Презентация, доклад на тему Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік 12 класс

– полимераза

Қай жерде жүреді?
ядрода

Түзіледі
а-РНК

Қай жерде жүреді?
цитоплазмадағы рибосомада

Түзіледі
нәруыз молекуласы

де, ақуыз биосинтезі (трансляция) нәтижесінде ақуыз молекулалары құрылымынан көрініс табады.
Генетикалық ақпараттың ДНҚ-дан РНҚ арқылы полипептидтер мен ақуыздарға тасымалдануы экспрессия немесе гендердің көрінуі деп аталады.

құрылысы мен жұмысының реттелуін түсіну;
Эукариот гендердің құрылысы мен жұмысының реттелуін түсіну;
Прокариот және эукариот гендердің құрылысындағы айырмашылықты салыстыру;

материалдық бірлік.
Геном — хромосомалардың  гаплоидты
 (сыңар) жиынтығында шоғырланған гендердің бірлестігі.
Геннің химиялық негізі
- ДНҚ молекуласы.

модификатор.

Қызметтік

Ген– регулятор,
құрылымдық
геннің
жұмысын
реттеуші,
ген-оператор

оның кейбір бөлігі белсенді көрінеді.
Бұл ген өз кезегінде нәруыз-ферменттер және гистон, РНҚ түрлерінің нуклоетидтік тізбектері туралы ақпарат тасиды.

ол құрылымдық геннің жұмысын жылдамдатады және тежейді.

Олар реттейді ( глобин гені ,
иммуноглобулиндер).

бір-бірінен өте қатты ерекшеленеді (Мыс: жүйке жасушалары,
бұлшықет, эпителий , дәнекер ұлпалар)
Бұдан шығатын қорытыны: әртүрлі
жасушаларда түрлі ген блоктары
жұмыс жасайды.

арқылы жүреді.
ОПЕРОН — геномның бөлігі, ондағы мәлімет аРНҚ бір молекуласына РЕПРЕССОР белоктың бақылауымен көшіріледі. Оперон реттеуі (транскрипция деңгейіндегі реттеу) прокариоттар және бактериофагтар гендерінің белсенділігін реттеудегі негізгі механизм.
Оперон бір-бірімен тығыз байланысқан бірнеше ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ГЕНДЕРДЕН және өзін реттеуші құрамдар (промотор,инициатор,ген-оператор, терминатордан) тұрады.
Құрылымдық гендер бір метаболиттің биосинтез сатыларына қатынасатын белоктардың коды болып табылады.
Оперонды реттеуші кұрамдар:
оперон алдында — ПРОМОТОР – РНҚ-ның полимеразаның бекітілген жері , ИНИЦИАТОР (транскрипцияның бастапқы бөлігі) және ОПЕРАТОР (белок - супрессордың байланысатын бөлігі), оперон соңында — ТЕРМИНАТОР (транскрипцияның тоқтайтын бөлігі).

Транскрипция бірлігін атқаратын қызметі бір-біріне байланысты ферменттер синтезін анықтайтын гендер тобын ``ОПЕРОН`` деп атайды.

Терминдер

оперон құрамына кірмейді.
ГЕН РЕГУЛЯТОР – ерекше нәруыз тежегішті (репрессорды) түзуге қатысады,оның қызметі құрылымдық геннің күйін бақылау.
ОПЕРАТОР - ДНҚ бөлігі,ол оперонның құрылымдық бөлігіне жалғасады және оның басқару қызметін атқарады.
ПРОМОТОР - ДНҚ бөлігі, оператормен тікелей жалғасады және қайтадан жабыса байланыса алады.
 РНҚ - полимераза ферменті оперонның бастапқы бөлігін (промотор) “таниды”, онымен байланысып, ДНҚ молекуласының қос тізбегін ширатады.

Терминдер

Прокариоттық клетканы анықтайтын бір ерекшелік олардың хромосомасымен цитоплазмасының арасында тікелей қатынастың (контакт) болуы.
Прокариоттардағы гендер экспрессиясының реттелуі - белоктың құрылымы және информация құрылымдық гендерде жазылған.
Бір хромасоманың бойында қатар орналасқан гендер тіркес гендер, бұл гендердің активтілігі басқа бір реттеуші геннің бақылауында болды.

ақпаратты жазып алып отырыңыздар.

кепілі!

қатысады,оның қызметі құрылымдық геннің күйін бақылайды
2. Оперон алдында — ПРОМОТОР (транскрипцияның бастапқы бөлігі)
3. ИНИЦИАТОР (транскрипцияның бастапқы бөлігі)
4.ОПЕРАТОР (белок - супрессордың байланысатын бөлігі).
5.ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ГЕНДЕР бір метаболиттің биосинтез сатыларына қатынасатын белоктардың коды болып табылады.
6. Оперон соңында — ТЕРМИНАТОР (транскрипцияның тоқтайтын бөлігі).

