Презентация, доклад по казахскому языку на тему Негізі және туынды сөздер

түсінік беру.

Міндеттері:
Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз туралы түсінік бере отырып, өткен тақырыпппен байланыстыра отырып білімділігін арттыру Дамытушылық: Оқушылардың еліктеу сөздерді жете түсінуіне, сөздердің мағынасын аша білуге, сөздік қорын байыту, ауызекі сөйлеу тілдерін қалыптастыру, Абай сөзінің құдіретін жете түсіндіру Тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлеуге, әдептілікке, еліне деген сүйіспеншілікке, алған білімдерін есте сақтай білуге дағдыландыру

айырмашылығы қандай?

4. Еліктеу сөздің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай?

5. Күрделі сөздер қандай жолдармен жасалады?

6. Үстеу тұлғасына қарай қандай топтарға бөлінеді?

1. Еліктеу сөз дегеніміз не?

жылт, жалт, топ, шіңк, морт...

-аң, -ең, ың, -ің, -ң жұрнақ-тары жалғану арқылы жасалған еліктеу сөздер.
Мысалы:арс-аң, ырж-ың, қиса-ң

Еліктеуден жасалған туынды еліктеу сөз:
1) -аң борт-аң, болп-аң, арс-аң
2) -ең елп-ең, желп-ең, селт-ең
3) -ың сымп-ың, жылт-ың, быж-ың
4) -ің кілт-ің, кірж-ің, шілп-ің

Етістіктен жасалған туынды еліктеу сөздер:
1)-аң ағар-аң, қызар-аң
2) -ең иір-ең, едір-ең
3) -ң домала-ң, жайқа-ң

Еліктеуіш сөздер тұлғасына қарай

кезде жеке қолданылмайтын өлі түбірге айналып кеткен. Олардың түбірінен түбірлес басқасөздермен салыстырып қарау арқылы болжауға болады. Мыс:бағж-аң (бақши), ежір-ең (ежірей), жарб-аң (жарби), тарп-аң (тарпи), адыр-аң (адырай, адырақ), шапш-аң (шапши).
Мысалы: Қорқып кетіп көзі бағжаң ете қалды. Қараңғыда алдынан жарбаң етіп жапалақ ұшты. Мұның алдын орауға тырысып, арттағылар шапшаң қимылдады.

есім жасайтын жұрнақтар

Туынды етістік жасайтын жұрнақтар

Туынды сын есім жасайтын жұрнақтар

-ыл,-іл,-л
-ғыр,-гір

-ыра,-іре
-да,-де

-ыр,-ақ,-ек
-іш,-ық

тарс-ыл, ыр-ыл, сыр-ыл, ыңқ-ыл, күж-іл, гүр-іл, күрс-іл, данғ-ыр, шіңг-ір

желб-іре, салб-ыра, былб-ыра, үлб-іре, қалб-ыра, күрк-іре, бұраң-да, ербең-де

жылт-ыр, жалб-ыр,еңк-іш, бырт-ық, бұлт-ақ, еңк-ек, желб-ір

бе, жалаң-жұлаң, тақ-тұққа? “Кетпеймін, аға, сізді күтемін”, - деп, көзі жалт етті де , бетіне қан ойнап шыға келді. Шоқан жаяудың қалжыңынатүсініп, қарқ-қарқ күлді. Бір-екі рет мөңкіп қалып, шабына тиген тұлыптай құбыжықты сарт-сұрт тепкілеп, құйындай ұшты. Қияқ жалы су-су етіп, өз дүбірінен өзі шошып, құйғытып келеді. Шамбыл бие ұлпа топырақты борп-борп басып, митың аяңнан жалығар емес.
307 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып келесі үлгіде талдаймыз

және осы жаттығудың 1,2-ші сөйлемдеріне морфологиялық талдау жасайды.
2 топ 308 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып, оның мағыналық түрін анықтайды, және осы жаттығудың 3,4-ші сөйлемдеріне морфологиялық талдау жасайды.
3 топ 308 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып, оның тұлғалық түрін анықтайды, және осы жаттығудың 5,6-шы сөйлемдеріне морфологиялық талдау жасайды.

сөйлем. Осыдан әрі мойнына лық етіп, темірдей қысып, жанын суырып әкетіп бара жатқан таудай ауыр күш басты.

күңк ете қалды.

етті.
6 сөйлем. Бір кезде танкінің ішіне кірген су лықсып, кеудемізге дейін бір жайпап өтті де, қор-қор үйіріліп астыңғы есік-тесіктерден құлай бастады

табыңдар:
а) тарс ә) жалт-жұлт б)сыңғыр в) арс-арс
3. Негізгі еліктеу сөзді табыңдар:
а)шұбартөс ә) қыңқ б)елпең в) күркіре
4. Туынды еліктеу сөзді табыңдар
а)күркіре ә) тарс б)ойна в)қыңқ
5. Туынды еліктеу сөз жасайтын жұрнақтарды табыңдар:
а)-ша, ше, -қы, -кі, -к ә)-аң, -ең, -ың, -ің, -ң
б)-ыс, -іс, -ым, -м в)-а, -е, -й, -ар, -ер, -р

етті
а)бұрқ ә)сарқ б)сарт в)қарқ
7. Негізгі еліктеу сөзді табыңдар:
а)селк ә) қисаң б)томпаң в) үлбіре
8. Еліктеу сөзді тіркесті көрсетіңдер
а)сылқ-сылқ күлді ә)емін-еркін отыр б)мыңға жуық
в)әттең, естімедім-ау
9. Туынды еліктеу сөзді табыңдар:
а)тарс-тұрс ә)қисаң-қисаң б)былқ в)селк
10. Еліктеу сөзді табыңдар: Сол кезде алдынан бұрқ еткен
шаң шықты.
а)сол кезде ә)бұрқ еткен б)алдынан в) шаң шықты