Слайд 2МКОУ «СОШ п. Орджоникидзевский»
Къарачай тилни устазы:
Джуккаланы Л. М.
Слайд 3
Сюйюнчланы Азамат
(1923-2012)
Слайд 4Сюйюнчланы Азамат Эски Джегетейде туугъанды. Ол школну бошагъандан сора Ата джурт
къазауатда болгъанды. Къарачай халкъны кёчгюнчюлюк джылларында Къазахстанда, узбекистанда джашагъанды.
Слайд 5Чимкентде, устазлыкъ институтда, Къабарты –Малкъар кърал университетде билимин ёстюргенди.
Слайд 6Сюйюнч улу Азамат школлада, пединститутда 20 джылны устазлыкъ этгенди. Назмула джазыб
джаш джылларындан башлагъанды.
Слайд 71957-чи джыл кёчгюнчю миллетибиз тюзлюгюн табыб, къарачайлыла туугъан джуртларына, Кавказгъа, къайтханларындан
сора фахмулу литератор "По ленинскому пути" газетге редакторлукъ этеди. Къарачай-Черкесияны Джазыучуларыны союзуну къарачай литература секциясын да бардырады. 1959-чу джыл Сюиюнчланы Азаматны "Къобанны мынчакълары" аты бла назмуларыны биринчи джыйым китабы чыгъады.
Слайд 8Сюиюнчланы Азамат фольклорну уста билгенди. "Орус-къарачай-малкъар сёзлюкню" джарашдыргъанланы бириди ол. Школлагъа
ана тилден окъуу китабланы хазырлагъанды. Къарачай-малкъар литературада Сюиюнчланы Азаматны творчествосу энчи орун алады. Аны чыгъармаларына Къулийланы Къайсын, Константин Симонов, Хубийланы Осман эмда башхала уллу багъа бергендиле. Сюйюнланы Азаматны талай чыгъармасы орус, украин, къазах, татар тиллеге кёчюрюлгендиле. КъЧР-ни Джазыучуларыны союзуну джууаблы секретары!
Слайд 9Сюйюнчланы Азаматны къызы Татьяна профессор КЧГУ ; джашы Олег Доктор технических
наук, профессор кафедры прикладной биотехнологии СевКавГТУ .
Слайд 10Танклы полкунг джолгъа чыгъыб тебресе,
Джер тебрениб, кёк кюкюреб башлаед, Урушлада
джаугъа тюбеб сермешсе,
Эм махталгъан аскерлени чачаед.
Не кечеле, къаллай кюнле кетдиле,
Джайла, къышла талай кере ётдюле.
Танкистлеринг джигитликле этдиле. Кёб эллеге ала эркинлик бердиле.
Багъатырланы Харуннга аталгъан джыр
Слайд 11Джуртну джакълау, къарачай миллетни белгили адамы Армияны генералы Семенланы Владимирге аталгъанг
"Там, где мчался конь богатыря" деген поэмасы да ариу суратланады.
Слайд 12Сюйюнчланы Азамат таймаздан джазыучула бла шохлукъ тута эди .
Слайд 13 Сюйюнчланы Азамат джашагъан юйюн музейге бергенди.
Слайд 15. Ахыр джыллада джазыучуну "Мелодии гор", "Стихотворения и поэмы", "Белая лебедь
на синей волне", "Двойной узел", "Свет золотой звезды", "Время рассудит", "Караванная звезда", "Заповедный край -Теберда, Домбай" деген поэзияда,прозада, публицистикада магъаналы китаблары басмадан чыкъгъандыла. "Белая лебедь на синей волне" деген китабына къарачай, орус тилледе ноталары джарашыб, аны назмуларына джазылгъан 146 джыр киргенди. Анда авторну джигитликге, урунуугъа, сюймекликге, адебге, табигъатха, сабийлеге аталгъан джырлары бардыла. Сюиюнчланы Азамат 200-ден аслам джырны авторуду
Слайд 16Босагьангда таулу къыз,
Берген кибик джюрегин,
Алгъыш аякъны алыб
Узатады билегин.
Карачаевск - тау шахар,
Ачыкъ
болуб джюрегинг,
Чакъырады шохланы
Сени шохлукъ билегинг.
Уруннганны саугьасы -
Сени тепсинг - берекет.
Сен - шохлукъну къаласы,
Туздамынгдан тигим эт.
Тёрт джанынгда къаяла,
Нартла кибик, сюелиб,
Къарайдыла къууана,
Къарнашлыкъгъа къаш кериб.
Тау шахарым - шохлукъну
Бузулмазлыкъ къаласы.
Тау башладан баш болсун
Адетлеринг, намысынг.
Карачаевск- шохлукъ шахар!
Слайд 17Минги тау
Къарны, бузну да кёлтюре,
Сен бел къатдырыб, джаш болуб,
Мийик
тауланы тёрюнде
Ёхтем тураса баш болуб.
Минги Тауум, Минги Тауум,
Кавказ таулада тамада,
Кече-кюн да джылтырауунг
Тейри джарыкъча тамаша.
Тёгерегинге нюр бериб,
Кёкню тюбюнде агъара,
Мийик тахтагъа миндириб,
Шыйых ишлеген минара.
Слайд 18Уллу Джуртум Россия!
Уллу Джуртум Россия,-сен
Тюзлюкню анасы,
Джюз миллетни
бирлешдирген,
Къадама къаласы.
Мийик таула, узун
суула,
Тюзлеринг а- чексиз,
Россия, Россия, сени
Сюеме мен кемсиз.
Слайд 19Къарачайгъа джыр
Узун, узакъ заманлада
Тауларынгы тубан басыб,
Джомакълада, джырларынгда
Сен излединг халкъгъа насыб.
Къол
аязгъа чыракъ алыб,
Излесенг да дюнь-дунияда,
Къарачайдан ариу къайда, Айлан да кёр джер башында.
Слайд 20 Къарачай атла
Сиз тынгылагъыз, мен а
айтайым
Къарачай атны хапарын,
Джети ёмюрню чарсха чабады
Кавказ таулада тарпаным
Къарачай атла, къарачай атла-
Кёзлери джаннган джулдуздан
Тейри адамы салгъан суратла,
Джаллары къара къундуздан.
Слайд 21Тепсеуню аты- абезек
Къобуз ачылды,
Той да башланды,
Харсчыла туруб тёгерке,
Джашла чалалла,
Къызла чыгъалла-
Тепсеуню аты-Абезек
Ауазны
бериб,
Арбазны кериб,
Тойгъа табылад тамада,
Таякъны алыб, джорукъну
салыб,
Оноу этеди арада.
Слайд 22Сюйюнчланы Азамат 30 джууукъ суратлау китаб чыгъаргъанды . 1000 назму джазгъанды,
аны да 200 назмусуна макъам джазылыб, джырланады. 15 кере кърал саугъала бла саугъаланннганды. Хапарла, поэмала, повестле, очеркле, статьяла да джазгъанды.
Слайд 24Карачаевцы - самый красивый народ в мире.
Жан ШАРДЕН "Кавказский вестник",
Тифлис, № 9-10 1900г., с.22
Слайд 25 Хваленная Грузия и славная Кабарда
не достойны изумительных народных обычаев Карачая.
А. Дюма
- французский писатель
Сау болугъуз!