Презентация, доклад по чеченскому языку на темуНохчийн мотт-халкъан хазна(8 класс)

Нохчийн матте а, литаретуре а болу безам кхиор;
Шайн къам а, Даймохк а беза ойла кхиор;
Къинхетаме а, къинхегаме а дешархой кхетош – кхиор;

Нохчийн матте дина до1а.
Хьоьца юста хьакъ яра Кавказан лекха, сийна стигала-
Цуьнан малха к1ел хийла а хенан йохалла г1а хец на ахь.
Хьоьца юста хькъа яра Кавказан лаьттан хаз дикалла-
Цьунан басарехь а хийла хенан йохалла ирс эцна ахь.
Дайн и латтий, стигаллий тхан безамаша дузу вовшашца.
Хьо- сан нохчийн халкъан безаман нур, б1ешерашкахьлера аз,
Б1ешерашкахьлерачу цу безаман бакъ стом, ца дужу заз!
Тхайн хьо кхоллархьама 1аламо тхо кхоьллина ду бохийца.
Балхахь, т1амехь, ловзаршкахь сан халкъо б1ешерашца шардина,
Б1аьвнал ч1ог1а, тоьпал нийса, туьран диттал ира ду хьан дош.
Кхакханал я кхерчан ц1арал аьхна хета иллеш халкъана,
Бухахь жаг1а гун и шовда санна сирла, хьан дош дагна товш.
Апарин цу т1улганнийн, хин х1ора тулг1енний вайн кхолламо,
Цхьаьна уьш хилийта, биллина мур боца хета баьхна ас
Сайн иллешкахь. Илли илли дац хьан дешнашца ца кхоьллинарг
Хьоххий, Даймахкаххий волуш, дог иккхина, соцур ду сан аз…
Маьлхан дуьнен чохь мел ду Кавказан латтий стигаллий,нохчой,
Беззашехь сох бисарх, вала да хьан хир ву нана лаьмнашца,
Байлахь буьсур бац хьо, лекъар дац хьан иллийн мерз аьзнаш а.
Буо хир дац сох соьцанна мел ду: дайн стигаллий дайн латтий, хьой.
Х1окху дахаре, хьоь болчу безамо сайн дог а дагадеш,
Хьан дешнашца дийца г1ерта со а сайн дайн латтий стигаллий.
Доьху, хьо дагахь а болуш вахар, валар суна хьаналде,
Нохчийн мотт-сан шира, сирла безам, дахаран деган ц1ий.

оьзда къамел. Атта дац дош каро, хьайн деган хазалла, ойла кхечунна д1агайта. Хьан ойланех, къамелах, маттах лулахо кхеташ вацахь, и хьо волчу к1еззиг лестар ву. Т1аккха, шуьшииннан уьйр хир яц, уьйр ца хилча лерам д1аболу, Лерам ца хилча безам хила йиш яц. Адаман сий даррий, безаммий ца хилча нийсо д1айолу. Нийсо д1аяьллачохь, барт хила йиш яц. Т1аккха гучуйолу къизалла, ткъа иза акхаройн амал ю. И ша дерриге а, мотт цахаар ду. Мотт цахаар – акхаройн а, дийнатийн а тобанах д1акхетар ду.
Адамехь болчу лакхарчу кхетамций, хьекъалций, хазаллиций, сийлаллиций йог1уш амал яц къизалла. Нагахь, къизаллех д1ахада адам ойла еш дацахь, цуьнгахь долчу 1илманах а, маттах а пайда бац. И тайпа мотт- 1илма акхарошкахь а, дийнаташкахь а ду, шайн дахаран хьелашка а, 1алашонашка а хьаьжжина, кхин мотт -1илма цара лоьхуш а дац, хьашт цахиларна.

Билал Саидов

Зезегин техькарехь,
Лестарехь диттийн,
Къаймнаш соь юьйцуш
Ловзарехь х1орд,
Ладоьг1ча шабаршка
Бешарчу ниттийн,
Соь ницкъ лург хиллера
Сан ненан мотт
Иллига бирзича
Iенадеш б1аьрхиш,
Делхадеш, ловзадеш
Кийрара дог,
Кхолабеш, юха а
Белабеш б1аьргаш,
Йовхо лург хиллера
Сан ненан мотт.
Диканехь я вонехь
Дош ала дезча,
К1орггера ян воьлча
Хиламийн чот.
Эхь, иман я г1иллакх,
Доьналла эшча,
Собар лург хиллера
Сан ненан мотт .
Ваха а ца оьшу,
Д1ахаьдча цунах,
Бицбина вехаш верг
Ю еса ботт.
И саннарг карор бац
Мел лехарх хьуна,
Даймехкан дозалла
Сан ненан мотт.

