кафедрасының аға оқытушысы Ракишева Т.Т.
- Главная
- Разное
- Образование
- Спорт
- Естествознание
- Природоведение
- Религиоведение
- Французский язык
- Черчение
- Английский язык
- Астрономия
- Алгебра
- Биология
- География
- Геометрия
- Детские презентации
- Информатика
- История
- Литература
- Математика
- Музыка
- МХК
- Немецкий язык
- ОБЖ
- Обществознание
- Окружающий мир
- Педагогика
- Русский язык
- Технология
- Физика
- Философия
- Химия
- Шаблоны, фоны, картинки для презентаций
- Экология
- Экономика
Презентация, доклад на тему ас корыту
Содержание
- 1. ас корыту
- 2. АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ1. Ас қорыту жөнінде жалпы
- 3. Дәрістің мақсаты: Студенттерді ас қорыту
- 4. Дәрістің міндеті:Ас қорыту туралы жалпы түсінік қалыптастыруАс қорыту каналының әр түрлі бөлімдерінің секреторлық қызметімен таныстыру
- 5. Ас қорыту – тамақтың құрамындағы
- 6. Ас қорыту үрдісінің түрлері:Жасуша ішілік ас қорыту
- 7. АС ҚОРЫТУ ФЕРМЕНТТЕРІНІҢ ТОПТАРЫ:ПРОТЕОЛИТТІК ЛИПОЛИТТІКАМИЛОЛИТТІК
- 8. Ас қорыту бездерінің сөл бөлу қызметін зерттеу
- 9. АДАМНЫҢ АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ
- 10. Ас қорыту бездері
- 11. Қарынға фистула қою операциясының схемасы (А. Басов және И.П. Павлов бойынша)
- 12. Эзофаготомия операциясының схемасы (И.П.Павлов және Е. Шумов-Симоновский бойынша)
- 13. Ауыз қуысындағы ас қорыту үрдісіАуыз құысында ас
- 14. Сілекей сөлінің құрамы, қасиеті және маңызыСілекей сөлі
- 15. Қарындағы ас қорыту үрдісіҚарынға 1,5-3л тамақ сияды.
- 16. Қарын сөлінің құрамы мен қасиетірН көрсеткіші –
- 17. Қарын сөлінің бөліну фазаларыКүрделі рефлекторлық фаза –
- 18. Ұлтабардағы ас қорыту үрдісіҰйқы безі сөлінің ферменттері:Трипсин,
- 19. Ішек сөліндегі ферменттер:Эрипсин - альбумоз, пептондарды амин
- 20. Тыныс алу жүйесі
- 21. ЖоспарТыныс алу және оның атқарылуы.Тыныс алу жүйесі,
- 22. ТЫНЫС АЛУ -Тыныс алу дегеніміз ағзаның қоршаған
- 23. Тыныс алу жүйесі, тыныс аппараты, мүшелердің қызметі.
- 24. Тыныс алу аппаратының түрлеріТыныс алу жүйесі жануарлар
- 25. Сүт қоректі жануарлар өкпесі бронхы мен альвеола
- 26. Көкірек қуысы кеңейсе өкпе керіліп, оның көлемі
- 27. Өкпенің белгілі бір уақыт ішінде ауа алмастыру
- 28. Өкпедегі газ алмасу
- 29. Оттегі қан арқылы гемоглобинмен қосылыс түрінде(оксигемоглобин-HвО2) тасымалданады.
- 30. Тынысты реттеуде қанның газдық құрамының маңызын анықтауда
- 31. Слайд 31
- 32. Танау еттерінің жиырылуын реттейтін нерв талшықтары беттік
- 33. Артерия қанындағы оттегінің пайызбен өлшегенде ұлпаларға өткен
- 34. Құстарда ауа тыныс аппаратынан өтіп шығу үшін
- 35. Зат және энергия алмасуы
- 36. Жоспар1.Зат алмасу2.Энергия алмасу3.Ассимиляция және диссимиляция4.Зат алмаусдың кезеңдері5.Зат
- 37. Зат алмасуТірі организмдегі химиялық және физикалық өзгерістер жиынтығын зат алмасу деп атайды.
- 38. Энегия алмасуЭнергия алмасуы деп организмде энергия түрлерінің бір-біріне ауысуын, түрленуін және қуатты заттардың жинақталып, пайдаланылуын айтады.
- 39. Ассимилляция және диссимиляцияАссимилляция – зат алмасу процесінің
- 40. Зат алмасудың кезеңдеріҮш кезеңде өтеді.Алғашқы кезеңі -сыртқы
- 41. Зат алмасу процесіне әсер ететін факторларЗат алмасу
- 42. БиополимерлерБиологиялық полимерлер, молекулалары көп мәрте қайталанып отыратын буындардан- мономерлерден құралған жоғары молекулалы органикалық қосылыстар.
- 43. БелоктарБелоктар – көміртегі, сутегі, оттегі, және азот, кейде күкірт элементтерінен құралған күрделі органикалық қосылыстар.
- 44. ҚұрылысыБелоктар қарапайым және күрделі болыпбөлінеді.Қарапайым белоктар тек
- 45. Қызметі1. Торшалардағы әр түрлі химиялық реакцияларды жүргізетін
- 46. Нуклеин қышқылдары Табиғатта екі түрі-дезоксирибонуклеин (ДНК) және рибонуклеин( РНК ) қышқылдары кездеседі
- 47. Белок алмасу процесі
- 48. Азоттық тендестікАзоттық теңдестік деп организм қорекпен қабылдаған
- 49. КөмірсуларКөмірсулар молекуласы көміртегінен, сутегінен,оттегінен құраладыБұлшық еттердегі биохимиялық процестер мен энергия алмасуында маңызды қызмет атқарады.
- 50. ЛипидтерХимиялық тұрғыдан липидтер спирт пен май қышқылдарының
- 51. Химиялық элементтер Торша құрамында 62 % шамасында
- 52. Су мен тұздар алмасуының реттелуіРеттейтін орталық аралық
- 53. Дәрмендәрілердің маңызыФерменттік жүйелердің құрамасы және заталмасу процесінің катализаторы болып табылады.
- 54. Тірі организмдегі қуат алмасуындағы ерекшеліктерҚоректік заттардың химиялық
- 55. Қуат алмасуын зерттейтін әдістерТура калориметрия – организмнен
- 56. Тыныс коэффициентіТыныс коэффициенті деп организмнен бөлінген көмір қышқыл газының ол сіңірген оттегіге көлемдік қатынасын айтады.
- 57. Изотермия Дене температурасының турақтылығын изотермия деп атайды.
- 58. Изодинамия заңдылығыБұл заң қоректік заттардың тек энергиялық құндылығына ғана негізделген де, құрылымдық және биологиялық маңызын ескермеген.
- 59. Бөлу жүйесі
- 60. ЖоспарБөлу процесі, оның маңызы.Зәр бөлу жүйесі.2.1 Бүйректің
- 61. Бөлу үрдісі Организмнің зат алмасу
- 62. Маңызы Бөлу жүйесі организмді зат алмасу процесінің
- 63. Зәр бөлу жүйесі Адам мен жоғары сатыдағы
- 64. Бүйректің құрылысы
- 65. Юкстагломерулярлық аппарат Бүйректе зәр түзуші нефрондарымен қатар
- 66. Бүйректен бөлінетін биологиялық заттар1.Ренин гормоны2.Эритроген3. Кининоген4. Медуллин5. Урокиназа6. Д3дәрмендәрісі
- 67. Зәрдің құрамы Зәр – құрамында 96 пайыз
- 68. Зәрдің түзілуіЗәр түзу екі кезеңнен – сүзілу
- 69. Зәр түзілу процесінің реттелуіЗәр түзуді реттейтін орталық
- 70. Зәр шығару шығару процесінің атқарылуыЗәр бүйректе үздіксіз
- 71. ҚуықҚуық - зәр уақытша жиналатын қуыс мүше.
