Презентация, доклад на тему Оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру

ету.
Сәндік қолдаңбалы қолөнердің негіздерін білуге үйрету.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН ТЕРЕНДЕТЕ ТҮСУДЕ, БІЛІМІН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДЕНГЕЙГЕ КӨТЕРУДЕ ӨЗ БЕТІМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ.
Оқушылардың танымдық қызметін дұрыс қалыптастырудағы процесінің сапасын тану, алға қойған міндеттердің бірі болып табылады.
Қолөнер бұйымдарын жасау және оны қолдану, ұлттық құндылықтарды сақтап, ұрпақтан ұрпаққа мирас етіп қалдыру, өнердің өшпес қазынасы екендігіне көз жеткізу.

тапсырмасы
Ұлттық аспаптар.

Нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қазақ домбыра.

ДОМБЫРА

- ДОМБЫРА !!! Майтөбе жайлауы (Алматы облысы, Жамбыл ауданы) теңіз деңгейінен 2000 метрлік биіктікте орналасқан. Бұл жотаның ұзындығы 13 километрге созылған жоғарғы тау шатқалындағы көптеген суреттердің арасынан тастан қашалған көне домбыраға ұқсас музыкалық аспаптың суреті табылған. Тастың ұзындығы 1 м 30 см, қалыңдығы 80 см, түсі қара. Бұл суретті 1986 жылы белгілі этнограф Жағда Бабалықұлы тауып, сол кездегі Ықылас Дүкенұлы атындағы халық аспаптары музейінің директоры, философия ғылымының докторы Сәбетқазы Ақатаевқа хабарлап, музейге қабылдатады. Жағда Бабалықұлы қағазға түсіріп әкелген тақтатастағы суретте музыкалық аспаптың артында бес адамның әртүрлі қимылда билеп тұрған бейнесі түсірілген. Ал фотоға түсірген суретте музыкалық аспаптың артында билеп тұрған адамдар саны төртеу.

ДОМБЫРАНЫҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ

музыкалық аспап пен билеудің ғұрыптық рәсім атқаруда қатар қолданылғанын байқай аламыз. Сыртқы көрінісіне қарағанда, көне дәуірдің бұл музыкалық аспабы қазақ халқының домбыра аспабынан басқа ешбір музыкалық аспапқа ұқсамайтындығы талас тудырмайтын деңгейде бейнеленген. Аспаптың екі құлағы бар, яғни екі ішекті, ұзын мойны, кеудесі бар, бетін бетқақпақпен жапқан. Домбыраның басына үкі байланған. Ал домбыраға үкі тағу әдеті бізге күні бүгінге дейін жеткені баршаға мәлім. Белгілі археолог, тарих ғылымының докторы Кемел Ақышев бастаған бір топ ғалымдар тасқа қашалған суретті зерттеп, бұл сурет кем дегенде неолит (б.д.д. 4000 жыл) дәуірінде бейнеленген деп тапқан екен. Музыка-Әуен ең алғаш қыпшақ нотасымен таңбаланған

аспап. Көне Шумер тілінен аударғанда “кішкене садақ” деген мағынаны береді.
Аспап әр түрлі үлгіде тұтас ағаштан ойылып жасалады. 9,11,14,24 пернесі болады. Күй арнайы кұлақтарымен келтіріледі. Аспап үні қоңыр, құлаққа жағымды әрі жұмсақ болып келеді.
Домбыра-сан ғасырлардан бері сырын сақтап, қазақ даласында кеңінен тараған аспап. Дегенмен домбыра әр аймақта әр түрлі болып келеді. Солтүстік, Оңтүстік, Орталық аймақтарда домбыра көлемі шағын жеті-тоғыз пернелі болса, Батыс аумағында домбыраның шанағы жұмыр, мойны ұзын, он екі, он төрт пернесі болады.

“төкпе” және “шертпе” қағыстары қалыптасқан. Сазды күйлер Арқа өңірінде, ал төкпе күйлер батыс аймақтарда кеңінен таралған.
Домбыа шертудің “сұқпа” (суқ саусақ және орта саусақпен шертіп ойналады), “жап тақымта” (ішекті бос күйінде қағып, пернені басып отыру), “іліп-қақпай” (ішекті іліп қағу), “теріс қақпай” (жоғары-төмен) деп аталатын түрлері бар.

ие болмай отыр. Тойларда домбыра тек беташарда ғана келіннің бетін ашқанда ғана қолданылады.
ШЕШІМІ. Ал біздің ауылда, мектепте домбыра тартатын оқушылар, ата-аналар бар. Алдағы уақыттарда болатын мерекелік концерттерде біздң мектептің оқушылары ұлттық аспаптардын абыройын асырып,домбыра тартып, концерттерде өз өнерлерің көрсетсе мектептің де абройы өсіп, домбыра тартып үйренеміз деген оқушылардың қатары көбейер еді. саз аспабы санамызды оятып, жігерімізді қайрап, көңілімізді көтеріп, тәлім тәрбие беріп, үлгі көрсетіп, ар сақтап, абыройды қорғауға үйреткен асыл қазына деп білеміз, өйткені сазды тындамайтын, үнің ұқпайтын, мәңісін түсінбейтін, одан ләззат алмайтын адам жоқ.

