Презентация, доклад по якутской литературе Үйэлээх тапталы туойбут поэт.

саха тылын уонна литературатын учуутала.

Үйэлээх тапталы туойбут поэт.
«Саха тыллаах баарын тухары Эн ырыаҥ ыллана туруоҕа, Үйэлэри уҥуордуоҕа» В.Босяк


.

иэдэһигэр түүлээх мэҥнээ5ин иһин, «Наш друг с тавром» диэн ааттаабыттар, кэлин судургу «Тавро» эрэ диир буолбуттар. Онон дойдутугар Тобуруо Бүөтүр буолан кэлбит, төрүт араспаанньалара умнуллубут.
Быыкаа сылдьан, ааһан иьэр бандьыыт-
тартан куотан, охто-охто дьиэтин диэки
«сүүрэн бочой да бочой» буолбут. Онтон ыла дьоно Бочойо диэн ааттаабыттар.
Урут Уунаҥныырап диэн псевдоним ылына сылдьыбыт.
Уус –уран айымньылар сабыылаах куонкурустарыгар үс айымньыларыттан иккитин С. Руфов хос ааттарынан «Тэкэйэ Маарыйата», «Тоҥуо Хаарбыт» диэн илии баттаан киллэрбит.
Саха улуу поэта Эллэй «Ырыа Бүөтүр» диэн ааттыыра.

-буруолаах булчут кутаатын санатыах эбит, Уруокап дэммитэ буоллар уйэтин тухары айа5ын ииттибит учуутал идэтигэр уот харахха түбэһиэ эбит. Бүтэһигэр маннык диир:

Алдьархайын ымсыырбаппын,
Араспаанньам сыһыарыытын
«Ап» диэн быстаҕын
Аат гынан аргыстанан
Аан дойдуттан арахсыахпын.
Арай, кырдьык, атастарыам,
«Ап Бүөтур» диэн ааттанар,
Аа5ааччы адьас арахпат,
Алыптаах тылбыттан тахсыбат,
Аар- саарга аатырар
Аарыма поэт буолуум?!

алтынньы 25 күнүгэр 1917сыллаахха төрөөбүтэ. Кыра эрдэҕиттэн норуот ырыаларын, сэһэннэрин сэргээн истэрэ. Маны таһынан, мындыр тэриллэри, оонньуурдары сиэдэрэйдик оҥорор дьоҕурдаа5а. Уол аҕатын батан сааһыт, туһахчыт, тууһут, илимньит, мындыр булчут буола улааппыт.

ааҕарга-суруйарга үөрэппит эрэ киһи буолбатах, хоһоон диэн тугун бастакынан быһаарбыт, тыл уранын истэргэ үөрэппит киһи буолар. «Таайым эрдэ буукуба5а үөрэтэн, биир кылааһы көтөн, иккискэ киирбиттээҕим» диэн кэпсиирэ. Василий Кустуктуров поэт быьыытынан 30-с сыллардаахха саха литературатыгар киэҥник биллэн испитэ. Бүлүүтээҕи педтехникуму бүтэрбитэ. 1931 сыллаахха Бүлүүгэ, Мастаах сэттэ кылаастаах оскуолатыгар учууталынан үлэлээбит. 1943с.сэриигэ өлбүт.

Москватаа5ы Максим Горькай аатынан литературнай институт Үрдүкү куурустарын бүтэрэн, айар семинар салайааччыта, институкка преподаватель буолар.

биллибитэ. Хайа да хоһоонньут үгүс үлэнэн, сыранан, элбэҕи ааҕан-билэн, эт мэйиитинэн элбэҕи буһаран, аан дойду эрэйин-кыһалҕатын итии сүрэҕинэн курдат аһаран, “дууһатын үлэлэтэн” биллииллээх поэт буолан тахсар. Поэт үлэтэ – умсулҕаннаах уонна ыарахан үлэ. Ол туһунан П.Тобуруокап олус бэргэнник этэн турар:
Хоһоон диэн масчыкка – сүгэтэ,
Отчукка – укулаат хотуура,
Көрбөккө - кыраҕы хараҕа,
Көппөккө - мохсоҕол кыната!
Ол иһин хоһоону суруйуу Уһун муҥ, улуу дьол аргыстаах, Хас хоһоон барыта сүрэхтэн эт тардан, хаан хабан тахсыахтаах!

буолбуттара.

пулеметчигынан сылдьыбыта.
Олох иһин охсуьууга
Улуу сэрии силлиэтин
Күүрэр уоттаах фронугар
Эдэр сааспыт сиппитэ.

сыллаахха оҕо литературатыгар аналлаах республиканскай конкурска поэт “Буквалар мунньахтара” диэн поэмата иккис бириэмийэни ылбыта. Кэлин оҕолорго “Маҥан тииҥ” (1959с.) диэн поэманы, “Ытанньах герой буолбат” (1964с.), “Чыычаахтар күнү көрсөллөр” (1970с.) диэн хомуурунньуктара тахсар. Оҕолорго аналлаах айымньылара: «Төкөлүк уонна Тэкэлик» сэьэн.
«Табаһыытап Тараас»
«Уоһа хараарбыт»
«Билэр буукубаларым»
«Чаҥый- Чаҕаан» остуоруйа. уо.д.а.