- 72. ТеріТері – денені сыртқы ортадан шектеп тұратын
- 73. Терінің құрылысыОл үш қабатқа бөлінеді:1. Эпидермис сыртқы
- 74. Терінің қызметі1. Қорғаныстық қызмет2.Микроорганизмдердің енуінен,су жоғалтудан,ультракүлгін сәулелерден
- 75. ҚАН ЖҮЙЕСІ
- 76. Организмніц ішкі ортасы қан, торшааралық (ұлпалық) сұйық лимфа
- 77. Қан дегеніміз не ?Қан қызыл түсті, мезодермадан
- 78. Қанның қызметтерітасымалдаушы қызмет, қорғаныстық қызмет,жылу реттеуші қызмет,байланыстырушы (коррелятивтік) қызмет.
- 79. Қанның құрамы
- 80. Қан түйіршіктері Қан түйіршіктері деп қан қүрамында
- 81. Эритроциттер адам мен сүт қоректі жануарларда ядросыз,
- 82. Лейкоциттер ақ түсті, ядролы, ірі торшалар Организмде
- 83. Тромбоциттерядросыз, майда, нәзік, өте тез бұзылатын
- 84. Қанның осмостық қысымы Осмостық қысым деп жартылай
- 85. Онкостық қысым , оның маңызы Қан белоктарының
- 86. Қан айналу жүйесіБарлық омырқалыларда қан айналым жүйесі
- 87. ЖҮРЕК
- 88. Жүректің адам организімінде орналасуы мен сыртқы пішіні
- 89. Жүрек арқылы қанның қозғалысы
- 90. Жүрек қақпақшалары
- 91. Электрокардиография
- 92. НЕРВ ЖҮЙЕСІНІҢ ФИЗИОЛОГИЯСЫ
- 93. Нерв жүйесі организмді өзгеріп отыратын сыртқы
- 94. Нерв жүйесін негізгі 2 бөлімге бөліп қарастырады:Орталық
- 95. НЕРВ ҰЛПАСЫНерв ұлпасын 2 түрлі жасушалар құрайды:
- 96. Нерв талшықтарыНерв талшықтарының яғни нерв жасушала өсінділерінің
- 97. Невтерден қозу өтудің заңдары. 1. Нерв талшығы
- 98. Рефлекс – нерв әрекетінің негізгі көрінісіРецепторлар тітіркенуіне
- 99. РецепторларРецептор – тітіркену энергиясын нерв импульс энергиясына
- 100. Рефлекстердің жіктелуі Биологиялық маңызына қарай рефлекстерді
АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ1. Ас қорыту жөнінде жалпы түсінік2. Тамақтың ауыз қуысында өзгерісі3. Қарындағы ас қорыту4. Ішектердегі ас қорыту5. Ас қорыту аппаратының қозғалу функциясы6. Тамақ заттарының сіңірілуі және қарын-ішек қызметінің реттелуі
Слайд 1Адам және жануарлар физиологиясы пәнінен дәріс сабақтараның слайдтары Дайындаған анатомия және физиология
Слайд 2АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ
1. Ас қорыту жөнінде жалпы түсінік
2. Тамақтың ауыз қуысында
өзгерісі
3. Қарындағы ас қорыту
4. Ішектердегі ас қорыту
5. Ас қорыту аппаратының қозғалу функциясы
6. Тамақ заттарының сіңірілуі және қарын-ішек қызметінің реттелуі
3. Қарындағы ас қорыту
4. Ішектердегі ас қорыту
5. Ас қорыту аппаратының қозғалу функциясы
6. Тамақ заттарының сіңірілуі және қарын-ішек қызметінің реттелуі
Слайд 3Дәрістің мақсаты:
Студенттерді ас қорыту жүйесінің маңызымен, ас қорытудың
түрлерімен таныстырып, ас қорыту каналының әр түрлі бөлімдерінде астың қорытылу, сіңірілу үрдістері жөніндегі білім қорларын кеңейту.
Слайд 4Дәрістің міндеті:
Ас қорыту туралы жалпы түсінік қалыптастыру
Ас қорыту каналының әр түрлі
бөлімдерінің секреторлық қызметімен таныстыру
Слайд 5 Ас қорыту – тамақтың құрамындағы күрделі қоректік заттардың ас
қорыту жүйелерінде механикалық, химиялық, биологиялық жолмен өңделіп, қарапайым түрге айналып, сіңірілуі.
Слайд 6Ас қорыту үрдісінің түрлері:
Жасуша ішілік ас қорыту
(амебада -
ас қорыту жасуша ішіндегі вакуолилардағы протоплазма ферменттерінің әрекетімен жүзеге асады)
Жасушадан тыс ас қорыту
(төменгі сатылы ішек қуыстылардан басқа көп жасушалы организмдерде ас қорыту - ас қорыту түтігі деп аталатын қуыста, оған түскен ферменттердің әрекеті нәтижесінде жүзеге асады)
Жасушадан тыс ас қорыту
(төменгі сатылы ішек қуыстылардан басқа көп жасушалы организмдерде ас қорыту - ас қорыту түтігі деп аталатын қуыста, оған түскен ферменттердің әрекеті нәтижесінде жүзеге асады)
Слайд 8Ас қорыту бездерінің сөл бөлу қызметін зерттеу әдістері
Эксперименталды әдіс:
қарын
безіне (Басов), ұйқы безіне (Павлов, Бакурадзе), бауырдағы өт қабына (Павлов) фистула қою, жекеленген қарыншаға фистула қою, эзофаготомия (Павлов)
Клиникалық әдіс:
зонддылау, радиопилюлялар арқылы зерттеу т.б.
Клиникалық әдіс:
зонддылау, радиопилюлялар арқылы зерттеу т.б.
Слайд 13Ауыз қуысындағы ас қорыту үрдісі
Ауыз құысында ас механикалық және химиялық өңдеуге
ұщырайды
Ауыз қуысына үш жұп ірі бездер: шықшыт, жақ асты,тіл асты бездері және майда бездер: таңдай, тіл, ұрт, ерін бездерінің өзектері ашылады.
Ауыз қуысына үш жұп ірі бездер: шықшыт, жақ асты,тіл асты бездері және майда бездер: таңдай, тіл, ұрт, ерін бездерінің өзектері ашылады.
Слайд 14Сілекей сөлінің құрамы, қасиеті және маңызы
Сілекей сөлі – түссіз, жеңіл көбіктенетін,
созылғыш, иісі жоқ, әлсіз сілтілі сұйық зат.
Құрамына 98,5-99% су, 1-1,5 % органикалық заттар: муцин, глобулин, амин қышқылдары, креатинин, мочевина, несеп қышқылы, лизоцим, ферменттер, органикалық емес заттар: тұз қышқылының, күкірт. Фосфор, көмір қышқылдарының тұздары кіреді.
Ферменттері:
Птиалин(амилаза-a) ферменті – крахмалды мальтозаға айналдырады
Мальтаза ферменті – мальтозаны глюкозаға дейін ыдыратады
рН көрсеткіші – 5,25 – 7,54
Құрамына 98,5-99% су, 1-1,5 % органикалық заттар: муцин, глобулин, амин қышқылдары, креатинин, мочевина, несеп қышқылы, лизоцим, ферменттер, органикалық емес заттар: тұз қышқылының, күкірт. Фосфор, көмір қышқылдарының тұздары кіреді.
Ферменттері:
Птиалин(амилаза-a) ферменті – крахмалды мальтозаға айналдырады
Мальтаза ферменті – мальтозаны глюкозаға дейін ыдыратады
рН көрсеткіші – 5,25 – 7,54
Слайд 15Қарындағы ас қорыту үрдісі
Қарынға 1,5-3л тамақ сияды.
Қарын бөлімдері: кіре беріс-кардиалдық
бөлім, түбі-фундальдық бөлім, шыға беріс-пилорикалық немесе есік бөлім.