Қазақстан-2050 стратегиясы
Біз өзіміздің ұлттық мәдениетіміз бен . . дәстүрімізді әр алуандығы мен және ұлылығымен . қосып қорғауымыз керек, мәдениигілігімізді . . бөлшектеп болса да жинастыруымыз керек.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың . . Қазақстан халқына жолдауынан.

мұрасы
Аңға, малға байланысты ойындар
Түрлі заттармен ойналатын ойындар
Зеректілікті, ептілікті және икемділікті қажет ететін ойындар
Спорттық, той ойындары
Тоғызқұмалақ
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер

түрлі заттармен ойналатын, зеректікті, ептілікті және икемділікті қажет ететін, соңғы кезде қалыптасқан ойындар. Олардың негізгілерінің өзі жүзден астам. Бұл ойындардың көбісінің ежелден қалыптасқан арнайы өлеңдері бар. Өлеңдер ойынның эстетикалық әсерін арттырып, балалардың өлең-жырға деген ыстық ықыласын оятып, көңілін көтереді, дүниетанымын арттырып, еңбекке баулиды, ширықтырып, шынықтырады. Этнограф – ғалымдардың пайымдауынша, ата-бабаларымыздан бізге жеткен ұлттық ойындарымыздың тарихы Қазақстан жерінде б.з.б. бірінші мыңжылдықта-ақ қалыптасқан. Олардың ішінде тоғызқұмалақ, қуыршақ, асық ойындары Азия елдерінде тайпалық одақтар мен алғашқы мемлекеттерде кеңінен тарады. Біздің қоғамыздағы ұлттық ойындардың негізі, шығу тегі халқымыздың көшпелі дәстүрлі шаруашылық қарекеттерінен бастау алады. Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізділген. Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, — Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты не- гізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған». [7]

кірпіше қарғу, қас-құлақ, ордағы қасқыр. Малға байланысты ойындар: аларман (қойға қасқыр шапты), асау көк, бура-қотан, көксиыр, соқыр-теке, түйе мен бота.

Көшпенді қазақ халқының өмір сүру салтындағы баланың дүниеге келген сәтінен бастап өсу динамикасына дейін ұлттық ойын мен қимыл-қозғалыс әрекетінің алатын орны және балғындардың денсаулығы мен дене мүшесінің қалыптасып дамуындағы жеке халық ойындарының қажетті жақтарын ашып көрсетеді. Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтың дәстүрі мен алтын құрметтеп, адамдардың ойы мен  іс-әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық, адамгершілік ой талабының өсуіне оның атқаратын қызметін жоғары бағаласа, М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінің бастау алар қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің негізгі элементі деп тұжырымдайды. Ұлттық ойындар халық тәрбиесінің дәстүрлі табиғатының жалғасы. Ежелден дәстүрлі ойындарда халықтың өмір сүру әдісі, тұрмыс-тіршілік еңбегі, ұлттық дәстүрлері, батырлық-батылдық туралы түсінігі, адалдыққа, күштілікке ұмтылуы, шыдамдылық, т.б. құндылықтарға мән берілуі – халық данышпандығының белгісі. .

АТАЛЫП КЕТКЕН ОЙЫНДАРДЫҢ БІРІН ДЕ ОЙНАМАЙДЫ. ОНДАЙ ОЙЫНДАРДЫҢ БАР ЕКЕНІҢ ДЕ БІЛМЕЙДІ. БҰРЫН ӨТКЕН ҒАСЫРДЫҢ ЖЕТПІСІНШІ, СЕКСЕНІНШІ ЖЫЛДАРЫ ӘР КЕЗЕННІҢ ОЙНАЛАТЫН ӨЗ ОЙЫНДАРЫ БОЛСА КАЗІРГІ ТАҢДА БАЛА ОЙЫН ОЙНАУДЫ ҚОЙҒАНБА ДЕП ҚАЛАСЫН ҚЫСТА ОЙНАЙТЫН ОЙЫНДАРДЫ ОЙНАП ЖАТҚАН БАЛА КӨРМЕЙІН. ӨЙТКЕНІ ОЛАР ҮЙЛЕРІНЕН ШЫҚПАЙ КОМПЮТЕРДЕН ӘР ТҮРЛІ ОЙЫНДАР ОЙНАЙДЫ НЕМЕСЕ ҰЯЛЫ ТЕЛЕФОНМЕН ПЛАНШЕТПЕН ОЙНАП УАҚЫТ ӨТКІЗІП ОТЫРАДЫ,ӘРИНЕ КАЗІРГІ ЗАМАННЫҢ ТАЛАБЫНА САЙ, ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ОЙНАҒАНЫ ДҰРЫС ТА ШЫҒАР БІРАҚ ОНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚҚА ПАЙДАСЫНАН ЗИЯНЫ КӨП ЕКЕНІҢ БІРІ БІЛСЕ БІРІ БІЛЕ БЕРМЕЙДІ. АСЫҚ ОЙЫНДАРЫН ФИШКІ ОЙЫНДАРЫНА АЙЫРБАСТАП АЛҒАНДАЙ БАЛАЛАР СОЛ ОЙЫНДЫ ЖАРЫСЫП ОЙНАП ЖАТАДЫ.
АТҚА МІНІП,ШАУЫП, ЖАРЫСЫП, МАЛ ҚАЙТАРЫП ЖҮРГЕН БАЛАНЫ ДА КӨРМЕЙСІН. АТ АРБА ЖЕГУДІ КӨП БАЛАЛАР БІЛМЕЙДІ ДЕ, БІЛМЕГЕНІ БЫЛАЙ ТҰРСЫН, АТ ҚҰРАЛДАРЫН ТАНЫМАЙТЫН БАЛАЛАР ДА БАР.

