Презентация, доклад на тему Х.Туфан Киек казлар на башкирском языке

кафедраһы.

Хәсән Туфандың «Кейек ҡаҙҙар» шигырына анализ

Башкарҙы: Суфиярова Раушания Шәрифйән ҡыҙы, Тәтешле районы, Үрге Тәтешле урта мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы.

күнекмәләрҙе үстереү, әхлаҡ тәрбиәсе биреү Методы: эҙләнеү, тикшеренеү ыҫулы, әңгәмә, әҫәргә анализ яһау, сәнғатле һөйләм телен үҫтереү, һүзлек өҫтөндә эшләү. Җиһазлау: интерактив такта, Х.Туфан иҗадына багышланган презентация эше, шағирҙең портреты, шиғырҙар йыйынтыгы, Х.Туфан тураһында иҫтәлекләр.

декаберьдә) Казан губернаһы Аҡсубай өйәҙе Иҫке Кирмәт ауылында крестьян гаиләһендә унынсы бала булып тыуа. 1905 елгы революциянән һуң Иҫке Кармәттә мәктәп асыла. Хәсән, шушы мәктәпкә йөреү менән бергә, күрше сыуаш ауылындагы мәктәптә бер ел русса ла укый.

1914 елдың язында Хәсән Тобол губернаһының Ахман ауылында яңа ер алган ағайҙары янына китә һәм улар менән бергә ер аҫтында баҡыр кочеданы сыгарыу эшенә керешә. Шул уҡ елҙы абыйҙары уны Уфадагы "Галия" мәдрәсәһенә уҡырға ебәрәләр. Унда ике ел укығаннан һуң, уҡыуын дауам итеү өсөн аҡса табарға тип, Уралдағы Лысьва заводына эшкә керә.

1918-1923 елларҙа Урал һәм Себер мәктәптәрендә уҡыта, үҙлегенән белемен тирәнәйтә. 1924 елда Туфан Казанға килә һәм ошонда төпләнеп кала. Башта Бишбалта бистәһендә балалар уҡыта, аҙаҡ "Совет әзәбийәте" журналы редакцияһендә, радиокомитетта эшләй.

Шағир бирелә hади Таҡташ, Ғадел Ҡутуй, Муса Йәлил, Нигъмәти кебек яҡын дуҫтар таба, үҙенең олы мәһәббәтен – артист Луиза Салиәсгарованы осрата һәм уның менән тормыш ҡорып ебәрә.

Ил күләмендә барған репрессия афәте Х. Туфанды да ситләтеп үтмәй: 1940 елда уны гаепһеҙгә ҡулға алалар һәм Казан төрмәһенә ябалар. Уны, "халык дошманы" тип гаепләп, атарға хөкөм итәләр, ләкин тиҙҙән бу карарҙы ун йыл төрмә менән алыштыралар. Һуңрак уны Себергә һөргөнгә ебәрәләр. Уға Ҡазанға ҡайтырға 1956 йылда СССРһың Генераль прокуратураһы тарафынан тулыһынса аҡланғанан һуң ғына рөхсәт итәләр.

1981 елдың 10 июнендэ шагыйрь вафат була.

