Презентация, доклад на тему Презентаци Ма ирон мадалон авзаг

нæ уарзон поэт Хетæгкаты Къостайы æнæмæлгæ чиныг «Ирон фæндыр».Сæдæ азы фæстæ та, 1999 азы нæ республикæйы президент Дзасохты Алыксандыр рауагъта указ, 15 май куыд суа ирон æвзаг амæ литературæйы бæрæгбон .

нæ мадæлон æвзаг. Ирон æвзаг у аргъæуттæ, таурæгътæ, æмбисæндтæ, Нарты кадджыты æвзаг, Къоста, Васо, Секъа æмæ иннæ куырыхон лæгты æвзаг. 
Мадæлон æвзаг нæ туджы ахъары мады æхсыримæ, йæ алолайы зарджытимæ, хистæрты аргъæуттæ æмæ таурæгътимæ.

Шегрен. Цард 1794-1855 азты. Шегрен дыууæ азы фæцард Ирыстоны æмæ сахуыр кодта ирон æвзаджы диалекттæ. Дзырдта сыгъдæг ирон æвзагыл. Сæрдæй зымæгæй зылди ирон хъæутыл, ахуыр кодта ирон адæмы истори æмæ æвзаг. Ныффыста чиныг «Ирон грамматикæ».Мыхуыры рацыд 1884 азы.

æлутонау, йæ тых.
Нæй махæн уымæй а зæххыл зынаргъдæр,
Æнустæм у æнæмæлгæ, хъæддых.
 

Нæ зарджытæ ирон æвзагыл зарæм,
Нæ истори ирон дзырдтæй фыссæм.
Нæ «Кадджыты» дунейы хæрзтыл барæм,
Сæ хъайтарты нæ зæрдæмæ хæссæм!
 
( Цомартаты Дунетхан)

К. Паустовский

Всеволод Миллер. Цард 1848- 1915 азты. Фыццаг хатт Ирыстонмæ сæфтыд 1879 азы хæрз æрыгонæй. Уæдæй фæстæмæ Ирыстоныл фæзылд цыппар сæрды дæргъы. Ирон адæмы цардыуаг Миллеры зæрдæмæ ноджы тынгдæр бахызт. Не ‘взагимæ ахуыр кодта фольклор, этнографи, археологи, истори. Уыйас хорз базыдта ирон æвзаг, æмæ æнцонæй дзырдта ирон куырыхон зæрæдтимæ, лæмбынæг хъуыста кадджытæм, аргъæуттæм, æмбисæндтæм.

æрлæууыд, фæлæ бындуронæй сахуыр кодта кавказаг адæмты филологи, уыдонимæ туркаг ирæтты æвзаг, истори æмæ адæмон сфæлдыстад, уæлдайдæр та- Нарты кадджытæ. Нарты кадджытæ кæд ахуыргæндты иу къорд нымайынц Кавказы адæмты иумæйаг сфæлдыстадыл, уæд Жорж Дюмезиль фидарæй загъта: «Уыцы диссаг дзырддаг нæу, уымæн нæу, æмæ æвзаг æмæ фольклорæй ирæттæ разындысты æппæтæй хæдзардзиндæр индоевропæйаг адæмты традицитæ бахъахъхъæнынмæ»

Къобы, Арвыкомы фæндаджы был. 1925 азы каст фæци Ленинграды университет. Уæдæй фæстæмæ куыста æвзагзонынады æмæ ахуыры алы къабæзты, раиртæста бирæ ахсджиаг æмæ вазыгджын фарстатæ. Йæ куыстытæй уæлдай ахадгæдæр сты «Ирон æвзаг æмæ фольклор», «Нарты эпос», ирон æвзаджы грамматикон очерк», «Уырыссаг-ирон дзырдуат», «Ирон æвзаджы историон- этимологон дзырдуат». Васойы зонынц алы бæстæты æмæ йын стыр аргъ кæнынц йæ зонадон куысты тыххæй. Абайты Васо нымад у ирон æмæ ирайнаг æвзагзонынады тæккæ зындгонддæр æвзаг иртасæгыл.

дæ ном.
Ирон дзырд махæн – фыдæлты намыс
Ирон дзырд – Иры цæсгом.
Æз балбæлас федтон дидинæг калгæ,
Ног чындзау дардмæ зындис.
Сæууон рухс уагъта бæрзонд уæларвмæ, –
Уый кæд ирон дзырд уыдис.
Ирон дзырд, ирон дзырд тæхгæ цæргæс у,
Рагæй йæ агуырдтон æз.
Ирон дзырд мады фæлмæн хъæлæс у,
Ирон дзырд – мады æнгæс.
Ирон дзырд – хурдзæсгом, зæххыл нæ уды,
Арв та – йæ базырты бар.

йæ куывдмæ хоны,
Цин ма цы вæййы æндæр?
Абон, ирон дзырд, дæ бæрæгбоны
Хъуамæ фæзарон æз дæр.
О, ацы уалдзæджы фыццаг арвнæрдæн,
Ирон дзырд басгуыхт æмбал.
Дзырдаивады æрвхуыз уыгæрдæн,
Дидинæг, дидинæг кал!
Дæ зæрдæйы бынæй цы бæстæ уарзыс,
Уый у дæ хъысмæт, дæ ном.
Ирон дзырд махæн – фыдæлты намыс
Ирон дзырд – Иры цæсгом.
 
( Чеджемты Ахсар )
 

бирæвæрсыг æмæ къабузджын.
Æрмæстæдæр ирон æвзагыл ис арф бамбарæн Иры хæхты урс ферттывд, æнусон Терчы зарæг, къахфындзтыл сираг сагсур лæппуйы фæнд, ирон авдæны хуыссæг сабийы адджын фын, дыргъбæлæсты сыбар - сыбур,ног хуымгонд быдырты цин æмæ мА суанг хоры мысты катай дзаг къутуйы алыварс.
Ахсджиаг у мадæлон æвзаг. Хъуамæ алы ирон адæймаг дæр зона йæ мадæлон æвзаг.
Уый афтæ куы нæ уаид, уæд мах абон куыд хъусиккам æмæ æмбариккам ирон адæмы уарзон поэт, ирон адæмы сæрхъуызой – Хетæгкаты Къостайы хъæлæс? Куыд зониккам, цы фыст ис нæ фыдæлты хæзна « Нарты кадджыты?»...

фидардæр кæны.
Æмæ мадæлон æвзаг фидар куы уа, уæд адæмдæр æнгомдæр, æмуддæр вæййынц. Адæм се взагæй адæм сты.