Қарынның кілегей қабығының бездерінің жасушалары:
Негізгі немесе бас жасушалар – ферменттер жасайды
Қоршау жасушалар - тұз қышқылын жасайды
Қосымша жасушалар – кілегей тәрізді зат жасайды
Қарынның кілегей қабығының бездерінің жасушалары:
Негізгі немесе бас жасушалар – ферменттер жасайды
Қоршау жасушалар - тұз қышқылын жасайды
Қосымша жасушалар – кілегей тәрізді зат жасайды
Слайд 16Қарын сөлінің құрамы мен қасиеті
рН көрсеткіші – 1,5-3,4-3,9 (0,4-0,5 % НСl)
Қарын
сөлінің құрамындағы ферменттер:
Пепсин - протеаза ферменті- белоктарды альбумоз және пептондарға дейін ыдыратады
Химозин – сүтті ірітіп, ерімейтін сүт белогы казеинге айналдырады
Липаза – майды ыдыратады
Пепсин - протеаза ферменті- белоктарды альбумоз және пептондарға дейін ыдыратады
Химозин – сүтті ірітіп, ерімейтін сүт белогы казеинге айналдырады
Липаза – майды ыдыратады
Слайд 17Қарын сөлінің бөліну фазалары
Күрделі рефлекторлық фаза – қарын сөлі тамақ жеген
кезде бөлінеді
Нервтік-гуморальдық фаза – сөл қанға сіңген химиялық заттардың әсерінен қарын бездерінің рецепторларын, бас миындағы тамақ орталықтарын тітіркендіруден бөлінеді
Нервтік-гуморальдық фаза – сөл қанға сіңген химиялық заттардың әсерінен қарын бездерінің рецепторларын, бас миындағы тамақ орталықтарын тітіркендіруден бөлінеді
Слайд 18Ұлтабардағы ас қорыту үрдісі
Ұйқы безі сөлінің ферменттері:
Трипсин, эрипсин, химотрипсин– альбумоз, пептон,
ыдырамаған белоктарды амин қышқылдарына дейін ыдыратады
Амилаза, мальтаза, лактаза – көмірсуларды моносахариттерге дейін ыдыратады
Липаза – майларды май қышқылы мен глицеринге дейін ыдыратады
Өт құрамына: өт қышқылдары (гликохоль мен таурохоль), өт пигменттері (билирубин, биливердин), органикалық емес тұздар, А,В,С дәрумендері, амилаза, протеаза, фосфотаза, каталаза, оксидаза ферменттері, несеп қышқылы, мочевина кіреді
Амилаза, мальтаза, лактаза – көмірсуларды моносахариттерге дейін ыдыратады
Липаза – майларды май қышқылы мен глицеринге дейін ыдыратады
Өт құрамына: өт қышқылдары (гликохоль мен таурохоль), өт пигменттері (билирубин, биливердин), органикалық емес тұздар, А,В,С дәрумендері, амилаза, протеаза, фосфотаза, каталаза, оксидаза ферменттері, несеп қышқылы, мочевина кіреді
Слайд 19Ішек сөліндегі ферменттер:
Эрипсин - альбумоз, пептондарды амин қышқылдарына дейін ыдыратады
Липаза, фосфолипаза,
холестеринэстераза – липидтерді май қышқылдары мен глицеринге ыдыратады
Амилаза – крахмалды дисахаритке айналдырады; мальтаза – мальтозаны, инвертаза – қамыс қантын, лактаза – сүт қантын ыдыратып, крахмалды моносахаридтерге айналу үрдісін аяқтайды
Энтерокиназа – трипсиногенді трипсинге айналдырады
Амилаза – крахмалды дисахаритке айналдырады; мальтаза – мальтозаны, инвертаза – қамыс қантын, лактаза – сүт қантын ыдыратып, крахмалды моносахаридтерге айналу үрдісін аяқтайды
Энтерокиназа – трипсиногенді трипсинге айналдырады
Слайд 21Жоспар
Тыныс алу және оның атқарылуы.
Тыныс алу жүйесі, тыныс аппараты, мүшелердің қызметі.
Тыныс
алу аппаратының түрлері.
Сыртқы тыныстың атқарылуы, оның кезеңдері.
Сыртқы тыныстың атқарылуы, оның кезеңдері.
Слайд 22ТЫНЫС АЛУ -
Тыныс алу дегеніміз ағзаның қоршаған ортадан оттегін сіңіріп, өзінен
көмір қышқыл газды бөлуін қамтамасыз ететін процестер жиынтығы.
Адам мен жоғарғы дамыған омыртқалылардың тыныс алу процесі бірнеше кезеңде атқарылады:
Сыртқы тыныс.
Өкпедегі газ алмасу.
Газдардың қанмен тасымалдануы.
Ішкі тыныс.
Торшалар митохондрияларындағы биологиялық тотығу.
Адам мен жоғарғы дамыған омыртқалылардың тыныс алу процесі бірнеше кезеңде атқарылады:
Сыртқы тыныс.
Өкпедегі газ алмасу.
Газдардың қанмен тасымалдануы.
Ішкі тыныс.
Торшалар митохондрияларындағы биологиялық тотығу.
Слайд 23Тыныс алу жүйесі, тыныс аппараты, мүшелердің қызметі.
Тыныс алу жүйесі деп ағзаны
оттегімен қанықтырып, көмірқышқыл газдың денеден бөлінуін және ағзаның тіршілік әрекеттеріне қажет қуаттың бөлінуін қамтамасыз ететін мүшелер жиынтығын айтады.
Тыныс аппараты деп ағзаның тыныс алуын қамтамасыз ететін мүшелер жиынтығын айтады.
Сыртқы тыныс аппараты жоғарғы( мұрын қуысы, аңқа, көмекей) және төменгі ( кеңірдек, ауа тамырлар-бронхылар мен бронхиолалар) тыныс жолдары мен газ алмасу мүшесі – оң және сол өкпеден тұрады. Дем алынған кезде ауа жоғарғы тыныс жолдарына түсіп, онда шаң-тозаңнан тазарады, жылынады, дымқылданады да, төменгі тыныс жолдарына өтеді.
Тыныс аппараты деп ағзаның тыныс алуын қамтамасыз ететін мүшелер жиынтығын айтады.
Сыртқы тыныс аппараты жоғарғы( мұрын қуысы, аңқа, көмекей) және төменгі ( кеңірдек, ауа тамырлар-бронхылар мен бронхиолалар) тыныс жолдары мен газ алмасу мүшесі – оң және сол өкпеден тұрады. Дем алынған кезде ауа жоғарғы тыныс жолдарына түсіп, онда шаң-тозаңнан тазарады, жылынады, дымқылданады да, төменгі тыныс жолдарына өтеді.
Слайд 24Тыныс алу аппаратының түрлері
Тыныс алу жүйесі жануарлар дүниесінің даму жолында әр
түрлі өзгерістерден өтеді.
Суда тіршілік ететін қарапайым ағзалар суда еріген оттегіні олар денесін қаптаған қабықша арқылы сіңіреді. Тыныс алудың мұндай түрін диффузиялы тыныс алу деп аталады.
Жануар ағзасының күрделенуімен байланысты, олардың жұтқыншақ қуысы қабырғаларында желбезек саңылаулары пайда болып,желбезекпен тыныс алу түрі қалыптасады.
Омыртқасыздарда - кеңірдек, хордалыларда- өкпе, құрттармен насеком личинкаларында - дене жабыны, жұмыр құрттарда- ішек арқылы тыныс алу механизмдері дамиды.
Өкпенің екі түрі болады- диффузиялық және желдетпелі.
Диффузиялық өкпе шағын жәндіктерде кездеседі. Желдетпелі өкпе құрлықта мекендейтін омыртқалыларда болады.
Суда тіршілік ететін қарапайым ағзалар суда еріген оттегіні олар денесін қаптаған қабықша арқылы сіңіреді. Тыныс алудың мұндай түрін диффузиялы тыныс алу деп аталады.
Жануар ағзасының күрделенуімен байланысты, олардың жұтқыншақ қуысы қабырғаларында желбезек саңылаулары пайда болып,желбезекпен тыныс алу түрі қалыптасады.
Омыртқасыздарда - кеңірдек, хордалыларда- өкпе, құрттармен насеком личинкаларында - дене жабыны, жұмыр құрттарда- ішек арқылы тыныс алу механизмдері дамиды.
Өкпенің екі түрі болады- диффузиялық және желдетпелі.
Диффузиялық өкпе шағын жәндіктерде кездеседі. Желдетпелі өкпе құрлықта мекендейтін омыртқалыларда болады.
Слайд 25Сүт қоректі жануарлар өкпесі бронхы мен альвеола тарамдарынан түзілген паренхимадан және
олардың арасындағы дәнекер ұлпалы құрылым-стромадан(төсеніштен) тұрады. Строма арқылы өкпе паренхимасына қан мен лимфа тамырлары және жүйке талшықтары өтеді.Бұл мүшеде ет талшықтары болмайды, сондықтан өкпе өз бетінше керіліп-сола алмайды.
