион

2. Саннарның унарлы санау системасында язылышы һәм укылышы

микриллион
103000000003 – наниллион
103000000000003 – пикиллион
103000000000000003 – аттиллион
103000000000000000000003 – зептиллион
103000000000000000000000003 – йоктиллион
10 10 100 – ун гугол дәрәҗәсендә – Гуголплекс
103×n+3 – зиллион
зиллиард
ун гуголплекс дәрәҗәсендә -  гуголплексплекс
 дәрәҗәләрне дәвам итсәк гуголтетраплекс, гуголпентаплекс, гуголгексаплекс,
 гуголгептаплекс, гуголоктаплекс,
 гуголэннеаплекс һәм гуголдекаплекс саннарын язарга мөмкин.

белерсез

(Иван Андреевич Крылов)

I тур «математика»

3. Геометрик фигуралар

трапеция
Турыпочмаклы трапеция
Күппочмак
Әйләнә
Түгәрәк
Эллипс

Параллелепипед, Авыш параллелепипед
Призма, Авыш призма
Пирамида, Авыш пирамида, Кисек пирамида
Конус, Кисек конус, Авыш конус
Тетраэдр- 4 өчпочмак
Октаэдр - 8 тигезьяклы өчпочмак
Додека́эдр - 12 төзек бишкырлык
Икоса́эдр – 20 кыр, Большой икосаэдр
Кубооктаэдр
Ромбододека́эдр
Ромбоикосододекаэдр
Ромбокубоктаэдр
Ромботриаконтáэдр
Ромбо́эдр
Параллелоэдр
Бипирамида
Гекзакисикосаэдр -120 кыр
Ехиднаэдр

октаэдр

додектаэдр

икосаэдр

С С

Бу канатлы сүзләрне кайсы бөек математик, физик һәм астроном әйткән.
Ә аның үзен “математика патшасы” дип атаганнар.

I тур

күбесенчә башта алып барган. 10 яшендә 1 дән 100 гә кадәр саннар суммасын тиз исәпләү ысулын тәкъдим иткән. 22 яшендә фәннәр докторы исеменә ия була. Үзенең күп кенә ачышларын бастырмаган. 62 яшендә рус телен өйрәнә башлый. Пушкин һәм Лобачевский белән кызыксына.

күзе ”                                                

I I тур
«Ф И З И К А»

( М. В. Ломоносов )

1. Мәйдан үлчәү берәмлекләре

1 км2 = 1000 000 м2 = 106 м2
Кв. метр 1 м2 = 100 дм2 = 10000 см2
Кв. дециметр 1 дм2 = 100 см2 = 0,01 м2
Кв. сантиметр 1 см2 = 100мм2 = 0,0001 м2
Кв. миллиметр 1 мм2 = 0,01 см2 = 0,000001м2
Гектар 1 га = 10000 м2
Сутый – ар 1 ар = 100 м2
Декар 1декар = 10 сутый
Борынгы мәйдан үлчәү берәмлекләре
1 кв. дюйм = 6,45 см2
1 кв. вершок = 19,758 см2
1 кв. фут = 144 кв. дюйм= 0,092 м2
1 кв. аршын = 0,5 м2
1 кв. сажин = 4,55 м2
Десятина = 1,09 га
Че́тверть (четь) -чирек = ½ десятина
1 кв. верста (чакырым)=1,138 км2
1 акр = 4047 м2

күзе ”                                                

I I тур
«Ф И З И К А»

( М. В. Ломоносов )

2. Күләм үлчәү берәмлекләре

= 1000 000 000м3 = 109 м3
Куб метр 1 м3 = 1000 дм3 = 1000000 см3
Куб дециметр 1 дм3 = 1000 см3 = 0,001 м3
Куб сантиметр 1 см3 = 1000мм3 = 0,000001 м3
Куб миллиметр 1 мм3 = 0,001 см3 = 0,000000001м3
Литр 1л = 1 дм3 = 0,001 м3
Миллилитр 1мл = 1 см3 = 0,001л
Сантилитр 1сл = 10 мл = 0,01л
Децилитр 1дл = 100 мл = 0,1 л
Декалитр 1 дкл = 10 л
Гектолитр 1 гл = 100 л
Килолитр 1 кл = 1000 л
Баррель 1 баррель = 159 л

40 чиләк = 492 л
Корчога (балчык горшок) -амфора = 25 л
Кружка = 1/10 чиләк = 1,2 л
Шешә (бутылка)=1/16 чиләк = 0,7 л
Косушка = 1/40 чиләк = 0,3 л
Четушка = 1/50 чиләк = 0,25 л = 246 мл
Чарка = 1/100 чиләк = 0,123 л=123 мл
Шкалик 1/200 чиләк =61,5 мл
Стакан = 0,273 л
Кашык = 18 мл

күзе ”                                                

I I тур
«Ф И З И К А»

