Презентация, доклад для семинара Татарские народные игры

бакчасының
физкультура тәрбиячесе:
Хабирова А.Р.

того прекрасные. 

Уен - баланың тормышка әзерләнү күнекмәсе ул.
П.Ф. Лесгафт.
 
 
Мәктәпкәчә тәрбия учреждениеләренең төп бурычы - балаларны рухи яктан бай, әхълаклы, физик яктан сәламәт итеп үстерү. Бу бурычлар төрле юллар белән төрмышка ашырыла. Ә шулар арасында иң әһәмиятлесе, үтемлесе һәм нәтиҗәлесе - уеннар.
Туган телгә, туган якка, туган илгә мәхаббәт тәрбияләү безнең педагогиканың төп принципларыннан берсе булып тора.
Ватан иң беренче бала алдына авазлар, образлар, уеннар булып килеп баса. Балага боларның барсын да бай һәм күп кырлы булган халык авыз иҗаты бирә.
Уеннар - бу безнең балачак. Качыш, куыш, әбәкләшү уеннарын кем генә хәтерләми икән? Кем уйлап тапкан аларны? Бу сорауга бер генә җавап: халык, әкиятләр, җырлар.
Татар авылларында балалар арасында хәрәкәтле уеннар киң таралган булган. Бер генә бәйрәм дә алардан башка узмаган. Балалар төркем - төркем булып җитезлеккә, өлгерлеккә көч сынашканнар. Уеннарның күбесе урамда уздырылганга күрә, сәламәтлекләре дә ныгыган, һәр ел фасылының үз бәйрәмнәре, үз бәйгеләре булган. Халык уеннарында татар халкының җыр телле, җитез, өлгер, тырыш булуы күренгән.
Борын-борыннан ук аларда халыкның яшәү рәвеше, хезмәте, милли гадәтләре, гаделлек, батырлык; хәрәкәтләренең тиз һәм матур булуы, тырышлык,
түземлек, җиңүгә зур омтылышлары чагылган.

яратып уйныйлар, аларның һәр-яклы үсешендә уеннарның роле зур.
Мәгълүм булганча мәктәпкәчә яштәге балаларны тәрбияләгәндә эчтәлеге һәм оештырылуы ягыннан хәрәкәтле һәм җырлы биюле бик күп төрле уеннар кулланыла. Кайбер уеннарның сюжеты, роль һәм кагыйдәләре бар, алар үзара тыгыз бәйләнгән. Бу уеннарда уйнаучылар кагыйдәләрне дөрес итеп үтәргә, эчтәлекне (сюжетны) бозмаска тиеш.
Эчтәлеге буенча бөтен халык уеннары гади һәм балаларга аңлаешлы. Алар балаларның фикерләү сәләтен үстерә, күзаллавын киңәйтә, тирә-як турындагы белемнәрен арттыра, ныгыта, баланың организмы үсешен тагын да югарырак баскычка күчерүгә ярдәм итә.
Уеннарны спорт (йөгерү, сикерү һ.б.) һәм сәнгать (җыр, бию, диалог һ.б.) төрләренең органик кушылмасы дияргә була. Боларны исәпкә алып уеннарны дүрт төркемгә бүләргә мөмкин: тамашалы, җырлы биюле, зиһен сынаш, хәрәкәтле.

зур бер төркеме - тамашалы (драмалы) уеннар. Аларда персонажларның уен хәрәкәтләре шигъри яки чәчмә формадагы диалог, монологлары аша нинди дә булса вакыйга тасвирлана («Самавыр», «Буяу сатыш»һ.б.).
Нәниләр (уртанчылар) репертуарында импровизацияле уеннар зур урын ала.чөнки бала кечкенә ваккытыннан «шофер», «врач» булып уйнарга ярата, үсә төшкәч үзе күргән вакыйгаларны, тормыш-көнкүреш картиналарын күмәк уенга әйләндерә (мәсәлән, «Гаилә», «Кунак чакырыш» Һ.6.).










«Самовар» уены «Сәвәнәй әби» уены




«Буяу сатыш» уены

Җырлы - биюле уеннар күп гасырлар буенча йола бәйрәмнәре (Сабантуй, Җыен, Аулак өй) вакытында зурлар тарафыннан уйналып килгән һәм соңга таба нәниләр репертуарына күчкән. Алар халкыбызның гореф-гадәтләрен, фольклор элементларын үз эченә алалар. Кайвакыт бу уеннарның ахырын билгеләве дә кыен, алар катнашучыларның теләгенә карап озайтылырга яки кыскартылырга мөмкин («Күрсәт әле, үскәнем», «Кәрия-Зәкария», «Ак калач», «Гөлбану» һ.б.). Мәсәлән, «Күрсәт әле, үскәнем» җырлы хәрәкәтле уены. Бу иң күп уйналган уеннарның берсе. Уртанчыларда бу уен гади генә уйнала, зурларда инде, бу уенны һәрбер темага да диярлек яраклаштырып уйныйбыз – «Гаилә», «Хайваннар», «Киемнәр» һ.б.