1 - ген регулятор не реттегіш ген
2 - промотор
3 -инициатор
4 -ген оператор
5 -құрылымдық ген
6 -терминатор

ретімен сызба түрінде қойып шығыңдар.
ИНИЦИАТОР
ПРОМОТОР
ТЕРМИНАТОР
ОПЕРАТОР
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ГЕНДЕР

ИНИЦИАТОР
ГЕН – ОПЕРАТОР ҚҰРЫЛЫМДЫҚ
ГЕНДЕР ТЕРМИНАТОР

оператор
Құрылымдық ген
Нәруыз тежегіж (репрессор)
РНҚ – полимераза дегеніміз не?
Инициатор
Терминатор
Оперон деген не?
аРНҚ

үзуге қатысады.
Прокариоттағы геннің экспрессиялық реттелуі оперон деңгейінде қарастырылады

Ж. Моно ұсынған

МОНО ЖАК ЛЮСЬЕН

Ф.ЖАКОБ

түрлі 200 ден астам жасушалар бар.
Ал жалпы жасушалар саны 100.000.000.000.000
(100 триллион, немесе 1014)

- ДНҚ мен байланысатын ақуыз
12.2% - хабар беруші
10.4% - ферменттер
17.4% - әртүрлі (0,5% жиілікпен )

транскриптоннан тұрады.
Транскриптон ақпараттандырылған аймақтан және ақпараттандырылмаған аймақтан тұрады.
Ақпараттандырылмаған аймақта :промотор, инициатор , ген оператордан, ал ақпараттандырылған аймақта құрылымдық ген болады. Құрылымдық ген интрон (ДНҚ-ның ақапараттандырылмаған бөлігінен ) мен экзоннан (ақпараты бар бөлігінен) тұрады. Транскриптон терминатор бөлігінен аяқталады. Эукариоттарда реттегіш элементтер ЭНХАНСЕР және САЙЛЕНСЕР бар.
Энхансер – ДНҚ бөлігі, геннің белсенділігін басқарады.
Сайленсер – нақты нуклеотидті ДНҚ тізбегі, ген транскрипциясын бақылап отырады және арнайы әсер ететін факторларды күшейтіп сонымен бірге тежеп отыратын ген бөлігі

Эукариоттардағы ген құрылымы

оның құрамында интрон мен экзон болады. Пісіп жетілу кезеңін (ақпараттандырылмаған
бөлік –интронды қию) процессинг деп атайды. Бұл процеске рестриктаза ферменті қатысады.
Экзондарды жапсыру немесе тігу процесін – сплайсинг деп, бұл процеске лигаза ферменті қатысады.

ядрода болады. Эукариоттардағы гендер экспрессиясын реттелуі - эукариоттар организмде гендердің реттелу механизмі прокариоттармен салыстырғанда күрделі процесс. Өйткені, эукариоттарда ядро қабығының болуы хромосома санының көп болуы, гендердің өзара әрекеттесуі, оператор гені санының артуы, сондай-ақ құрылымдық гендердің транскрипциясында индуктор ретінде гормондардың және жүйке жүйесінің қатысуы геннің жұмысының реттелуін күрделендіреді.

аймаққа кіретін гендерді жазыңдар Кестені толтырыңдар!

ақпаратты жазып алып отырыңыздар.

және ............... бар.
...................... – ДНҚ бөлігі, геннің белсенділігін басқарады.
.................... – нақты нуклеотидті ДНҚ тізбегі, ген транскрипциясын бақылап отырады және арнайы әсер ететін факторларды күшейтіп сонымен бірге тежеп отыратын ген бөлігі
Пісіп жетілу кезеңін (ақпараттандырылмаған
бөлік –интронды қию) ……………. деп атайды. Бұл процеске рестриктаза ферменті қатысады.
Экзондарды жапсыру немесе тігу процесін –…………….. деп, бұл процеске лигаза ферменті қатысады.

Тірек сөздер: энхансер, сайленсер, процессинг, сплайсинг

– ДНҚ бөлігі, геннің белсенділігін басқарады. Сайлансер – нақты нуклеотидті ДНҚ тізбегі, ген транскрипциясын бақылап отырады және арнайы әсер ететін факторларды күшейтіп сонымен бірге тежеп отыратын ген бөлігі
Пісіп жетілу кезеңін (ақпараттандырылмаған
бөлік –интронды қию) процессинг деп атайды. Бұл процеске рестриктаза ферменті қатысады.
Экзондарды жапсыру немесе тігу процесін – сплайсинг деп, бұл процеске лигаза ферменті қатысады.

бірлік – транскриптоннан тұрады.
Транскриптон ақпараттандырылған аймақтан және ақпараттандырылмаған аймақтан тұрады.
Ақпараттандырылмаған аймақта :промотор, инициатор , ген оператордан, ал ақпараттандырылған аймақта құрылымдық ген болады. Құрылымдық ген интрон (ДНҚ-ның ақапараттандырылмаған бөлігінен ) мен экзоннан (ақпараты бар бөлігінен) тұрады. Транскриптон терминатор бөлігінен аяқталады. Эукариоттарда реттегіш элементтер ЭНХАНСЕР және САЙЛЕНСЕР бар.

толтырыңдар!

нәруыз молекуласы болғандықтан тірі жасушада әртүрлі құрылымды мыңдаған нәруыздар синтезделеді.
Нәруыз жоқ жерде тіршілік те болмайды.
Нәруыз биосинтезі жас организмде қарқынды жүреді, оның дамуы мен өсуіне зор ықпалын тигізеді.

«Тіршілік дегеніміз –нәруызды денелердің өмір сүру тәсілі.....»-деп, Ф.Энгельс бекерге айтпаған болар.

едіңіздер , естеріңізде ме?
Ал сол мақсатқа біз жеттік пе?
Геннен белгілерге дейінгі ұзақ жол...
Сөйлеміндегі мағынаны түсіндік пе?

Оның себебі неде?
Өмірмен байланыстырып дәлелдеңдер.
61 беттегі тапсырманы орында.

Егер тапсырманы орындасаңыздар, менің почтама жіберулеріңізді сұраймын.
karamurzina_s@akb.nis.edu.kz