Тыныс алу механизмі алма кезек ауысып отыратын дем алу және дем шығару кезеңдерінен тұрады.
Тыныс алу механизмі алма кезек ауысып отыратын дем алу және дем шығару кезеңдерінен тұрады.
Слайд 26Көкірек қуысы кеңейсе өкпе керіліп, оның көлемі үлкейеді,ал ол тарылса-өкпе сығылып,көлемі
кішірейеді.Демек, өкпе көкірек қуысына ілесіп, өз көлемін оның қимылдарына байланысты өзгертіп отырады.Өкпенің осылай көкірек қуысы қимылдарын қайталап отыруының екі түрлі себебі бар.Біріншіден, өкпе көкірек қабырғасымен тікелей жанаспайды,олардың араснда плевраның астарлық(париеталдық) және беткейлік(висцеральдық) жапырақшаларымен көмкерілген плевра аралық қуыс болады.Бұл қуыс алғашқы дем алумен байланысты пайда болады.
Ауа қабылдап, керілген өкпе тартылып, солуға оңтайланып тұрады.Оның себебі өкпеде оралымдық элементтердің болуында.Өкпенің оралымдық элементтері қалыптастыратын күшті өкпе ұлпасының ралымдық күші деп атайды.
Ауа қабылдап, керілген өкпе тартылып, солуға оңтайланып тұрады.Оның себебі өкпеде оралымдық элементтердің болуында.Өкпенің оралымдық элементтері қалыптастыратын күшті өкпе ұлпасының ралымдық күші деп атайды.
Слайд 27Өкпенің белгілі бір уақыт ішінде ауа алмастыру қабілетін өкпенің желдетілуі деп
аталады.
Тыныс алу процесі кезінде ағза атмосфералық ауаны қабылдайды. Атмосфералық ауа әр түрлі газдрадың қоспасы. Оның құрамында 20,82% оттегі, 0,03%көмір қышқыл газы, 79,03% азот, 0,15% су буы болады.Ал, деммен шыққан ауа құрамында 16,3% оттегі, 4,4% көмір қышқыл газы, 79,7% азот кездеседі.Демек, ағза тыныстық ауадан 5 пайызға жуық оттегіні сіңіріп 4,4% көмір қышқыл газын бөледі, азот газ алмасу процесіне қатыспайды.
Тыныс алу процесі кезінде ағза атмосфералық ауаны қабылдайды. Атмосфералық ауа әр түрлі газдрадың қоспасы. Оның құрамында 20,82% оттегі, 0,03%көмір қышқыл газы, 79,03% азот, 0,15% су буы болады.Ал, деммен шыққан ауа құрамында 16,3% оттегі, 4,4% көмір қышқыл газы, 79,7% азот кездеседі.Демек, ағза тыныстық ауадан 5 пайызға жуық оттегіні сіңіріп 4,4% көмір қышқыл газын бөледі, азот газ алмасу процесіне қатыспайды.
Слайд 29Оттегі қан арқылы гемоглобинмен қосылыс түрінде(оксигемоглобин-HвО2) тасымалданады. Қалыпты жағдайда 1г гемоглобин
1,34 мл оттегіні қосып алады. Оттегімен қаныққан 100 мл қандағы оттегі мөлшері қанның оттектік сиымдылығы деп аталады.
Жоғары сатыдағы омыртқалылардың тыныс алу процесі 3 түрлі рецептрлық құрылымдардың қатысуымен атқарылады.Оның бірі- тыныс орталығына өкпенің керілу және солу деңгейі жайлы ақпарат жіберіп отыратын өкпедегі сезімтал нерв ұштары-рецептрлар.
Жоғары сатыдағы омыртқалылардың тыныс алу процесі 3 түрлі рецептрлық құрылымдардың қатысуымен атқарылады.Оның бірі- тыныс орталығына өкпенің керілу және солу деңгейі жайлы ақпарат жіберіп отыратын өкпедегі сезімтал нерв ұштары-рецептрлар.
Слайд 30Тынысты реттеуде қанның газдық құрамының маңызын анықтауда Л.Фредериктің айқас қан айналым
арқылы жасаған тәжірибесі
Тынысты реттеуде қанның газдық құрамының маңызын Л.Фредерик айқас қан айналым жасаған тәжірибесімен дәлелдеген.Бұнда арнаулы операция арқылы екі иттің күре тамырлары мен ойыс веналары айқастырылып жалғастырылады.Оның нәтижесінде бірінші иттің денесінен қан екінші иттің басына, ал екінші иттің денесінен-бірінші иттің басына баратын болады.Егер бірінші иттің кеңірдегін қысып,оны тұншықтырса(асфиксия),екінші иттің тынысы жиілейді,ол ентіге бастайды(диспноэ).Оның себебі,тұншықтырудың әсерінен бірінші иттің қанында СО2 көбейіп, оттегі азаяды(гипоксемия).
Слайд 32Танау еттерінің жиырылуын реттейтін нерв талшықтары беттік нерв құрамында,көмекей еттерінің қызметін
реттейтін талшықтар-кезеген нерв құрамында өтеді.
Өкпеге келетін кезеген нерв қиылса,тыныс алу процесы тоқтамайды,бірақ ол тереңдеп сирейді.
Қанға оттегі альвеоланың ішкі беткейі дымқыл болған жағдайда ғана өтеді.Осыған байланысты жоғары сатыда дамыған жануарларда газ алмасу беткейі сыртқы ортамен тікелей жанаспай,дененің ішінде орналасады.
Өкпеге келетін кезеген нерв қиылса,тыныс алу процесы тоқтамайды,бірақ ол тереңдеп сирейді.
Қанға оттегі альвеоланың ішкі беткейі дымқыл болған жағдайда ғана өтеді.Осыған байланысты жоғары сатыда дамыған жануарларда газ алмасу беткейі сыртқы ортамен тікелей жанаспай,дененің ішінде орналасады.
Слайд 33Артерия қанындағы оттегінің пайызбен өлшегенде ұлпаларға өткен мөлшерін оттегіні пайдалану (сіңіру)
коэффиценті деп атайды.
Ағзада немесе оның жеке ұлпаларында оттегінің жетіспеуін гипоксия деп атайды.
Гипоксия бірнеше түрге бөлінеді: тыныстық гипоксия,айналымдық гипоксия,анемиялық гипоксия,гистотоксикалық гипоксия.
Ағзада немесе оның жеке ұлпаларында оттегінің жетіспеуін гипоксия деп атайды.
Гипоксия бірнеше түрге бөлінеді: тыныстық гипоксия,айналымдық гипоксия,анемиялық гипоксия,гистотоксикалық гипоксия.
Слайд 34Құстарда ауа тыныс аппаратынан өтіп шығу үшін екі тыныс айналымы қажет.Осыдан
ауа өкпе арқылы дем алу кезінде де,дем шығару кезінде де өтіп отырады.
Құстардың өкпесінде газ алмасу процесі сүт қоректілермен салыстырғанда қарқындырақ жүреді.Оған өкпеде қан мен ауа ағынының бір-біріне қарама-қарсы бағытта жүруі мүмкіндік туғызады.Осының нәтижесінде капиллярлардың жанасу беткейінің ұзына бойында газдардың үлес қысымының айырмасы сақталып,оттегі қанға,ал көмір қышқыл газ-өкпеге толассыз өтіп отырады.
Құстардың өкпесінде газ алмасу процесі сүт қоректілермен салыстырғанда қарқындырақ жүреді.Оған өкпеде қан мен ауа ағынының бір-біріне қарама-қарсы бағытта жүруі мүмкіндік туғызады.Осының нәтижесінде капиллярлардың жанасу беткейінің ұзына бойында газдардың үлес қысымының айырмасы сақталып,оттегі қанға,ал көмір қышқыл газ-өкпеге толассыз өтіп отырады.
