Слайд 1
Салам, хIурматла мугIялимти!
Салам, ахIерти дурхIни !
Салам, нушала челябкьла!
Шалатили адулхъаб
ХIушаб гьар
дусла бурхIни!
Слайд 3Гьарил адамлис нешла мез дагьес, илди мезличил багьуди касес гIягI- ниси
саби. Нешла мез рухIла, адаб-хIяяла ва культурала давла сари, хазна сари. Илди мезличил къяйли нушани дагьес гIягIнили сари нушала бегIтала гIядатуни, гIядлу-зегъа, бяркъ. Илди дагьахъес, дяркъяхъес нушаб кумеклидиэс дирар нешла мез.
Слайд 4
«ВегIла мез вегI варкьибси нешгъунти сари: илди хIейгни - вегIла неш
хIейгнигъуна саби».
Слайд 5
«Нешла мез хIедалуси, илди хIейгахъуси адам гьарли-марси адамлизи халварес хIейрар».
К.
Г. Паустовский
Слайд 6Нагагь, жягIял дила мез, детихъути диалли,
иш ну хIядурли сайра ишбаpхIи хIябла керхес …
(Р.ХIямзатов)
Слайд 7Ражаб Адамадзиев
Наб дила дарган дугьби
Закир урмиван дирар:
Пикрумала бархибдеш
Шалабирули дирар.
Чузир лерни багьандан –
Неш, узи, рузи, ВатIан…
Жан дедесра хIядурти
Нуша сари багьандан.
Чузир лерни багьандан –
Мардеш, гьалмагъдеш, дигай…
Сари сархес цIакьани
МяштIхIедируси инсай.
Дерхъаб, викIус, нешла мез,
Бургьаб нарт ва гIянтIикIа.
Дарган дугьбала далай
Гьари, уртахъ, битIакIа.
Слайд 8
Нешла мез – дила давла,
БегIтани наб батурси,
Нана хIуливан нуни
МяхIкамбарес гIягIниси.
Нешла мез–гIямрула
рухI,
Ну мицIирли вихIути,
ГIяламла гIякьлуличил
Наб букьурли даибти.
Расул БяхIяммадов
Слайд 9Д А Р Г А –
дарган мез тIинтIдиубси ванза саби,
321
ши лер ил вазаличир.
Слайд 11Февральла вецIну хIябра
Классла хIянчи
Слайд 12
Царка предложениела синтаксический разбор.
Нушани гIяхIгъубзнала асилти
баркьудлуми хъумхIертехIе.
Слайд 13
ХIурпри ва тIамри хIясибли разбор
Бархьдеш
Слайд 15Творчестволашалси xIянчи
Махъ(3скл.) – береза (1скл.)
Слайд 16Творчестволашалси xIянчи
Махъ(3скл.) – береза (1скл.)
Хур (3скл.) – липа (1скл.)
ПIиргъикI вава (3скл.)
– ромашка (1скл.)
Жанай вава (3скл.) – фиалка (1скл.)
Дугелибуг(хъяша)(3скл.) - барсук (2скл.)
Тарлан (лачин) (2скл.) – сокол (2скл.)
Мухъи (3скл.) – ячмень (2скл.)
Нихъя (3скл.) – овес (2скл.)
АнкIи (3скл.) – пшеница (1скл.)
Слайд 17Словарь – мезла хазнахана
Дарган мезличила хIушала багьудлуми имцIадиахъес, мурхьдиахъес
хIушаб кумекбиру декIар-декIарти словарьтанира.
Илбагьандан, ахIерти дурхIни, гьалмагъдикирая жузачил!
Слайд 18Наб нешра нешла мезра кIилизантиван дилзан.
(ГIяйша Кьурбанова)
Слайд 19Эпитет
секIа, баркьудила, анцIбукьла сегъуна-биалра шали
чебиахъуси мез жагадируси гIягIниахъала саби.
Слайд 22
БекIлидиубти гъайла бутIни:
1.Существительное
2.Прилагательное
3.Числительное
4.Местоимение
5.Глагол
6.Наречие
Къуллукъла
гъайла бутIни:
7.Союз
8.Послелог
9.Кесек
10.Междометие
Слайд 23Прилагательное гъайла бутIа саби, суненира секIа лишан иргъахъуси ва сегъуна? чиди?
сецад? ибти суалтала цалис жаваб лугуси.
