Презентация, доклад на тему Татар теленең сүзлек составы (10 нчы сыйныф өчен презентация)

Агулылары. Хәтта мәкерлеләре йөри телдән-телгә. Ачык күңелле сүзләр бик ишле. Моңлылары да аз түгел. Күңелсезләр, купшылар, шаяннар, ямьсезләр дә җитәрлек... Бер уйласаң, сүз җанлы кебек. Хәтта кеше кебек алар, берсе ачык йөзле, берсе шыксыз чырайлы. Төрле төс ала сүз...” (Й.Гәрәй)

Интернациональ сүзләр.

маңгай, каш, күз, кул, сын, арка, теш, бавыр, бугаз, муен, чәч, колак, авыз.
2. Кардәшлек атамалары: ата (әти), ана (әни), бабай, хатын, кыз, апа, ага, олан.
3. Алмашлыклар: мин, без, син, сез, ул, алар, үз, бу.

ал, арт, эч, урта, ян.
5. Табигать күренешләре: көн, җир, су, таш, ай, җил, яңгыр, кояш.
6. Хайван, җәнлек, бөҗәк, кош-корт исемнәре: айгыр, аю, арыслан, балык, бүре, кош, үгез, тай, ат, ау, бөркет, елан, эт һ.б.
7. Үсемлек исемнәре: агач, каен һ. б.
8. Әйберләрнең санын белдерә торган сүзләр; бер, ике, өч, дүрт, биш, алты, җиде, сигез, тугыз, ун, егерме, утыз, кырык, илле, алтмыш, җитмеш, сиксән, туксан, йөз, мең.

яшәү, йоклау, йөрү, килү, китү, керү, үлү, туу, төшү, тору.
10. Әйберләрнең, күренешләрнең сыйфатларын, үзенчәлекләрен белдерүче сүзләр: ак, кара, ал, ач, әче, аз, күп, иске, мәңге, ялгыз, каты, сары, яшел, тере, олы.
11. Тормыш-көнкүреш, ашау-эчү, хезмәт төшенчәләрен белдерә торган сүзләр: алтын, көмеш, тимер, тамга, он, аш, азык, ил.
12. Абстракт төшенчәләрне белдерүче сүзләр: изгелек, көч, исәнлек, бәхет. Бу сүзләр бик борынгы заманнарда барлыкка килеп, төрки телләрнең күбесендә сакланып калганнар.

шайтан, иман, мулла һ.б.
Фән һәм мәгариф өлкәсенә караган сүзләр: гыйлем, фән, фәлсәфә, хисап, мөгаллим, мәдрәсә, дәфтәр һ.б.
Әдәбият һәм мәдәният өлкәсенә караган сүзләр: әдип, нәшрият, мәдәният, мәдәни, мәкалә, әсәр, иҗат, шигырь һ.б.

сыйныф, имза һ.б.
Көн исемнәре: шимбә, якшәмбе, дүшәмбе, сишәмбе, чәршәмбе һ.б.
Кеше исемнәре: Габдулла, Газизә, Әхмәт, Әминә, Хәсән һ.б.
Кыйммәтле ташларны, казылма байлыкларны белдерүче сүзләр: алмаз, җәүһәр, якут, зөбәрҗәт һ.б.

боларга [җ], [б], [ш] тартыклары туры килә. Шуңа күрә бер үк мәгънәле сүзләр ике яңгырашта йөри: Гәүһәр - Җәүһәр.
2) сүз уртасында кистереп әйтү: тәэсир, мәсьәлә, тәкъдим.
3) сүз башында [р] тартыгы булган сүзләрнең күбесе: рөхсәт, рәхим.
4) - а/- ә, - ат/- әт, - ият исем кушымчалары ялганган сүзләр: әдәбият, сәясәт, рисалә, хорафат.
5) исем алдыннан мы-, мө-, мә-, тә-, кушымчалары килү: мәктәп, тәртип, мөселман, тәвәккәл.
6) - ый/-и сыйфат кушымчалары алган сүзләр: хәрби, сыйнфый, фәнни.
7) икеләтелгән тамырдан торган сүзләр: зилзилә, зәмзәм, дөлдөл.

дар компоненты: хәбәрдар, хөкемдар;
3) - гир компоненты: җиһангир;
4) - гәр компоненты: сәүдәгәр;
5) - кяр компоненты: фидакарь;
6) - намә (язу дигәнне аңлата) компоненты: рөхсәтнамә (лицензия);
7) - ханә (өй дигәнне аңлата) компоненты: даруханә;
8) на- алкушымчасы: нахак, надан, нарасый;
9) би - алкушымчасы: бихисап, биниһая, бимаза, бичара;

телендә русча яңгырашны, язылышны саклап калалар: ракета, техника, кружка, завод һ.б.

Гади сөйләм стиле аша боынгыдан кергәннәре, татар теленең фонетик закончалыкларына буйсынып, аваз үзгәрешләре кичергәннәр: капуста-кәбестә, церковь-чиркәү, скамья- эскәмия, смола-сумала.

бар.
Мәсәлән: аномалия, витраж, гонорар, дотация, элита, жаргон һ.б.

дип тә атыйлар.
Мәсәлән, мясорубка- ит тарткыч, пылесос- тузан суырткыч, красная строка- кызыл юл.

языгыз:
Иг...тибар, мәг...нә, табиг...ть, сәнг...ть, г...рәп, каг...дә, кәг...зь,шиг...рь, җи...ан, сәг...ть, рә...әт, мә...әббәт,г...мер, мәк...ль, г...ләм.