Слайд 36Жоспар
1.Зат алмасу
2.Энергия алмасу
3.Ассимиляция және диссимиляция
4.Зат алмаусдың кезеңдері
5.Зат алмасу процесіне әсер ететін
факторлар
6.Биополимерлер
7.Белоктар
7.1Құрылысы
7.2.Қызметі
7.3.Нуклеин қышқылдары
7.4. Белок алмасу процесі
8. Азоттық теңдестік
9.Көмірсу,құрылысы,алмасуы
10.Липидтер, құрылысы, алмасуы
11Химиялық элементтер
12. Су мен тұздар алмасуының реттелуі
13.Дәрмендәрілердің маңызы
14.Тірі организмдердегі қуат алмасуындағы ерекшеліктер
15.Қуат алмасуын зерттейтін әдістер
16.Тыныс коэффициенті
17.Изотермия
19.Изодинамия заңдылығы
6.Биополимерлер
7.Белоктар
7.1Құрылысы
7.2.Қызметі
7.3.Нуклеин қышқылдары
7.4. Белок алмасу процесі
8. Азоттық теңдестік
9.Көмірсу,құрылысы,алмасуы
10.Липидтер, құрылысы, алмасуы
11Химиялық элементтер
12. Су мен тұздар алмасуының реттелуі
13.Дәрмендәрілердің маңызы
14.Тірі организмдердегі қуат алмасуындағы ерекшеліктер
15.Қуат алмасуын зерттейтін әдістер
16.Тыныс коэффициенті
17.Изотермия
19.Изодинамия заңдылығы
Слайд 37Зат алмасу
Тірі организмдегі химиялық және физикалық өзгерістер жиынтығын зат алмасу деп
атайды.
Слайд 38Энегия алмасу
Энергия алмасуы деп организмде энергия түрлерінің бір-біріне ауысуын, түрленуін және
қуатты заттардың жинақталып, пайдаланылуын айтады.
Слайд 39Ассимилляция және диссимиляция
Ассимилляция – зат алмасу процесінің қоректік заттарды қабылдауымен, оларды
дененің құрылымына – тірі материяға айналдырумен байланысты бөлімі.
Диссимиляция – зат алмасу процесінің тірі материяны ыдыратумен, бұзумен байланысты бөлімі.
Диссимиляция – зат алмасу процесінің тірі материяны ыдыратумен, бұзумен байланысты бөлімі.
Слайд 40Зат алмасудың кезеңдері
Үш кезеңде өтеді.
Алғашқы кезеңі -сыртқы ортадан қабылданған
қоректік заттардың организмдемеханикалық,
химиялық,биологиялық өңдеуден өтіп, қорытылуынан басталады.
Екінші кезеңі -ас қорыту жолынан қоректік заттардың ыдырау өнімдерінің қан мен лимфаға сіңуі.
Үшінші кезеңі –организмде пайда болған зат алмасу өнімдерін бөліп шығару.
Екінші кезеңі -ас қорыту жолынан қоректік заттардың ыдырау өнімдерінің қан мен лимфаға сіңуі.
Үшінші кезеңі –организмде пайда болған зат алмасу өнімдерін бөліп шығару.
Слайд 41Зат алмасу процесіне әсер ететін факторлар
Зат алмасу процесі организмнің күйіне (жасына,
жынысына, салмағына, аумағына, бойына, қоректену, жұмыс және физиологиялық жағдайына т.б.) және де қоршаған орта жағдайларына (температура, дымқылдық т.б.) қарай өзгеріп отырады.
Слайд 42Биополимерлер
Биологиялық полимерлер, молекулалары көп мәрте қайталанып отыратын буындардан- мономерлерден құралған жоғары
молекулалы органикалық қосылыстар.
Слайд 43Белоктар
Белоктар – көміртегі, сутегі, оттегі, және азот, кейде күкірт элементтерінен құралған
күрделі органикалық қосылыстар.
Слайд 44Құрылысы
Белоктар қарапайым және күрделі болып
бөлінеді.
Қарапайым белоктар тек амин қышқылдарынан құралады.
Күрделі белоктар
құрамында амин қышқылдарымен қатар нуклеин қышқылдары, липидтер,көмірсулар, реңді химиялық қосылыстар болады.
Слайд 45Қызметі
1. Торшалардағы әр түрлі химиялық реакцияларды жүргізетін биокатализаторлар-ферменттер.
2.Тоша ішіндегі процестерді реттеуге
қатысатын белоктар- гормондар.
3.Қорғаушы белоктар- антиденелер
4. Уытты белоктар- токсиндер.
5.Қоректік белоктар.
6.Тасымалдаушы белоктар.
7.Бұлшық еттің жиырылуын қамтамасыз ететін белоктар.
8.ДНК-ның қызметін реттейтін белоктар.
3.Қорғаушы белоктар- антиденелер
4. Уытты белоктар- токсиндер.
5.Қоректік белоктар.
6.Тасымалдаушы белоктар.
7.Бұлшық еттің жиырылуын қамтамасыз ететін белоктар.
8.ДНК-ның қызметін реттейтін белоктар.
Слайд 46Нуклеин қышқылдары
Табиғатта екі түрі-дезоксирибонуклеин (ДНК) және рибонуклеин( РНК )
қышқылдары кездеседі
Слайд 48Азоттық тендестік
Азоттық теңдестік деп организм қорекпен қабылдаған және бөлінділер мен нәжіс
құрамында бөліп шығарған азот мөлшерінің ара қатынасын айтады.
Слайд 49Көмірсулар
Көмірсулар молекуласы көміртегінен, сутегінен,оттегінен құралады
Бұлшық еттердегі биохимиялық процестер мен энергия алмасуында
маңызды қызмет атқарады.
Слайд 50Липидтер
Химиялық тұрғыдан липидтер спирт пен май қышқылдарының күрделі эфирі болып табылады.
Жылуды
нашар өткізетін қасиеттеріне байланысты липидтер жылу тұмшалағышы болып табылады.
Слайд 51Химиялық элементтер
Торша құрамында 62 % шамасында оттегі, 20 % көміртегі,
10% сутегі және 3% азот, 2,5 %кальций, 1 %фосфор және т.б.болады
Слайд 52Су мен тұздар алмасуының реттелуі
Реттейтін орталық аралық мидың гипоталамустық бөлігінде орналасқан.
Орталықта денедегі электролиттер концентрациясының өзгерістерін сезінетін ерекше осморепциялық торшалар болады. Осы торшалардың қозуы салдарынан нервті-рефлекстік жолмен бөлу мүшелерінің әрекеті өзгеріп, ауытқыған қысым қалпына келеді.
Слайд 53Дәрмендәрілердің маңызы
Ферменттік жүйелердің құрамасы және заталмасу процесінің катализаторы болып табылады.
Слайд 54Тірі организмдегі қуат алмасуындағы ерекшеліктер
Қоректік заттардың химиялық энергиясы жылу энергиясына айналмай-ақ
бірден әртүрлі жұмыстар атқаруға пайдаланыла береді.
Тірі организмде энергия мысқалданып бөлінеді. Бұл организмді”энергиялық дүмпуденсақтап, қуатты толық пайдалануға мүмкіндік береді
Көмірсулар, белоктар, майлар ыдыраған кезде бөлінген энергияның артық мөлшері энергияның биологиялық аккумуляторы-мол қуатты заттардың құрамына ену арқылы организмде жинақталып, қорда сақталады.
Тірі организмде энергия мысқалданып бөлінеді. Бұл организмді”энергиялық дүмпуденсақтап, қуатты толық пайдалануға мүмкіндік береді
Көмірсулар, белоктар, майлар ыдыраған кезде бөлінген энергияның артық мөлшері энергияның биологиялық аккумуляторы-мол қуатты заттардың құрамына ену арқылы организмде жинақталып, қорда сақталады.
Слайд 55Қуат алмасуын зерттейтін әдістер
Тура калориметрия – организмнен бөлінген жылуды өз бойына
сіңіріп алатын күрделі аппарат.
Жанама калометрия әдісімен организм бөлген жылу ол қабылдаған оттегі мен бөлген көмір қышқыл газы мөлшеріне қарай анықталады.
Жанама калометрия әдісімен организм бөлген жылу ол қабылдаған оттегі мен бөлген көмір қышқыл газы мөлшеріне қарай анықталады.
Слайд 56Тыныс коэффициенті
Тыныс коэффициенті деп организмнен бөлінген көмір қышқыл газының ол сіңірген
оттегіге көлемдік қатынасын айтады.