Воккхаве со хьуна хуучу
Кхечу къаьмнийн меттанех,
Хьайниг бицбеш 1амо дезна уьш
Хьуна ца моьттинехь…

баржо ца кхуьуш,
Г1амарлахь х1у санна,
Овкъарлахь суй санна,
Бихкина 1илманна,
Бихкина иллина.
Iиллина биллина
Биллина 1иллина…

къайленийн дог1а.
Къаьмнашлахь цо кхуллу барт.
Амма и харцахьа балахь.
Зуламаш цо дебадо.
Цуьнца вай хастам бо, баг1ахь,
Турпалш а вай хьехабо.
Халкъашна цкъа бакъдерг кховдош,
Цкъа делхош харцонан дерз,
Ду иза – бакъдолчун шовда,
Ду иза – къинойн а герз.
Йоккха ю цу меттан къайле:
Кхоьру со, и малбахь ас,
Тешнабехк цо барна сайна,
Талхадеш сан деган аз.

Сулаев Мохьмад

Айдамиров Абузар.

Ненат мотт.


Бекалахь, ненан мотт, тахна,
Дуьнене машаре кхойкхуш,
Лаьтта т1ехь Къинхетам, Нийсо,
Вошалла, Ирс, Машар кхайкхош!

йорт,
Хьегаран хьу елла,
Шина т1е воьхуш,
Хиллира ц1ийх боьлла
Сан ненан мотт.

кхайкхина.
Халоно хьовзаварх,
Мацалло со г1елварх,
Сайн маттах,
Сайн къомах
Дозалла ас дина.

Махмаев Жамалдин.

Мерза мотт.

Мерза мотт, хьо кхоьллинчо,
Хьо мел тайна кхоьллина,
Хьан хазаллех кхиъначо,
Хьо мел сийлахь лийрина…
…Ахь са т1ома г1аттадо
Маьлха дуьне къагадо.
Хьан беркато токх а во,
Мотт, хьоьца дерг мерза го.

– халкъан
Синхазнийн хьоста-
Къийсамехь ларбина
Массо а ханна.
Раг1 х1инца хьоьгахь ю,
Д1аэций, хьаста,
Ден весет кхочушде,
Къонахчо санна.
Ларбе мотт,
Хазбе и,
Ца еш мало
Т1аккха, хьайн весет деш,
К1анте д1ало.

Къам дуьсу даха
Ткъа нагахь мотт шеен лахь,
Къам лей д1адолу,
Ненан мотт бицбинарг
сийсазво наха

Арсанукаев Шайхи.
Весет.
Нохчийн мотт и – халкъан
Синхазнийн хьоста-
Къийсамехь ларбина
Массо а ханна.
Раг1 х1инца хьоьгахь ю,
Д1аэций, хьаста,
Ден весет кхочушде,
Къонахчо санна.
Ларбе мотт,
Хазбе и,
Ца еш мало
Т1аккха, хьайн весет деш,
К1анте д1ало.

Ахматов Ваха.

Мерза мотт.

Мерза мотт, хьо кхоьллинчо,
Хьо мел тайна кхоьллина,
Хьан хазаллех кхиъначо,
Хьо мел сийлахь лийрина…
…Ахь са т1ома г1аттадо
Маьлха дуьне къагадо.
Хьан беркато токх а во,
Мотт, хьоьца дерг мерза го.

лардеш, таханалерчу дийне схьадеана халкъан хаза а, оьзда а г1иллакхаш, ламасташ. Х1ора нохчочун доьзалехь дуьненчу даьллачу берана 1амош, массо а х1уман т1ехь шаьш дай- наной масал хуьлий лаьтташ, т1аьхьено т1аьхьене кхийдош, дуьххьара кхуьучу хьекъалца а, кхетамца а иэсехь ч1аг1деш, х1ора беран ц1ийца- орамца 1алашделла таханлерчу дийне даьхкина уьш.