Презентация, доклад по татарской литературе на тему М.Җәлил шигырьләрендә балалар темасы

һәм анализлау

балалар темасына иҗат ителгән әсәрләренең үзенчәлеген билгеләү.

“Иншәр сеңелгә” , “Күке” шигырьләре алынды

өлкәсе Мостафа авылында туа. Ул кече яшьтән үк зирәк һәм хыялга бай бала була. Күп укый һәр нәрсәне белергә тырыша. Оста итеп мандолинада уйнарга өйрәнә. Рәсем ясарга ярата. Алты яшеннән үк укырга керә. Аннары Оренбургтагы “Хөсәения” мәдрәсәсендә белем ала. Муса 10-11 яшьләрендә шигырьләр язып карый. 13 яшендә “Бәхет” исемле шигыре беренче тапкыр газетада басыла. Шул вакыттан аның иҗади эшчәнлеге башлана.
 

багышласаң,
Мәңге калыр җирдә
яшәвең...
Резеда Вәлиева

була. Муса Җәлил әнә шундый исемнәрнең берсе. Бу исем һәр татар кешесенә, һәр мәктәп баласына яхшы таныш. Ул халык йөрәгендә Ватанга тугырылык , батырлык, кыюлык символына әверелгән. Муса Җәлил безнең халкыбызның горурлыгы, бөек шәхесе.

балалар күңеленә бик якын, укучыны үзенә бәйләп тора. Тукай традицияләрен дәвам итеп Җәлил яшь укучыларына туган илен, хезмәтне сөяргә, Ватанга турылыклы булырга өйрәтә. Җәлил өчен балалар – тормышны алга, матур киләчәккә илтүчеләр. Муса Җәлил шигырьятендә хезмәткә дан җырлана. Хезмәтне шагыйрь кеше күңелен нурландырырлык көч итеп күрсәтә, безне тормышта эз калдырырлык булып үсергә димли.

яшендә “Бәхет” исемле шигыре беренче тапкыр “Кызыл йолдыз” газетасында басыла.
Җәлил кечкенә чакта ук батырлык, гражданлык идеялары белән язган шигыренә соӊгы сәгатенә кадәр тугыры булып калган. Аныӊ батырлыгы безнеӊ күӊелләрдә мәӊге сакланачак.

бер дәрт белән сафка атылсам,
Кулымны уртага – дошманга салсам,
Бөтен куәт белән шунда сугышсам,
Җиңелми мин һаман да алга барсам,
Менә шунда берәр пуля очса-килсә,
Килеп ул күкерүгемне бишкә киссә,
Үлем кулы килеп басса – егылсам,
Җаным күккә – гарешкә очса – китсә, -
Менә шунда бәхетле мин, бәхет – шул,
Минемчөн зур олуг шан, зур бәхет ул.
Шулай, эшчем, кораллан, бар сугышка,
Юлыңнан кайтма син, кирәк егыл – үл!
“Кечкенә Җәлил”

исемле җыры санала. Ул 1922 елда уналты яшьлек шагыйрь тарафыннан язылган. Муса аны үзе исән чакта бер басмага да бирмәгән, әсәр шагыйрьнең архивында саклаган.
Бишек янында
Бәби Гали яткан ак бишеккә.
Яшь әнкәсе аны тирбәтә:
Әлли – бәлли, бәгърем,бәүки лә,
Йокла, җаным, ятып бишкеңә...

бишек җырларында җылылык ,нәни кызчыгына карата зур мәхәббәт хисләре аеруча сизелә. Алар җанлы тел белән язылган, тирән хис белән сугарылган:
Күз нурым син,Матурым син,
Тулган аем! Ай туганда
Йокла инде, Матуркаем!
Такмак әйтер сиңа җилләр,
Алмагачы әкият сөйләр.
Йокла, нәни, йокла бәби,
Әлли-бәлли, бәлли-бәү!

рәсемгә төшә (бу көнне Чулпанга җиде ай тула).Муса бу рәсемне туганнарына шундый язу белән бүләк итә:”Чулпан һәм әтисе Муса Җәлилләр – бабай, әби һәм Газиз абыйга – Чулпаннан истәлек”. Бу сүзләргә өстәп, М.Җәлил кечкенә Чулпан исеменнән “Бер шигырь” исемле шигырьен яза:
Шигырь автор исән чакта басылмый кала.

.

ярата,
Бик кадерләп үстерә,
Мин йоткерсәм – йоткерә,
Мин төчкерсәм – төчкерә.
Әти миңа охшаган,
Мин әтигә охшаган:
Әти миңа ышана,
Мин әтигә ышанам.
Алма алмагачыннан
Ерак төшми ,диләр бит!
Алтын була кечкенә,
Артык үсми, диләр бит!

1923 елда Казанда басылган “Кызыл гөлләр” исемле китапта дөнья күргән. Бу шигырьне ул балалар күңеленнән язган. Шигырьдә түбәндәге юллар бар:
Арабызда безнең күптән түгел
Яшь агабыз – Тукай бар иде.
Безнең кебек ул да керсез күңел,
Һәр сабыйга якын дус иде...
Муса Җәлил “Тукайны сагыну” шигыре белән Тукайныӊ балалар күӊелен аӊлый белү, аларны яратуы турында язган дип уйлым, чөнки Җәлил Тукайныӊ традицияләрен дәвам итүче.

“уңмаган”, “пычрак”, “йокы чүлмәге” кебек сүзләрне дә куллана.
Кәрим пычрак, алама...
Кулын буйый карага...
Бертуктаусыз ялана –
Кеше белән сөйләшсә...

күпме генә вакыт үтсә дә, үзенең әсәрләрендә балаларны изгелеккә, хезмәткә, матурлыкны тоя белергә өйрәткән.

аларның мәңге яшәвен, без яшәгән көнгә барып җитсен дип хыялланган , һәм теләгән. Аның теләге кабул булды. Шигырьләре һаман яши. Җырлары үлемсез:
Җырларым, сез шытып йөрәгемдә
Ил кырында чәчәк атыгыз!
Күпме булса сездә көч һәм ялкын,
Шулкадәрле җирдә хакыгыз!...