Слайд 58Изодинамия заңдылығы
Бұл заң қоректік заттардың тек энергиялық құндылығына ғана негізделген де,
құрылымдық және биологиялық маңызын ескермеген.
Слайд 60Жоспар
Бөлу процесі, оның маңызы.
Зәр бөлу жүйесі.
2.1 Бүйректің құрылысы
2.2 Юкстагломерулярлық аппарат
2.3 Бүйректен
бөлінетін биологиялық заттар
Зәрдің құрамы
3.1 Зәрдің түзілуі
3.2 Зәр түзілу процесінің реттелуі
3.3 Зәр шығару процесінің атқарылуы
3.4 Қуық
4. Тері
4.1 Құрылысы
4.2 Қызметі
Зәрдің құрамы
3.1 Зәрдің түзілуі
3.2 Зәр түзілу процесінің реттелуі
3.3 Зәр шығару процесінің атқарылуы
3.4 Қуық
4. Тері
4.1 Құрылысы
4.2 Қызметі
Слайд 61Бөлу үрдісі
Организмнің зат алмасу процесінің уытты ыдырау өнімдерінен, түрлі
бөгде заттардан, су, тұз және органикалық заттардың шамадан артық мөлшерінен арылыуын қамтамасыз ететеін процесті бөлу немесе экскреция
Слайд 62Маңызы
Бөлу жүйесі организмді зат алмасу процесінің уытты өнімдерінен, бөгде заттардан
тазартып, денедегі сұйықтың мөлшерін, осмостық қысым деңгейін, қанның иондық құрамын, қышқыл-сілтілік тепе-теңдікті, гомеостазды сақтауда маңызды рөл атқарады.
Слайд 63Зәр бөлу жүйесі
Адам мен жоғары сатыдағы омыртқалы жануарлардың зәр бөлу
жүйесі бүйректен және олардан шығатын зәр ағарлардан, қуықтан, зәр арнасынан турады.
Слайд 65Юкстагломерулярлық аппарат
Бүйректе зәр түзуші нефрондарымен қатар бозғылт затта орын тепкен
ерекше нефрондар да болады, олардың шумақтары қыртыстық қабат пен бозғылт зат шекарасында жатады. Мұндай нефрондарды юкстагломерулярлық нефрон деп атайды.Юкстагломерулярлық аймақта әрбір 100 шумақтың 12-15 шумағында қанды әкелуші және әкетуші артериялар шумаққа енер не шығар жерде невромиоэпителиалды торшалар кешенімен жанасады да, юкстагломерулярлық аппарат деген құрылым түзеді.Бұл құрылым нефронның екінші қатарлы иірімді түтікшелеріне жанаса орналасады.
Слайд 66Бүйректен бөлінетін биологиялық заттар
1.Ренин гормоны
2.Эритроген
3. Кининоген
4. Медуллин
5. Урокиназа
6. Д3дәрмендәрісі
Слайд 67Зәрдің құрамы
Зәр – құрамында 96 пайыз су және 4 пайыз құрғақ
қалдық бар сұйық зат. Зәрдің түсі сарғыш келеді, ол оның құрамындағы урохром және уробилин сияқты бояғыш заттарға байланысты.
Зәрдің осмостық қысымы 23-30атм. Шамасында, ал тығыздығы-1,020-1,040 аралығында сақталады. Оның құрамында 50-120г/л еріген заттар болады, олардың 2/3-сі органикалық, ал 1/3- бейорганикалық заттр үлесіне тиеді. Органикалық заттардың 80-85 пайызы мочевинадан тұрады, ал қалған 15-20 пайызы креатин, зәр қышқылы, аллантоин, аммиак, амин қышқылдары сияқты заттардан тұрады.
Зәрдің осмостық қысымы 23-30атм. Шамасында, ал тығыздығы-1,020-1,040 аралығында сақталады. Оның құрамында 50-120г/л еріген заттар болады, олардың 2/3-сі органикалық, ал 1/3- бейорганикалық заттр үлесіне тиеді. Органикалық заттардың 80-85 пайызы мочевинадан тұрады, ал қалған 15-20 пайызы креатин, зәр қышқылы, аллантоин, аммиак, амин қышқылдары сияқты заттардан тұрады.
Слайд 68Зәрдің түзілуі
Зәр түзу екі кезеңнен – сүзілу ( фильтрация ) және
кері сіңіру (реабсорбция) – тұратын күрделі процесс.
Зәр түзу процесі нефрон капсуласына қанның сұйық бөлігінің сүзіліп өтуінен басталады.
Алғашқы зәр ирек түтікшелер жүйцесіне түскеннен соң зәр түзудің екінші кезеңі – кері сіңіру- басталады да, судың көп мөлшері,кейбір еріген тұздар, амин қышқылдары, глюкоза т.б. қанға қайта өтеді.
Зәр түзу процесі нефрон капсуласына қанның сұйық бөлігінің сүзіліп өтуінен басталады.
Алғашқы зәр ирек түтікшелер жүйцесіне түскеннен соң зәр түзудің екінші кезеңі – кері сіңіру- басталады да, судың көп мөлшері,кейбір еріген тұздар, амин қышқылдары, глюкоза т.б. қанға қайта өтеді.
Слайд 69Зәр түзілу процесінің реттелуі
Зәр түзуді реттейтін орталық сопақша мида орналасады. Ол
аралық мидағы су мен тұздың алмасуын реттейтін орталықпен тығыз байланысты. Орталық зәр түзу процесіе нервті-рефлекстік не гуморальды жолмен реттейді.
Слайд 70Зәр шығару шығару процесінің атқарылуы
Зәр бүйректе үздіксіз түзіледі. Нағыз зәр жинағыш
түтікшелермен бүйрек астаушысына құйылады да, ол жиырылғанда зәрағарға өтеді.Зәрағардың толқынды жиырылуы нәтижесінде секундына 2-3см жылдамдықпен жылжып, зәр қуыққа жиналады.
Слайд 71Қуық
Қуық - зәр уақытша жиналатын қуыс мүше. Оның қабырғасының етті қабаты
үш бағытта орналасқан ет талшықтарынан тұрады. Оның ортаңғы қабаты сақина бағытты, ал ішкі және сыртқы қабаттары бойлама еттерден құралады. Бірыңғай салалы ет талшықтарының ерекше кернеуді өзгертпей жиырылатын қасиетімен байланысты зәр көп жиналып, қуық қанша керілсе де, оның ішіндегі қысым аса көп көтерілмейді.
Слайд 72Тері
Тері – денені сыртқы ортадан шектеп тұратын жабынды қабық. Ересек адамда
оның жалпы беткейі 1,5-2м2 жетеді.
Слайд 73Терінің құрылысы
Ол үш қабатқа бөлінеді:
1. Эпидермис сыртқы ұрықтық қабықтан – энтодермадан
дамиды да, көп қабатты эпителийден құралады.
2. Нағыз тері-кориум,-ұрықтың ортаңғы қабықшасы-мезодермадан дамиды.Ол құрамында көптеген оралымды талшықтары бар дәнекер ұлпадан құралады.Еміздікше және торлы қабаттардан тұрады
3. Тері шелі мезодермадан дамиды.Ол дерманы дененің беткейлік шандырымен байланыстырады.
2. Нағыз тері-кориум,-ұрықтың ортаңғы қабықшасы-мезодермадан дамиды.Ол құрамында көптеген оралымды талшықтары бар дәнекер ұлпадан құралады.Еміздікше және торлы қабаттардан тұрады
3. Тері шелі мезодермадан дамиды.Ол дерманы дененің беткейлік шандырымен байланыстырады.
Слайд 74Терінің қызметі
1. Қорғаныстық қызмет
2.Микроорганизмдердің енуінен,су жоғалтудан,ультракүлгін сәулелерден сақтайды.
3. Теріде ультракүлгін сәуле
әсерімен эргостериннен Д дәрмендәрісі түзіледі.
4.Өзінде орналасқан қан тамырларының арнасын,тер бездерінің әрәкетін өзгерту арқылы және шел майын жинауға байланысты жылу реттеу процесіне қатысады.
5. Бөлу процесіне қатысады. Су мен минералды тұздардың артық мөлшерін бөледі
6. Тыныстық қызмет атқарады. 1 пайыз газ алмасу процесі жүреді.
7.Теріде нерв ұштары орналасады( ауырсынту әсерлерін).