( М. В. Ломоносов )

3. Масса үлчәү берәмлекләре

т = 1000 кг
Центнер 1 ц = 100 кг
Килограмм 1 кг = 1000 г
Грамм 1 г = 0,001 кг = 1000 мг
Миллиграмм 1 мг = 0,001 г = 10-6 кг
Карат = 0,2 г
Борынгы рус һәм татар масса үлчәү берәмлекләре
Доля (өлеш) = 1/96 золотник(мыскал) = 44,435 мг
Золотник (мыскал) = 96 доля (өлеш) = 4,265 г
Лот = 3 золотник = 12,797 г
Гривень ( гөрәнкә) = 204 г
Гривна, фунт (кадак) = 409 г
Бизмен ( бизмән) = 1,022 кг
Полубезмен (яртыбизмән) = 0,511 кг
Батман = 10 фунт = 4,095 кг
Пуд (пот) = 40 кадак = 16 бизмән = 16,38 кг
Полпуда (яртыпот) = 8,19 кг
Контарь = 10 батман = 40,95 кг
Берковец = 10 пот = 400 кадак = 163,8 кг
Татар халкында “ Гәүһәрне мыскаллап үлчиләр” дигән мәкаль бар. Шулай ук “бу эшне эшләү өчен 1 пот тоз ашарга кирәк” дигән әйтем бар. “Кабак бик зур да, поты бер тиен”.
“Авыру батманлап керә, мыскаллап чыга”.

И Ф А Г О Р

II тур

елда Самос утравында туган. Бу антик галим күп кенә олимпия уеннарында җиңгән, беренче тапкыр математикада музыка теориясен ачкан.

                                            (Галилео Галилей)

III тур «ИНФОРматика»

1. Вакыт үлчәү берәмлекләре

= 0,001 с
Микросекунд 1 мкс = 10-6 с
Наносекунд 1 нс = 10 -9 с
Аттосекунд 1 ас = 10 -18 с
Минут 1 мин = 60 с
Сәгать 1 сәг. = 60 мин = 3600 с
1 Тәүлек = 24 сәг.
1 Көн = 12 сәг.
1 Атна = 7 тәүлек
1 Ай = 30, 31 көн
1 Ел = 365 көн = 12 ай
1 Гасыр = 100 ел
Меңъел = 1000 ел
Квартал = ¼ ел = 3 ай
Триместр = 3 ай
Четверть – чирек = ¼ уку елы
Семестр = 6 ай = ярты ел
Академик сәг. = 45 мин.
Олимпиада = 4 ел

                                    (Галилео Галилей)

III тур «ИНФОРматика»

2. Мәгълүмат микъдары берәмлекләре

1икеле саны
1 Байт = 23 бит = 8 бит
1 Килобайт = 210 байт = 1024 байт
1 Мегабайт = 220 байт = 1024 Кбайт = 1 048 576 байт
1 Гигабайт = 230 байт = 1024 Мбайт
1 Терабайт = 240 байт = 1024 Гбайт
1 Петабайт = 250 байт = 1024 Тбайт
1Эксабайт = 260 байт = 1024 Пбайт
1Зеттабайт = 270 байт = 1024 Эбайт
1 Йоттабайт =280 байт = 1024 Збайт

                                    (Галилео Галилей)

III тур «ИНФОРматика»

3. Компьютерның кертү-чыгару җайланмалары

перо
Сенсорлы экран
Диктафон
Магнитофон
Дисковод
Стример
Модем
Монитор, дисплей
Принтер
Графопостроитель
Плоттер
Наушник
Колонкалар
Сетевая плата
Танцевальная платформа
Интернет

3. Компьютерның кертү-чыгару җайланмалары

җимеше. Үзенең геометрия системасын ул, безнең эрага кадәр 300нче елларда язган. Ләкин аның нәтиҗәләрен һәм теоремаларын укучылар бүгенге көндә дә дәресләрдә кулланалар. Кем турында сүз бара?

Е В К Л И Д

III тур

трактатлары безгә кадәр килеп җиткән. Үзенең “ Башлангычлар” дигән хезмәтендә ул киләчәк математикасына нигез сала. Евклидның яраткан фразасы – «что и требовалось доказать».

университетын төзеде. Дөресрәге, ул үзе безнең беренче университетыбыз булды”, дип язган?

Л О М О Н О С О В

Тамашачылар белән уен

Математик анализ, чагыштырмалык теориясе, информатика һәм проектив геометриягә нигез салучыларның берсе.  Беренче хисаплау машинасы, гидростатиканың төп законнары авторы.

Ф И Н А Л

П А С К А Л Ь

кыска тел , математика теле”

Кайсы бөек математикның канатлы сүзләре

Л О Б А Ч Е В С К И Й

С У П Е Р У Е Н

Игътибарыгыз өчен зур рәхмәт!