Слайд 24Дарсла мурадуни:
Гъайла бутIа прилагательноеличила
багьудлуми тIинтIдарни;
прилагательноела жураби дагьни; илди белгидирес, дургес, пайдаладирес багьни;
ДурхIни пикрибикIахъес бурсибарни,
дархьти таманти жавабти лугахъни;
Дарган мезличи, дарган мезла дурсрачи, вегI акIубти мер-мусаличи, тIабигIятличи диги имцIадарни.
Слайд 25Морфологический разбор
ИкIди ахъти дубурти
Дуцалли цIуб дяхIили,
ХIунтIена байцIа кьули
Дуки чина дикида?
(Халкьла далай)
Слайд 26Дарган мезлизир лер прилагательноеби жинс хIясибли дарсдикIутира дарсхIедикIутира.
Сунезиб жинсла
гIяламат лебси прилагательное жинс хIясибли барсбикIар ва сунени баянбируси девличил жинслизиб балбиркур.
Масала: вархьси урши, рархьси рурси, бархьси баркьуди.
Чузиб жинсла гIяламат агарти прилагательноеби жинс хIясибли дарсхIедикIар.
Масала: духуси урши, духуси рурси,
духуси баркьуди.
Слайд 27
Кьадар хIясибли числительноеби дарсдикIни
Кьадар хIясибли дарсдикIар –си, -ил, -л
суффиксуначил тамандирути ва чузиб жинсла гIяламат лебти прилагательноеби.
Масала: ахъси галага – ахъти галгуби, халал шури – халати шурми, дянгил майдан – дянгти майдунти, бабза жуз – дабзти жузи.
Слайд 28
Предложениелизиб прилагательное определениели ва цалабяхъ сказуемоела бутIали бирар.
Духути гъайли абитIунси
турра кабикIахъу.
ГIяхIси галгала цIедешра гIяхIти дирар.
БиштIатала байрамличиб халати унзала мякьла тIашбизурлири.
Слайд 30Цугбурцнила прилагательноели секIа сегъуна-биалра лишан бархьаначи чехIебиахъуну, цархIиллайчил цугбуцили баянбиру. Варъагъуна
хъяр (муръиси ибси лишан), кагъаргъуна чIянкIи (букIуси ибси), мазагъуна адам (багьласи ибси).
Цугбурцнила прилагательное цархIилти журабазибад -гъуна, -цад ибти хасти суффиксуначибли декIарбулхъан. Суффикс -гъуна имцIабиубли бетаурси дев прилагательное биъни марбируси саби ишдигъунти лишантачибли:
1)сунени сегъуна? (чигъуна?) ибси суайс жаваб лугни: рузигъуна, къаркъагъуна, тургъуна;
2) морфологияла категорияби хIясибли барсбикIни (падеж, лугIи): узигъуна-узбигъунти (луг1и); илгъуна, илгъунали, илгъунала... (падеж);
3)предложениелизиб, цархIилти прилагательноебиван, определениели биубли башни: ХIу викIусигъуна адам ахIен ит.
прилагательноеличи кабалтуси суалла девлизибра баягъи ил (-гъуна) суффикс лебни.
4) Прилагательноеличи -гъуна ибси суффикс имцIабиубли бетаурси сагаси прилагательноели иргъахъу, цагъунти лишантазибад ца имцIаси даражала биъни. Масала: цIакъси - цIакъсигъуна, халал - халалгъуна, жагаси - жагасигъуна, бугаси - бугасигъуна, цIерхьси - цIерхьсигъуна ва цархIилти.
Слайд 31Качествола прилагательноели иргъахъу: ранг, качество, кьадар.
Ранг чедиахъути сари, масала: цIу6а, берхIе,
манавша, палда-ранг, хьанцIа ва ц.
Кьадар чебиахъути сари, масала : ахъси, халаси, бухъяна, камси ва ц.
Качество чебиахъути сари - адамтала, мицIирагла ва мицIирти ахIенти секIултала лишанти: кьиркьирси адам, жагаси рурси, бялхъя урчи, буркьа юрт, акибси аргъ.
Качествола прилагательноеби отношениела ва цугбурцнилайзирад декIардарес вирути лишанти сари:
а) илди камси яра имцIаси даражализир дирни;
б) чучи бара, дебали, лебгIеб, бегIлара, камли, имцIали ибти наречиеби чедуцес вирни;
в) чузирад существительноеби дарес вирни, суффикс -деш чебатурли: цIубдеш, буIардеш, хIялалдеш, халадеш, уктемдеш;
г) антонимти хIясибти жутани лерни (хаслира кьадар ва качество чебиахъутала): цIуба-цIудара, цIябси - шаласи, ахъси - гIяшси, бялхъя - азгъинси, кьиркьирси - сахаватси ва ц.;
гъ) таманси ва таманахIенси жураби лерни: жагаси - жага, халаси - хала, мехIурси - мехIур.