8. Сыртқы орта құбылыстарына бейімдейтін маңызды мүше.
4.Өзінде орналасқан қан тамырларының арнасын,тер бездерінің әрәкетін өзгерту арқылы және шел майын жинауға байланысты жылу реттеу процесіне қатысады.
5. Бөлу процесіне қатысады. Су мен минералды тұздардың артық мөлшерін бөледі
6. Тыныстық қызмет атқарады. 1 пайыз газ алмасу процесі жүреді.
7.Теріде нерв ұштары орналасады( ауырсынту әсерлерін).
8. Сыртқы орта құбылыстарына бейімдейтін маңызды мүше.
Слайд 77Қан дегеніміз не ?
Қан қызыл түсті, мезодермадан түзілетін сұйық үлпа. Ол
ұлпалық сұйық, лимфамен бірігіп, организмнің ішкі ортасын құрайды.
Слайд 78 Қанның қызметтері
тасымалдаушы қызмет,
қорғаныстық қызмет,
жылу реттеуші қызмет,
байланыстырушы (коррелятивтік) қызмет.
Слайд 80Қан түйіршіктері
Қан түйіршіктері деп қан қүрамында кездесетін торшаларды атайды. Қанның
қүрамында үш түрлі торшалар болады. Олар эритроциттер (қызыл түйіршіктер), лейкоциттер (ақ түйіршіктер) және тром-боциттер (қан табақшалары).
Слайд 81Эритроциттер
адам мен сүт қоректі жануарларда ядросыз, екі бүйірі қысыңқы, дөңгелек
табақша пішіндес торшалар. Олардың негізгі қызметі оттегі мен көмір қышқыл газын тасымалдау, демек тыныс алу процесін қамтамасыз ету. Эритроциттердің негізгі қызметі олардың қүрамында гемоглобиннің болуына байланысты.
Слайд 82Лейкоциттер
ақ түсті, ядролы, ірі торшалар Организмде лейкоциттер корғағыш қызмет атқарады.
Оларға фагоцитоз құбылысы тән және лейкоциттер әр түрлі қорғағыш денелер (антиденелер) түзуге, организмде бөгде белоктарды залалсыздандыруға қатысады.
Слайд 83 Тромбоциттер
ядросыз, майда, нәзік, өте тез бұзылатын торшалар. Бұл торшалар қанның
ұю процесіне қатысады.
Тромбоциттерге ерекше қасиеттер тән, атап айтсақ жабысқақтық (адгезия) және желімденгіштік (агрегация).
Тромбоциттерге ерекше қасиеттер тән, атап айтсақ жабысқақтық (адгезия) және желімденгіштік (агрегация).
Слайд 84Қанның осмостық қысымы
Осмостық қысым деп жартылай өткізгіш жарғақтан еріткіштің (су)
өтуіне жұмсалатын күшті айтады
Қанның осмостық қысымының деңгейі оньң қүрамындағы электролит иондарының, белок молекулаларының мөлшерімен байланысты калыптасады. Қанның бүл көрсеткіштерінің мөлшері түрақты болғандықтан оның осмостық қысымы да түрақты - 7,8 -8,1 атмос-фера аралығында сақталады.
Қанның осмостық қысымының деңгейі оньң қүрамындағы электролит иондарының, белок молекулаларының мөлшерімен байланысты калыптасады. Қанның бүл көрсеткіштерінің мөлшері түрақты болғандықтан оның осмостық қысымы да түрақты - 7,8 -8,1 атмос-фера аралығында сақталады.
Слайд 85Онкостық қысым , оның маңызы
Қан белоктарының әсерімен тұзілген осмостық қысымның
бөлігін онкостық қысым деп атайды. Қоректік заттарды сіңіру, ыдырау өнімдерін бөлу, торша аралық сұйық түзу және т.б. процестер онкостық қысым арқылы реттеледі.
Слайд 86Қан айналу жүйесі
Барлық омырқалыларда қан айналым жүйесі тұйық жүйе. Ол үлкен
(жүйелік) және кіші (тыныстық) қан айналым шеңберлерінен түрады.
Қан айналым жүйесінің сол қарыншадан қолқамен басталып, оң жүрекшеде қос қуыс венамен аяқталған бөлігін үлкен (жуйелік) қан айналым шеңбері деп атайды.
Қан айналым жүйесінің оң қарыншадан өкпе артериясымен басталып, өкпе венасымен сол жүрекшеде аяқталатын бөлігін қан айналымының кіші (тыныстық) шеңбері деп атайды.
Қан айналым жүйесінің сол қарыншадан қолқамен басталып, оң жүрекшеде қос қуыс венамен аяқталған бөлігін үлкен (жуйелік) қан айналым шеңбері деп атайды.
Қан айналым жүйесінің оң қарыншадан өкпе артериясымен басталып, өкпе венасымен сол жүрекшеде аяқталатын бөлігін қан айналымының кіші (тыныстық) шеңбері деп атайды.
Слайд 93 Нерв жүйесі организмді өзгеріп отыратын сыртқы орта факторларына бейімдеп, оның
біртұтастығын қамтамасыз етеді.
Нерв жүйесі жасушалардың ұлпалардың, мүшелер мен мүшелер жүйесінің қызметтерін реттеп, оларды өзара байланыстырады.
Нерв жүйесі сыртқы және ішкі тітіркедіргіштерге организмнің жауап қайыру мүмкіндігін береді.
Нерв жүйесінің жоғары бөлімдері психикалық іс-әрекеттің көрініс беріп жүзеге асуын қамтамасыз етеді.
Нерв жүйесі – информацияны жылдам жеткізетін және басқаруды жүзеге асыратын күрделі үйымдасқан әрі жоғары дәрежеде маманданған жүйе
Нерв жүйесі жасушалардың ұлпалардың, мүшелер мен мүшелер жүйесінің қызметтерін реттеп, оларды өзара байланыстырады.
Нерв жүйесі сыртқы және ішкі тітіркедіргіштерге организмнің жауап қайыру мүмкіндігін береді.
Нерв жүйесінің жоғары бөлімдері психикалық іс-әрекеттің көрініс беріп жүзеге асуын қамтамасыз етеді.
Нерв жүйесі – информацияны жылдам жеткізетін және басқаруды жүзеге асыратын күрделі үйымдасқан әрі жоғары дәрежеде маманданған жүйе
Слайд 94Нерв жүйесін негізгі 2 бөлімге бөліп қарастырады:
Орталық нерв жүйесі: жұлын мен
бас миы
Шеткі нерв жүйесі: орталық нерв жүйесінен тараған нервтер мен орталық нерв жүйесінен тысқары орналасқан нерв жасушаларының шоғыры (ганглилер) жатады.
Нерв жүйесі қызметтік жағынан 2 бөлімге жіктеледі:
Соматикалық нерв жүйесі: тірек – қимыл аппаратын нервтендіріп, денеміздің сезімталдығын қамтамасыз ететін нерв жүйесінің бөлігі
Вегетативтік нерв жүйесі: ішкі органдарды нервтендіріп, олардың қызметін реттейтін, ондағы зат алмасуға әсер ететін нерв жүйесінің бөлігі
Шеткі нерв жүйесі: орталық нерв жүйесінен тараған нервтер мен орталық нерв жүйесінен тысқары орналасқан нерв жасушаларының шоғыры (ганглилер) жатады.
Нерв жүйесі қызметтік жағынан 2 бөлімге жіктеледі:
Соматикалық нерв жүйесі: тірек – қимыл аппаратын нервтендіріп, денеміздің сезімталдығын қамтамасыз ететін нерв жүйесінің бөлігі
Вегетативтік нерв жүйесі: ішкі органдарды нервтендіріп, олардың қызметін реттейтін, ондағы зат алмасуға әсер ететін нерв жүйесінің бөлігі
Слайд 95НЕРВ ҰЛПАСЫ
Нерв ұлпасын 2 түрлі жасушалар құрайды: нейрон және глиалдық немесе
нейроглия жасушалары.
Нерв жасушылырының құрылымдық және қызметтік бірлігі нейрон болып табылады.