хоhоон уhун үйэлэнэр. Ырыа киhи сүргэтин көтөҕөр, уйулҕатын хамсатар. Онуоха кини музыката эрэ буолбакка, истиҥ, иhирэх тыла-өhө, үтүөҕэ-кэрэҕэ угуйар үрдүк иэйиитэ эмиэ оруоллаах. Ырыа буолбут хоһоонноро:
«Хаппытыан»
«Биирдэ мэник туохтаабыт»
«Күнү кытта оонньуубут»
«Өндөрүүскэ тиэтэйбэт» "Көтөн тахсыҥ, кыталыктар", "Таптыырга буруй суох", "Этимэ ый үөһэ устарын", "Маҥан мастар", "Чэмэлиинэ", о.д.а. хоһоонноро
Тобуруокап хоьоонноругар 400-чэ ырыа матыыба айыллыбыт.
«Этиий миэхэ эн биир тылла»- 7 мелодист ырыа айбыт.

Дьокуускай: «Бичик» нац. кинигэ кыhата, 1996. – 232 с. 2. Чэйиҥ ыллыаҕыҥ! (Талыллыбыт ырыалар)/ Хомуйан оҥордо А.М.Семенов. – Дьокуускай: Бичик, 2004. – 67 с. 3. Ноев В. Сардааналыын көрсүhүү. /Хомуйан оҥордулар А.Н.Семенов, Д.Д.Данилов. Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1983 – 112 с., ноталаах 5. Остуол ырыалара: Ырыанньык. (Хомуйан оҥордулар: И.М.Сосин, Е.Ф.Ефремова, Н.Н.Васильева) Якутскай. «Кинигэ» республиканскай общество/ 1990 г. 6. Күөх түүл ырыалара. / Хомуйан оҥордо В.Т. Андросов; (Нотаны суруйда Д.С.Захаров, фотограф А.И.Винокуров. Дьокуускай: «Бичик» Нац. кинигэ кыhата, 1993. – 144 с. ДВД дискэ:. «Уостан түспэт ырыалар» - сахалыы караоке, 2003 сыл.

Ол - кини 50-ча сыл олох суолунан бииргэ хаамсыбыт доҕоро, кэргэнэ Евгения этэ. Манан сибээстээн мин биир билэр бырааhым кэпсээбит тугэнин кэпсиэхпин ба5ардым. Кини кэргэнэ өлөр охтуутун охтон Үөhээ Бүлүү балыыhатыгар сытара. Биирдэ быраастар хосторугар оччолорго номнуо көрбөт буолбут Петр Николаевич киирэн кэлбит. Илиитигэр сааскы ньургуhун дьөрбөтө тутуурдаах бу 80 саастаах о5онньор эппит: "О5олор, мин ньургуhунум, чыычаа5ым, күнүм-ыйым ханна баарый, сирдээҥ эрэ киниэхэ". Бары олус соhуйбуттар. («Кэскил» хаһыаттан быһа тардыы)

иэйии быhыытынан өрө көтүппүт поэттартан биирдэстэрэ этэ. Доҕотторо элэктээн этэллэринэн, "Кини - тапталы алаадьы курдук эргитэ сылдьан хоhуйбут поэт". Тобуруокап хоhуйбут таптала курустаал таас курдук ыраас, эмиэ да ньургуhун курдук нарын-намчы, эмиэ да киhини үрдүккэ кынаттыыр күүстээх иэйии. Петр Николаевич мэлдьи этэр буолара: «Поэт композиторы кытта бииргэ үлэлиирэ үчүгэй, ол ырыа үөскүүрүгэр булгуччулаах кэриэтэ усулуобуйа буолар», — диэн. Ырыа тылын суруйар поэт саҥа ырыаны мэлдьи ис ритмҥэ олоҕуран, онно сөптөөх тыллаан, дорҕоону дьүөрэлээн суруйуохтаах диирэ.

Тапталы туойбут поэт.

артыыһа, Дьокуускай куорат, Мэҥэ Хаҥалас, Кэбээйи улуустарын бочуоттаах гражданина. Аркадий Алексеев тапталлаах поэтын Петр Тобуруокап туһунан маннык этэр: «Мелодистар Тобуруокабы музыкальнай поэт диэн ааттыыллар, ол курдук кини хоһоонноро ырыаҕа тахсымтыа, тыллара-өстөрө чочуллубут, сүһүөхтэрэ, рифмалара чуолкай буоланнар, бэйэлэрэ музыканы ааҕаллар».

айбыт образтара дьиҥ баар, олохтон ылыллыбыттар. Ол эрээри кинилэр олоҕу судургу куоппуйалааһын буолбатахтар. Манна поэт баай фантазията кыттыһар, дириҥ уус-уран түмүктээһин, үрдүккэ, үйэлээххэ талаһыы баар:
Мин эдэр сүрэҕим
Ырыаны таптаата,
Эн курдук үрдүккэ
Талаһа сатаата.