«Ак калач»уены «Түбәтәй алыш» уены


«Агыйдел» уены

уеннары.
Балалар уеннары арасында аеруча гакыл-зиһен эшчәнлеге таләп ителә торганнары бар. Мәсәлән; «Без дә», «Ватык телефон», «Очты – очты», «Ябалак», «Көн – төн» һ.б. бу уеннар беренче чиратта игътибарлылык сорый, логик фикерләүне арттыра. Бу уеннарны уртанчы яшьтәге балалар белән дә уйап була, зурлары белән дә. Беренчесендә уеннар гадирәк, сүзләре азрак була; балалар үскән саен уен катлаулана. Яңа теманы өйрәнгәндә «Ватык телефон» уены аша балаларны яңа сүзләр белән таныштырырга була; баланың колагына пышылдап кына яңа сүз әйтәсең, ә ул икенчесенә ... һ.б. Бу уен бигрәк тә уртанчыларга ошый. Ә зурлар белән сүз урынына сүзтезмә яки кечкенә җөмлә кулланырга була. Халык юкка гына бу уенннарны зиһен-сынаш уеннары дип атамаган, алар балаларның логик фикерләү сәләтен үстерүче әһәмиятле чара, халык педагогикасының гүзәл үрнәкләре.






«Көн – төн» уены «Очты – очты»уены

«Ватык телефон» уены

Хәрәкәтле уеннар исә иң күп өйрәнелгән, иң күп уйнаныла торганнары, алар баланы физик яктан тәрбияләүдә төп урынны били. Алар балаларның физик үсешенә булыша, сәламәтлеген ныгыта, хәрәкәт координациясен якшырта, югары киеренкелек сорый торган дәресләрдән соң арыганлыкны бетерә. Уртак шатлык, күмәк ярышу балаларны шәхес буларак үстерә, камилләштерә. Хәрәкәтле уеннар да гадидән катлаулыга (җиңелдән авырга) таба уйнала. Димәк, нәниләрнең яше арткан саен, уеннарның максаты катлаулана. Төрле яшьтәге балаларга бер уенның төрле вариантларын бирергә була. Мәсәлән «Песи һәм тычканнар». Уртанчылар төркемендә балалар берберсенэ бәрелешмичә йөгерергә тиеш, зурракларда максат катлаулана, алар түгәрәккә төзелергә, түгәрәк буйлап йөрергә, хәрәкәтләрне сүзләргә яраклаштырып башкарырга күнегәләр.
Хәрәкәтле уеннар балаларны телгә өйрәткәндә дә безнең беренче ярдәмчеләребез. Балалар бигрәк тә «Мияу, мияу, нинди төс?», « Аю-бүре», «Кап та коп» һ.б.













 

Хәрәкәтле уеннар

«Әбәкле» уены.

«Песи һәм тычканнар»уены.

« Йөзек салыш»уены.

итеп халык уеннары физик, эстетик, патриотик тәрбиянең аерылмас өлеше булып тора.
Уеннар балаларда дуслык, иптәшлек, гаделлек, зирәклек, тапкырлык кебек сыйфатлар тәрбияли. Шул уеннарны уйлап чыгарган халыкның үткәненә кызыксыну уята, ихтирам тәрбияли. Алар ярдәмендә бала тырыш, көчле, сәләтле, нык ихтыярлы булып үсә. Физик активлык, балаларда җитезлек, өлгерлек, кыюлык сыйфатлары тәрбияләү белән беррәттән, нәниләрнең игътибарлылыгын арттыруга, хәтерләрен үстерүгә дә булышлык итә. Уен вакытында балаларның иҗат мөмкинлекләре ачыла, мөстәкыйльлекләре арта, оештыру сәләтләре үсә. Кечкенәдән алынган хәрәкәт күнекмәләре нәниләргә тышкы дөнья белән тирәнрәк танышырга ярдәм итә.
Уен вакытында туган шатлыклы кичерешләр уенны көчле тәрбия чарасына әверелдерә. Балалар бакчасы тәрбиячесе өчен уен - балаларны яхшырак аңлау, аларга тагында ныграк якынаю чарасы да. Чөнки, нәкъ менә уен вакытларында тәрбияче баланың нәрсәгә сәләтле булуын, аның оештыру мөмкинлекләрен яхшырак күрә ала. Уен ярдәмендә оялчан, үз өченә бикләнгән балаларны да «уятырга» мөмкин. Уендагы текстка, бергә кушылып, аның кагыйдәләрен үтәп, я булмаса нинди дә булса роль башкарып бала үз көченә ышанырга, эшләгән эшенә бәя бирергә өйрәнә, анда башкаларның хәленә керә белү, ярдәмләшү, игътибарлылык кебек матур сыйфатлар тәрбияләнә.
Уеннар, бигрәк тә рольле уеннар, балаларны активлаштыра һәм уйлап табучанлыкны, сәнгатьле сөйләм күнекмәләрен үстерә, телгә өйрәнү теләген арттыра.
Татар халык уеннары педагогик яктан да бик кыйммәтле, алар акыл, ихтыяр көче, характер тәрбияли, әһлаки тәрбия бирә, физик яктан ныгыта, тел үсешенә ярдәм итә, халык иҗаты белән кызыксынуны арттырырга булыша.

того прекрасные. 

Рэхмэт!