Презентация, доклад на тему Cұрау әдістері

бойынша дәріс
Тақырыбы: Сұрау әдістері

әңгімелесу, интервью, анкеталау жатады. Әлеуметтік психологтар оларға тест, бағалау шкалаларын да жатқызады. Әңгімелесу мен интервью – зерттеушіні қызықтырған сұрақтар бойынша тұлғалардан ауызша сұрау, ал анкета – жазбаша сұрау. Сұраушыны интервьюер, сұралушыны – респондент деп атайды.

олар зерттеу объектісінің сандық пен сапалық ерекшеліктердің мінездемелері туралы маңызды объективті материалдарды береді.
Сұрау әдістерінің негізінде респонденттерге қойылатын сұрақтардың жалпылығы жатыр, ал сұраққа жауап зерттеушіге керекті ақпарат құрайды. Сұрау әдісі әлеуметтік-психологиялық қарым-қатынастың күрделі түріне жатады.

жүреді, сұрақтары алдын-ала дайындалады. Әңгіме барысында адамның көңіл-күйі, сезімі, көзқарасы анықталады. Әңгіме арқылы зерттелушінің ішкі дүниесін танып-білуге, оның кейбір қылықтарының себептерін анықтауға болады. Сонымен қатар оның дүниеге деген көзқарасы, адамгершілік қасиеттері байқалады. Әңгіме күрделі әрі қиын әдіс, өйткені адам зерттеушіге дұрыс жауап бермеуі мүмкін. Сондықтан әңгіме әдісі зерттеушіден үлкен дайындықты, шеберлікті, әдептілікті талап етеді. Әңгіме ойдағыдай өтуі үшін төмендегідей арнайы шарттарды ескеру керек:

Зерттелушінің ерекшеліктерін ескере отырып құрылған әңгіменің жоспарының болуы;

мен жауаптарда тапқырлық көрсету;
Зерттелушінің келісімімен әңгіменің барысын протоколға немесе магнитофонға жазып алуға болады. Алайда әңгіменің нәтижесі жария етілмейді.

ал интервьюда біреуі екіншісіне сұрақ қойып сол сұраққа өзінің көзқарасын айтпай әңгімелесу серігіне ешқандай әсерін тигізбеуге тырысады.
 Интервью тек бір адаммен ғана жүреді. Әңгімеден ерекшелігі сұрақтар да, жауаптар да алдын-ала дайындалады. Сондықтан алдын-ала дайындалған жауаптардың бәрі шын болуы мүмкін емес.

аталады. Сауалнамалау сухбат және әңгімелесу мен қатар сұрау әдістеріне жатады.
Сауалдамалаудын бірнеше түрлері қолданылады: сұралнатын адамдардың көлімне байланысты: жаппай және іріктеме; сұрау процедурасының сипатына байланысты: топтық және дербес; қатынасу тәсіліне қарап: сырттай және бетпе – бет, анкета жеткізу тәсілі бойынша: пошталық және қолма-қол берлетін.

сұрыпмалы жиынтығын сұрастыруды қарастырады.
Топтық сауалнама жүргізу кезінде анкетаны барлағы бір уақытта толтырады. Дербес сауалнама зерттеушінің респондентпен тікелей қатынасуын қарастырады.
Сырттай сауалнама зерттеушінің қатысуысыз өткізледі, бетпе – бет сауалнама зерттеушінің тікелей қатысуымен сипатталады.
Пошталық сауалнамада анкета пошта арқылы жіберледі. Таратылатын сауалнамада анкета респондентінің жекелей беруді қарастырады.

бөлімі (паспортичка) (М.К. Горшков, Ф.Э. Шереги, 1985 ж.). Анкетаның кіріспе бөлімі − респондентке арналып берлетін мәлметтер. Бұнда мыналар көрсетіледі:
Зерттеу жүргізуші мекеме.
Зерттеу мақсаттары.
Қойылған мәселелерді шешудегі әрбір респонденттің ролі.
Респондент жауаптарының бейтарап берілетіндігі туралы уәде.
Анкета толтыру ережелері.
Зерттеу қорытындыларымен респондентті таныстыру туралы уәде.
Зерттеушіге анкета қорытындыларын қайтару жолдары.

зерттеу мақсаттарының қорытындылары айқындалады. Негізгі бөлім үш түрлі болады:
Респонденттерді қызықтырып, жұмысқа тарту.
Зерттеудің негізгі мәселелерін шешу, әртүрлі ой, бағалау, негіздемелер келтіру.
Алдыңғы сұрақтарды нақтылау.
Демографиялық бөлім респонденттің паспорттық сипаттамасын айқындайтын сұрақтардан тұрады: аты − жөні, жынысы, жасы, мекен - жайы және т.б. Бұның жинақталған мәліметтерді сапалық жағынан талдауға көп көмегі бар.