Слайд 32Отношениела прилагательноели чебиахъу:
Суффиксуни: - ан, -ян, -ен,-кан, -лан, - ар, -кар
а) секIа
куц, кабиз хIясибси лишан: хIябмузан кагъар;
б) секIайчи имцIали хасли биубси, цархIилтазибад ил гIячихъли декIарбулхъахъуси лишан: занзбар галгуби, дубуртар улка, цулбар рас ва ц.;
в) секIа сорт, жура: сурмай тIутIи, авхазан курега, игIянар чугур, жанай вава...;
г) кьаркьа биркIан баянбируси дев: балуй някъ, алгъай шали, бай хъат ва ц.;
гь) акIубти ва хIерирути мер-муса хIясибси яра миллат хIясибси лишан: губдалан рурси, чурлан чугур, къирим мажар, дарган урши, кIарахъан мез ва ц.
Отношениела прилагательноебала качествола прилагательноебас хасти суффиксуни (-си -а, -я, -л) хIедирар. Илбагьандан илди существительноебачира гъамли сари. Качествола прилагательноебачиван, илдачи дебали, лебг1еб, бара ибтигъунти дугьби чедуцес хIейрар.
Отношениела прилагательноеби цалихълисра дахълихълиcра цаван дузахъу: жанай вава - жанай вавни.
Слайд 33 Притяжательноела прилагательноели секIайчи чила-биалра, села-биалра вегIдеш чебиахъу.
Притяжательноела прилагательное бетарули саби
вегI, регI, бегI ибти существительноебазирадти царка при лагательноебас гьала цархIил дев бакIили, ва вегIдеш иб- си существительноела хас падеж шуркабухъи. М а с а л а:
1) Иш Халидла сай-вегIси унц леб.
2) Салиматла сари-регIси жуз леб.
3) Иш мазала саби-бегIси мукьара бецIли кабушибси саби.
4) Душмантира кабушили, сагати, саби-бегIти гIямру лушухIели, дурабухъун бузерила гIяхIгъубзни.
5) Гьаннала замана вегIдешла унхъри, ванзурби дахъдикIули сари.
Слайд 34ГIялисултIанов МяхIяммадхIяжи ХIусейнович
ГIяхIгъабзала у бубкIуси ахIен!!!
Слайд 35Мультфильмаби
Дурути гъайличи пикричерли лехIдизес,
илар дурути прилагательноеби, илдала
суалти черделкIес.
Слайд 36
Тест.
1.Се саби прилагательное?
А) Гъайла бутIа
Б) Предложениела член
2.Се иргъахъу прилагательноели?
А) ЛугIи
Б) СекIа лишан
3.Сегъунти суалтас жавабти луга прилагательноели?
А) Сегъунти? Сегъуна?
Б) Чи? Се? Чихъали?
4. Существительноеличил барх бакIибхIели, прилагательное
А) Падежунарбирар
Б) ПадежунархIебирар 5.Прилагательноеби дирар
А) Таманти, таманахIенти
Б) Чердяхъябти, черхIядяхъябти
6. –гъуна, -цад суффиксуни дирар?
А) Отношениела прилагательноебала
Б) Цугбурцнила прилагательноебала
7.Сегъуна предложениела члентани дирара прилаг. ?
А) Определениебани
Б) Аги-кьяйдабини
8. Прилагательное сагаси?
А) Цугбурцнила саби Б) Качествола саби
Слайд 37 Нуни ну кьиматлаварни
(дархьти жавабти).
1. А 5. А
2. Б 6. Б
3. А 7. А
4. Б 8. Б
4 дархьти жаваблис – «3»
5-6 дархьти жаваблис – «4»
7-8 дархьти жаваблис – «5»
Слайд 38
Дарсличиб нушани се багьурра?
Ну бурсивиубра ….
Нуни аргъира ….
Къиянбухъун ….
ГIяхIбизур
….
Слайд 39
Хъули хIянчи.
$ 18, хI. 79
( 61бяхIлизибси сурат хIясибли 10-15 предложениелизибад цалабикибси текст (сочинение) цалабяхъяя, гьар прилагательное чидил предложениела членни биублил ва мягIна хIясибли жура белгибарая.
Слайд 40 Баркалла лебтасалра!
БархIи гIяхIбираб!