һуң ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә ул татар поэзияһенә эстәлек яғынан да, форма өлкәһендә дә яңалыҡ алып килгән үзенсәлекле шағир булып таныла.
Тотҡынлыҡ йылларында уның поэзияһы яңа югарылыҡҡа күтәрелә. Был йылларҙа яҙган шиғырьләрендә ("Алға барышлай", "Иртәләр етте иһә", "Гөлдәр инде яфраҡ яралар", "Үҙеңә бүләк итәһе ине", «Сәсәк һибелә елдә", "Ағыла ла болот ағыла", «Һиңә", "Ромашҡалар", "Тамсылар ни диләр", "Турғай нейә дәшмәй", "Әйткән инең", «Ҡая шулай ашығаһың, йөрәк", «Һүз ҡушаһы килә талларға”һ. б.) уның ижады тәрән лирик моң һәм киң фәлсәфи әһәң менән байый.
Утыҙынсы йылларҙа шағир ижатында «Ант» поэмаһы, 1935, «Оҙатыу», «Аҡ ҡаен» йырҙары, «Тимеркәй тураһында баллада», «Юҡмыш бабай малае» әкиәт-поэмаһы һ. б. ижад ителә. «Алға барышлай», «Иртәләр етте иһә», «Гөлдәр инде яфрак яралар», «Үҙеңә бүләк итәһе ине», «Сәсәк һибелә елдә», «Моабитны күрҙем төшөмдә», «Ағыла ла болот ағыла», «Һиңә», «Ромашкалар», «Тамсылар ни тиҙәр», «Турғай нейә дәшмәй», «Әйткән инең», «Иртәләрем-кисләрем», «Һөйләй торған материя», «Ҡая шулай ашығаһың, йөрәк?», «Һүҙ ҡушаһы килә талларға», «һиндстанны эзләйем», «Төннәрдә лә уйяу далала» кебек лирик-фәлсәфи энжеләр тыуа. Алтмышынсы-йетмешенсе елларҙа («Тимә Ибәтемә», «Упкыннар өстөндә», «Ҡайҙа һин, романтика?», «Йыраҡларҡа алып киттеләр», «Могикан» һ. б.) поэма һәм балладаларын, тематик шигырь цикллдарын («Ә үткәнгә хатлар бармайҙар», «Лирик хатларҙан», «Ҡармәт истәлектәре» һ.б.) ижад итә.

илдәр кала бит, тип, Елашалар микәнни? Безнең дә бит шулар ыман Киткән йылдар бар ине; Кыйғак-кыйғак, илем ерак, Тигән сорлар бар ине. Кейек каҙҙар ҡыйғылдаша, Сау бул, якташ, диләрдер. Әллә кайтыр, әллә кайтмас Безнең башлар, диләрдер. Каҙҙар кебек очасылар — Китәселәр юк минем; Кыйгак-кыйгак, илем ерак, Дияселәр юк минем. ҡыйғылдашып болытларда Мин белмәгән телләрдә, Киек каҙҙар китеп бара Мин күрмәгән илләргә.

ваҡыты. Реаль-биографик һәм фактологик аңлатмалар (билгеле һәм кирәк булһа).
Жанры.
Лирик геройға бәя. Уның һурәтләнгәннәргә мөнәҫәбәте, киҫереше, фикере.
Тема, төп эстәлек.
Хиҫләр бирелеше, үҫеш-үҙгәреше.
Төп обраҙҙар, уларҙың әһәмияте, яңалығы.
Һөйләм үҙенсәлекләре, һурәтләү ҫаралары.
Әсәрҙең төҙелеше.
Шиғыр төҙелеше яғыннан бәя. Ритм һәм рифма.

идеяһы нәрсәдә?
4. Шағирҙең эске кисерешләре сағылыу үҙенсәлеге (шәхси хиҫ, ғомуми хиҫ һәм автор фикере тура киләме?)
5. Лирик герой (уның хиҫләре, киҫерешләре, өметләре, шомланыуҙары, рухи донъяҙың аҫыуы): хис дәрәжәһе, хиснең сәбәбе, юану.
6. Юану кайһы строфада аҫык куренә?
7. Әсәрҙә нендей тел-һүрәтләу һаралары күрәһегеҙ?
8. Әсәрҙең интонация тураһында нимә әйтә алаһығыҙ?
9. Әсәрҙең ритмик төҙелеше. Рифмаһы.

бәлки ғомумкешелек хис-кисерештәре. Был хаҡта шагир Сибғат Хәким: “Был шигырҙә Туфандың үз биографияһы ғынамы? Юҡ, бик күпләрнең яҙмышын иҫкә төшөрә, бик күп нимәләр тураһында уйландыра был шигыр... “Кейек ҡаҙҙар” ҡыйғылдауы артынан бүтән ауаздар – кешеләр ауаҙын да ишетәм. Ысын художниктың биографияһын мин тау тоҡымына оҡшатам. Тау тоҡымына ҡарап, тауның үзе тураһында, кисергән еллары тураһында һөйлйә алмайҙармени?”

Үрге Тәтешле икенсе һанлы урта мәктәбенең башкорт теле һәм әҙәбиәте укытыусыһы