Адамдардың қазіргі және өткен кездегі іс-қимылдары мен олардын нәтижелерін білуге көмектеседі (мыс: жарысқа қатысу мен ондағы көрсеткен нәтижелер). Бұндай сұрақтар арқылы оқиғалық ақпарат (респонденттің нені біліп, нені түсінетін туралы) алынады. Сонымен қатар, паспорттық деректерді білу мақсатында демографиялық сұрақтар қоюға болады.
Себеп-салдарлар туралы сұрақтар - белгілі бір іс-қимылдардың, себептердің, іс-қимылдар туралы ойлар мен оларды бағалау туралы білуге арналған (респондент не істеу керек, не істеді және не істемекші).

Шартсыз сұрақтар – респондентін шынайы жағдайна байланысты (сізге бапкер мамандығы ұнай ма?) сұрақтар.
Шартты сұрақтар - ойдан құрастырылған жағдайға байланысты (болашақта сіздің балаңыздың бапкер мамандығын таңдағанын қалайсыз ба?). Бұндай сұрақтар өткендегі, қазіргі және болашақтағы іс-қимылдардың себеп-салдарын тереңдете түсуге арналған.

тура, жанама болып бөлінеді. Дайын жауаптары бар сұрақтар әр респонденттер үшін әртүрлі болуы керек.
Сапалық баға беруді қажет ететін сұрақтардың респонденттің ойын интенсивті түрде көрсететін жауаптар топтамалары, болады (өте риза, риза, бейжай, риза емес, өте риза емес).

талаптарын орындау:
— Сұрақ тек бір мәселе төңірегінде болуы тиіс. Бір сөйлемде екі жауапты талап ететін, екі ұшты сұрақтар болмауы керек.
— Сауалдар түсінікті, бір мәнді, нақты және анық сенімді жауап алуға мүмкіндік туғызуы тиіс.
— Сауалнама зерттеу мақсатына және міндеттеріне сәйкес сұрақтардан тұруы тиіс. Сұрақ дұрыс қойылмаса, респондент жауап беруден бас тартуы мүмкін.

сұрақтар сауалнаманың соңында тұруы тиіс. Жағымсыз сезім, наразылық тудыратын сұрақтар тікелей түрде емес, жанама түрде қойылуы керек. Мысалы, «Сізде автомобиль бар ма?» деген сұрақтың орнына «Сіздің үйде кімде автомобиль бар?» деп сұрақ қоюға болады.
— Сауалнамада нақты терминологияны, күнделікті тілді, түсінікті, терминдерді пайдаланып, жаргондарды қолданбаған жөн.

хабардар болған сұрақтарды қойған лазым. Негізгіні қоймас бұрын сұрақтарды ой сүзгісінен өткізіп алған пайдалы. Мысалы, темекі нарығын зерттеп тұрып, шылым тартпайтын жанға сұрақ қоя алмайсыз.
-Сұрақты қисындастырып мазмұндау респонденті зерттеушінің көңілі қалайтын жауапқа жетелеп, көндіруге тиісті емес.
— Сұрақтар екі мағыналы сипатта болмауы керек. Мысалы, «кейде», «жиі», «анда-санда» деген сөздер көп мағыналы болғандықтан, олардың орнына нақты сөздер қолданылуы керек. «Сіз» деген сөз кейде ұжымдық сипатта болуы мүмкін, сондықтан сұрақты құрастыру кезінде оның орнына «Сіз өзіңіз» деген сөз нақтылау болады.

міндеттемейтіндерден — сыпайыларына көше отырып қою керек дегендей қағидаларды сақтау қажет.
Сұрақтардың қисынын келтірудің бірізділігі: алдымен кіріспе, таныстырма сауалдар немесе респонденттің зерттелетін мәселе бойынша хабардарлығын анықтауға жәрдемдесетін сұрақтар қойылады. Мысалы, спорт туралы зерттеу жүргізу керек болса, респондент спортты қолдайды ма, жоқ па, соны анықтау қажет. Содан соң зерттеуге тікелей қатысты сұрақтар және бақылау сұрақтар болуы мүмкін, ең соңында жеке сипатты сұрақтар қойылады.

Зерттеуге қажет емес артық сұрақтар қойылмауы керек. Зерттеу мәселесіне қатысты емес сұрақтар сауалнаманы тым созады. Сұрақтар аз болған сайын, оларға жауап алудың мүмкіндігі мол.