Презентация, доклад на тему Хатын

средняя общеобразовательная школа»

Хатыҥ

I Региональнай
НПК “Чугуновскай ааҕыылар”
кыттыылааҕа
Муома улууһун
Соболоох орто оскуолатын
3 кылааҺын үөрэнээччитэ
Хабаров Коля
үлэтэ
Кылаас салайааччыта
Старкова У.В.

үөрэтии.

Чинчийэр объегым: Хатыҥ.

Соруктар:
- Хатыҥ мас диэн тугуй?
- Ханнык үүнээйи буоларын билии;
- Хатыҥ арааһын кэтээн көрүү, ырытыы, түмүк оҥоруу.

бэчээттэн билии;
- Айылҕаҕа хатыҥы кэтээн көрүү;
- Хатыҥ туһалааҕын билии;
- Хатыҥ туттар малга суолтатын өйдөөһүн ;
- Хатыҥ мастан оҥоһуллубут маллары кэтээн көрүү, олоххо туһаныы.

маһа. Кини Саха сиригэр киэҥник тарҕанан үүнэр мас. Умнаһа маҥан туостаах буолан, бары мастартан ыраастара, нарыннара, кэрэлэрэ. Наһаа тулуурдаах буолан, муус үйэ саҕана иинэҕэс да буоллар, үүнэ турбут. Сырдыгы таптыыр буолан, маһа кэрдиллибит ырааһыйаларга, уот сиэбит сирдэригэр хатыҥ урут үүнэр.

хаптаҕай сэбирдэхтээх хатыҥ (береза повислая) - үрүҥ хатыҥ (береза белая) - түүлээх хатыҥ (береза каменная или шерстистая) - ыарҕа хатыҥ (береза кустарниковая) - хара ыарҕа хатыҥ (береза тощая) - миддендорф ыарҕата (береза растопыренная)

хойуу. Сөҥүү уутунан күүс – уох киллэринэр, күөх сэбирдэхтэрин элбээтиннэрэн хотугу тыйыс айылҕаны тулуйар.

Сахалар итэҕэллэринэн дойду иччитэ баай хатыҥҥа олорор. Хатыҥ бары куhаҕантан, өлүүттэн-сүтүүттэн быыhыыр-абырыыр. Киһиэхэ хатыҥ күүс – уох биэрэр, дууһаны чэбдигирдэр, санааны чэпчэтэр.

чэгиэн-чэбдик буолар;
Хатыҥ киһиэхэ эниэргийэ – күүс уох биэрэр;
Хатыҥ туоһунан араас киэргэли уонна иһити тигэллэр;
Хатыҥ удьурҕайа быһах уга буолар;
Хатыҥ мастан чороон арааһын, дьиэ тэрилин оҥороллор, маһа сылааһы биэрэр;
Хатыҥ мас умайбыт чоҕо кырааска буолар;
Хатыҥ тэллэйэ утах буолар.

былыр былыргаттан дьон болҕомтотун тардар. Хатыҥ маһы кэрэ кыыска холоон олус үчүгэй ырыалар айыллаллар, хоһооннор хоһуйуллаллар.

тымныы буолан хатыҥнарбыт наһаа сонооботтор. Сайын хатыҥнарбыт наһаа тупсаллар – киэргэйэллэр. Араас чыычаах ырыатынан туолаллар. Биһиги сааһын хатыҥ уутун хомуйан иһэбит, эмтэнэбит. Сэбирдэҕин оргутан ис - үөс ыарыыларыгар туһанабыт. Хатыҥнаах ойуур сөрүүн буолар.

Маҥанчаан хатыҥым Мааныгын даҕаны Оргууйдук оргууйдук Суугунаа, сугунаа Намылхай лабааҕын Далбаатаа, далбаатаа

ыаҕыйата бөҕө, билиҥҥэ дылы көрүҥүн сүтэрбэккэ сылдьар;
Хатыҥ маһыттан оҥоһуллубут туттар тэрил ыал аайы баар;
Хатыҥ чараҥнарбытын харыстыаҕыҥ! Сайынын тыаҕа уоттан сэрэхтээх буолуоҕуҥ!

Болҕомтоҕут иһин баһыыбаларыҥ!