Презентация, доклад Татар телендә сыйфатлар ясалышы

"Сыйфатларның ясалышы".

Фәнни эшнең максаты:
Сыйфат ясалышы турында гомуми төшенчә алып, 8нче сыйныф дәреслегендә бирелгән сүзлек составындагы сыйфатларны ясалышын өйрәнү һәм анализлау.

Актуальлеге
Тема бик актуаль, чөнки моңача бу материалны беркем дә аерып өйрәнмәгән, һәм бу дәреслектә сыйфатларның нинди ысул белән ясалганын кайсылары күбрәк кулланылганын күрсәтү дә яңа эш булып тора.

Сыйфатларның ясалышы.
Татар тел белемендә сыйфатларның 3 төрле ысул белән ясалганлыгы билгеле.
Морфологик ысул
Сүз кушу ысулы
Морфологик-синтаксик ысул
(конверсия)

Исемнән сыйфат ясаучы кушымчалар

-лы/-ле тозлы, гаепле
-сыз/-сез балсыз, гаепсез
-гы/-ге ;-кы/-ке кышкы, язгы
-лык/-лек  еллык керем
-чан/-чән  сугышчан,эшчән
-даш/-дәш  аваздаш, тиңдәш
-сыл/-сел –  сусыл
-лач/-ләч – йонлач, итләч
-чак/-чәк  басымчак

Фигыльдән сыйфат ясагыч кушымчалар

-ык/-ек ватык арба

-гыч/-геч ялыктыргыч эш

-ыч/-еч кызганыч кеше

Алынма сүзләрдән сыйфатлар ясалышы

Рус алынмалары
ик:  фонетик закончалык;
-ив: актив эшчәнлек;
-ль, -аль,
-ональ: муниципаль милек;
-он:  традицион караш;
–ет: конкрет эшчәнлек,
-ар: популяр китап, элементар сорау.

Гарәп алынмалары
-и
мәдәни, гомуми, әдәби, гыйльми, тарихи, икътисади, рухи
-ый (къ, гъ авазын белдерү өчен)
хокукый, иҗтимагый, табигый 


Искәрмә Хосусый

Сүз кушу ысулы белән сыйфат ясалышы.

Сүз кушу, ягъни синтаксик ысул белән парлы, кушма, тезмә сыйфатлар ясала

Парлы сыйфатлар ясалышы 

язгы-көзге  пальто,
исәпле-хисаплы  килешү, 
йортсыз-җирсез кеше,  
иске-москы киемнәр, 
аклы-каралы;
 юл-юл, дулкын-дулкын, буй-буй,
баскыч-баскыч 

беркатлы кеше,  күпкырлы 
хезмәт,  эчкерсез кеше
алмачуар , тимеркүк
халыкара хәл,  шәһәрара 
транспорт

Кушма һәм тезмә сыйфатлар ясалышы

җебегән, булган, укыган 
авыру кеше, уяу кеше,  калку урын,
җитү кыз , бөркү һава, тынчу һава
ярсу йөрәк , кызу җәй 
өндәү җөмлә, яңгырау аваз, саңгырау аваз 

Морфологик-синтаксик ысул белән сыйфат ясалышы (конверсия)

-лы-ле кушымчасы белән 41сыйфат 24,69 %
-сыз-сез кушымчасы белән 1 сыйфат 0,6 %
-гы/ -ге; -кы-ке  кушымчасы  белән 7 сыйфат 4,2 %
-лык-лек кушымчасы белән 1сыйфат ( онытмаслык) 0,6 %
-чан/-чән кушымчасы белән 4 сыйфат 2,4 %
-даш-дәш кушымчасы белән бер дә юк
-сыл/-сел кушымчасы белән 3 сыйфат 1,8 %
-лач/-ләч кушымчасы белән 1 сыйфат 0,6%
-ык/-ек кушымчасы белән 3сыйфат 1,8 %
-ыч/-еч кушымчасы белән 1 сыйфат 0,6 %
-гыч/-геч кушымчасы белән 2 сыйфат 1,2%
-чак/-чәк, -чык/-чек  3 сыйфат 1,8%
-ик; -ив: -ль, -аль, -ональ;-он; –ет;  -ар; кушымчалы алынма сыйфатлар сүзлек составында бөтенләй юк.
Ә менә гарәп теленнән кергән сүзләрдән –и  кушымчасы белән ясалган 10 сыйфат бирелгән 6,2 %
конверсия юлы белән -у/-ү  кушымчалы исем фигыльдән ясалган  4 сыйфат 2,4% бирелгән.
Шулай ук бу сүзлек составына 2 тезмә сыйфат, 2 кушма сыйфат һәм 61 тамыр сыйфат кергән.

Тикшерү нәтиҗәләре