Глиальдық клеткалардың саны нерв жасушаларынан 8-9 есе көп болады. Олар нерв жасушаларының қалыпты қызметтерінің іске асуында маңызды рольді атқарады. Нейрондардың барлық жағынан қоршай орналасқан нейроглия клеткалары (астроциттер, олигодендроциттер т.б.) және оның өсінділері – олар үшін бір жағынан механикалық функция – тірек қызметін атқарады; екінші жағынан, нерв жасушаларында электрлік оќшаулауды қамтамасыз етеді.
Нерв жасушылырының құрылымдық және қызметтік бірлігі нейрон болып табылады.
Глиальдық клеткалардың саны нерв жасушаларынан 8-9 есе көп болады. Олар нерв жасушаларының қалыпты қызметтерінің іске асуында маңызды рольді атқарады. Нейрондардың барлық жағынан қоршай орналасқан нейроглия клеткалары (астроциттер, олигодендроциттер т.б.) және оның өсінділері – олар үшін бір жағынан механикалық функция – тірек қызметін атқарады; екінші жағынан, нерв жасушаларында электрлік оќшаулауды қамтамасыз етеді.
Слайд 96Нерв талшықтары
Нерв талшықтарының яғни нерв жасушала өсінділерінің ең негізгі қасиеті -
өздері арқылы қозу импульстерін өткізу (тарату) болып есептеледі. Біртекті нерв жасушаларынан шығатын нерв талшықтары шоғырланып ортақ нерв жүйесі шеңберінде өткізгіш жолдар деп аталады.
Нерв талшықтарының морфологиялық белгісіне қарай балдырлы немесе миелинді және балдырсыз (миелинсіз) деп екі топқа айырады. Миелинді сезгіш және қозғағыш талшықтар сезім органдары мен қаңқа еттерін жабдықтайтын нервтердің, сондай-ақ вегетативтік нерв жүйесінің құрамына енеді. Миелинсіз талшықтар омыртқалы жануарларда негізінен симпатиқалық нерв жүйесіне тән.
Нерв талшықтарының морфологиялық белгісіне қарай балдырлы немесе миелинді және балдырсыз (миелинсіз) деп екі топқа айырады. Миелинді сезгіш және қозғағыш талшықтар сезім органдары мен қаңқа еттерін жабдықтайтын нервтердің, сондай-ақ вегетативтік нерв жүйесінің құрамына енеді. Миелинсіз талшықтар омыртқалы жануарларда негізінен симпатиқалық нерв жүйесіне тән.
Слайд 97Невтерден қозу өтудің заңдары.
1. Нерв талшығы морфологиялық функциональдық зақымданбаған, сау
болуы керек.
Екі бағытта өткізу, яѓни нерв талшыѓы ќозуды екі баѓытта да µткізе алады.
Жекелеп өткізу. Әр нерв ќозуды жекелеп µткізеді. Осыған орай бір нерв өзіндегі әр түрлі талшықтар арқылы түрлі шеткі органдарға импульстер жеткізіп, олардың қызметін өзгертеді.
талшыѓыныњ салыстырмалы шаршамайтындыѓы. Егер нерв-еи препаратын ±заќ уаќыт ырѓаќты тітіркендірсек, біраздан кейін ет шаршап, жиырылуын тоќтатады, ал нерв ќозу µткізу ќабілетін жоѓалтпайды. Б±л ќасиетті 1883 жылды Введенский байќаѓан.
Екі бағытта өткізу, яѓни нерв талшыѓы ќозуды екі баѓытта да µткізе алады.
Жекелеп өткізу. Әр нерв ќозуды жекелеп µткізеді. Осыған орай бір нерв өзіндегі әр түрлі талшықтар арқылы түрлі шеткі органдарға импульстер жеткізіп, олардың қызметін өзгертеді.
талшыѓыныњ салыстырмалы шаршамайтындыѓы. Егер нерв-еи препаратын ±заќ уаќыт ырѓаќты тітіркендірсек, біраздан кейін ет шаршап, жиырылуын тоќтатады, ал нерв ќозу µткізу ќабілетін жоѓалтпайды. Б±л ќасиетті 1883 жылды Введенский байќаѓан.
Слайд 98Рефлекс – нерв әрекетінің негізгі көрінісі
Рецепторлар тітіркенуіне нерв жүйесініњ қатысуымен организмнің
қайтаратын жауап реакциясын рефлекс деп атайды. Рефлекторлыќ реакцияны кез келген сыртќы немесе ішкі ортаныњ µзгерісі туындатады.
Рефлекс жасалуында қозу өтетін жол рефлекторлық доға деп аталады. Рефлекторлық доға – рефлексті іске асыратын, спецификалық ұйымдасқан және өзара әрекеттесетін нерв элементтерінің кешені.
Рефлекс жасалуында қозу өтетін жол рефлекторлық доға деп аталады. Рефлекторлық доға – рефлексті іске асыратын, спецификалық ұйымдасқан және өзара әрекеттесетін нерв элементтерінің кешені.
Слайд 99Рецепторлар
Рецептор – тітіркену энергиясын нерв импульс энергиясына айналдыратын сезімтал ќ±рлым. Оларды
негізгі 3 топќа бµледі:
1. эксерорецепторлар – тітіркендіруді сыртќы ортадан ќабылдайды;
2. интеро- нмесе висцерорецепторлар - тітіркендіруді организмніњ ішкі ортасынан ќабылдайды;
3. проприорецепторлар – дененіњ кењістіктегі ќалпыныњ µзгерісін ќабылдайды.
1. эксерорецепторлар – тітіркендіруді сыртќы ортадан ќабылдайды;
2. интеро- нмесе висцерорецепторлар - тітіркендіруді организмніњ ішкі ортасынан ќабылдайды;
3. проприорецепторлар – дененіњ кењістіктегі ќалпыныњ µзгерісін ќабылдайды.
Слайд 100 Рефлекстердің жіктелуі
Биологиялық маңызына қарай рефлекстерді қоректік, қорғану, жыныстық, бағдарлау
т.б
Рецепция белгісіне қарай экстерорецептивтік, интерорецептивтік, проприорецептивтік деп бөледі.
Орындалатын реакцияның сипатына қарап қозғалу, секреторлық, трофикалық, тамыр қозғағыш, висцеромоторлық т.б рефлекстерді айырады.
Орталық нерв жүйесінің қай бөлімінің міндетті түрде қатысатындығына байланысты да рефлекстерді жіктейді: жұлын рефлекстер і-жұлын сегменттеріндегі нейрондар қатысуыныњ нєтижесінде орындалады; бульбарлық рефлекстер - сопақша мидың; мезенцефальдық рефлекстер - ортаңғы мидың, диэнцефальдық рефлекстер - аралық мидың; кортикальдық рефлекстер - ми қыртысы нейрондардың міндетті түрде қатысуында орындалады.
Организмніњ барлық рефлекстерін шыѓу тегіне ќарай шартсыз және шартты деп үлкен екі топқа бөледі. Қаңқа еттеріне келетін қозғағыш нервтер арқылы іске асатын рефлекстерді сомотикалық деп, симпатикалық және парасимпатиқалық невтер арқылы іске асатындарды вегетативтік рефлекстер деп атайды.
Рецепция белгісіне қарай экстерорецептивтік, интерорецептивтік, проприорецептивтік деп бөледі.
Орындалатын реакцияның сипатына қарап қозғалу, секреторлық, трофикалық, тамыр қозғағыш, висцеромоторлық т.б рефлекстерді айырады.
Орталық нерв жүйесінің қай бөлімінің міндетті түрде қатысатындығына байланысты да рефлекстерді жіктейді: жұлын рефлекстер і-жұлын сегменттеріндегі нейрондар қатысуыныњ нєтижесінде орындалады; бульбарлық рефлекстер - сопақша мидың; мезенцефальдық рефлекстер - ортаңғы мидың, диэнцефальдық рефлекстер - аралық мидың; кортикальдық рефлекстер - ми қыртысы нейрондардың міндетті түрде қатысуында орындалады.
Организмніњ барлық рефлекстерін шыѓу тегіне ќарай шартсыз және шартты деп үлкен екі топқа бөледі. Қаңқа еттеріне келетін қозғағыш нервтер арқылы іске асатын рефлекстерді сомотикалық деп, симпатикалық және парасимпатиқалық невтер арқылы іске асатындарды вегетативтік рефлекстер деп атайды.