қуу», «Тоғызқұмалақ» т.б. балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады. Ойын дегеніміз – адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып нәрсе. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, творчествосыз, фантазиясыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды», — дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы баии түседі.

екінші топтамадағы дәстүрлі ойындарға қозғалыс ойындарын, үшінші топқа – спорттық ойын түрлерін жатқызады. Ізденуші этнографтың дәлелдеуінше, халық ойындары  балалардың іс-әрекетін, қимыл-қозғалысын дамытумен қатар денсаулығын шыңдауда тездетуші үрдіс әрекетін атқарады. Ә.Диваев: «Как киргизы развлекают детей» деген мақаласында: «бала бас бармағын көтеріп оған пайғамбарымыз не дейді  деп көк аспанға қарап, құдай тәңірінен рұқсат сұраған», — дей келіп, «Бес саусақ» ойыны мен саусақ атауларын алға тартады және аталған мақалада саусақ пен қимыл-қозғалыс жасау әрекеті негізінде баланы тәрбиелеп, шынықтырудың үлкен даналық философиялық мағынасы жатқандығы сөз етіледі. Қазақ балаларының ұлттық ойынына тоқталғандардың бірі – орыс ғалымы А.Алекторов. Мәселен, оның «О рождении и воспитании детей киргизов, правилах и власти родителей» (Орынбор, 1891) атты еңбегін атауға болады. Автор бұл еңбегінде көшпенді қазақ халқының өмір сүру салтындағы баланың дүниеге келген сәтінен бастап өсу динамикасына дейін ұлттық ойын мен қимыл-қозғалыс әрекетінің алатын орны және балғындардың денсаулығы мен дене мүшесінің қалыптасып дамуындағы жеке халық ойындарының қажетті жақтарын ашып көрсетеді. Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтың дәстүрі мен алтын құрметтеп, адамдардың ойы мен  іс-әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық, адамгершілік ой талабының өсуіне оның атқаратын қызметін жоғары бағаласа, М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінің бастау алар қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің негізгі элементі деп тұжырымдайды. Ұлттық ойындар халық тәрбиесінің дәстүрлі табиғатының жалғасы. Ежелден дәстүрлі ойындарда халықтың өмір сүру әдісі, тұрмыс-тіршілік еңбегі, ұлттық дәстүрлері, батырлық-батылдық туралы түсінігі, адалдыққа, күштілікке ұмтылуы, шыдамдылық, т.б. құндылықтарға мән берілуі – халық данышпандығының белгісі.

азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған. Қазақ халқы- ұлт ойындары ерлікті, өжеттілікті, батылдықты, шапшаңдықты тағы басқа қуаты молдылығын, білек күшін дененің сомданып шынығуын қажет етеді.
Сонымен бірге, бұл ойындар әділдік пен адамгершіліктің жоғары принциптеріне негізделген. Өйткені, ойынға қатыспай тұрып-ақ оған күн ілгері көп адамдардың тер төгіп, еңбек етуіне тура келеді. Мысалы, бәйгені алайық. Ол үшін алдымен бәйгеге қатысатын атты таңдап алады. Ол атты баптап, бағып-күтуге тура келеді, оның ішетін суы мен жейтін жеміне дейін белгілі бір мөлшерге келтіреді. Сондықтан, қазақтың ұлттық ойындары сауықтық жағынан ғана емес, ол-спорт, ол- өнер, ол- шаруашылық тәжірибелік маңызы бар тәрбие құралы.
Қазақтың ұлттық ойындары: көкпар сайыс, күрес, теңге алу, қыз қуу, алтын табақ ату т.б. спорттық сипатпен бірге үлкен тәжірибелік маңызға да ие болды.
Көшпелі қазақтардың өмір-салты денсаулыққа аса зор мән берген. Атқа міну өнері жас баланы сезімі мен денесін жаттықтырудың басты және ортақ дәстүріне айналды. Бозбала да, қыз бала да жастайынан аттың құлағында ойнауға бейімделді, соған тырысты.

2004 жыл, 209 б.
2. Несіпбаев Б.К. «Ұлт мәдениеті мен өнері», «Білім» 2003 жыл, 198 б.
3. Атабаев А.С. «Ұлттық ойындар- халық мұрасы», «Кітап» 2006 жыл, 275 б.
4. Наурызбаев Ж. «Ұлттық мектептің ұлы мұраты», «Алматы» 1995 жыл,98б