Презентация, доклад на тему Багдарыын Сулбэ. Сахалыы аат

култуура сор5ото


Дьокуускай куорат 7 №-дээх оскуолатын 8 “з” кылааьын уерэнээччитэ
Иванова Света,
алын суьуех кылаас учуутала
Иванова Светлана Романовна

аҕа уустарын ааттарыгар иҥэрэн хаалларан иһиҥ.Оччоҕо саха баарын туххары ол ааттары уонна ытык өйдөбүллэри күн аайы саҥаран туһана
сылдьыахтара.  Ис хоһоонун билбэтиннэр даҕаны. Өйдөбүл киһи уоһуттан түспэтэ наада.

Кэнэҕэс, хаһан эрэ,
наада буолар кэмигэр,
ким эрэ уоһугар түһэриэхпит,
диэн буолбут. 

буолбут. 

Историк, этнограф, фольклорист,
суруйааччы, публицист, саха
ономастикатын чинчийиини теруттээччи,
Саха АССР утуелээх учуутала,
биллэр общественнай деятель
Михаил Спиридонович Иванов-
Багдарыын Сулбэ.

Багдарыын Сулбэ- сахалыы ааттааьыны са5алааччы.
Багдарыын Сулбэ- сахалыы ааты тэнитээччи.
Сахалыы аат олоххо киириитин чинчийэн керуу.
Сахалыы ааты дьоҥҥо-сэргэҕэ тэнитии.
Багдарыын Сулбэ сахалыы ааты тэнитиигэ утуелэрэ.

улэтин, саха итэ5элин- религия быьыытынан билиннилэр.
М.С.Иванов –Багдарыын Сулбэ топонимика5а, дьон аатыгар элбэхтик улэлээтэ. Сир аатыгар 350 тыь. киьи аатыгар 50 тыь. картотека онорбута.

маннайгы сахалыы ааттааьын этэ.
Соьуйуу-емуруу бе5е буолбуттара… Онтон эьиилигэр тереебут иккис уолбун туурдэргэ балай эмэ киэнник тар5аммыт сахалыы аатынан Айдаар диэн сурэхтээбитим. Ол онно ким да , тугу да диэбитэ иьиллибэтэ5э. Кун-дьыл ити курдук ааьан испитэ. Биэс сылынан уьус уолламмытым.Эллэй. Ол кэмнэ хайдах этэй? Ей-санаа сыыйа уларыйан киирэн барбыта. Ону Эллэйбит детсадка барбытыгар билбиппит. Сахалыы ааттаах уонча о5о
баар буолбут этэ…»
Билигин сиэннэрим бары
сахалыы ааттаахтар…»
Багдарыын Сулбэ. 2011

Багдарыын Сулбэ- саха буоларын дакаастаабыта,
сахалыы ааттааьыны са5алаабыта.

турдун диэн».
Ону тэнэ о5о5о, ыччаппытыгар, ебугэн оннук кэмнэ олорон ааспыта, ону умнума уонна кини олорбото5ун ситэри олор, онорбото5ун ситэри онор диэн ытык соруда5ы туттарыы буолар.
Сиэним Сайыына Багдарыын ебугэбититтэн 11-с келуенэ.»

Багдарыын тыл терде эбэнки тыла.
Суолтата-урун, сырдык

сырытта5ына эбэтэр тас омук дойдутугар та5ыста5ына, сахалыы аата суо5уттан кыбыстар. Бэйэбит сирэйбит суох курдук кестебут. Соро5ор, сэнээьин да баар буолар.
Сахалыы ааттаах о5о саха тыыннанан улаатар. Патриот буолар. Оннук о5олор элбээн иьэллэр. Ол уеруулээх…».

Багдарыын Сулбэ- сахалыы ааты тэнитээччи.

айыылары кытта ситимнээбиттэр. Айыылар, иччилэр ааттарын уонна остуоруйаларга, олоҥхолорго, былыргы сэҺэннэргэ баар
ааттартан табыгастаахтарын талан ылан төгүрүк сыл ыйдарын бары күннэригэр
төрөөбүт оҕолорго анаан 138 сахалыы ааты анаан суруйбуттар уонна сахалыы
ааттарга ыйынньык оҥорбуттар.

Айыылар
киьи кутун мэлдьи илдьэ, иитэ сылдьаллар,
киьи ис туруга чел буоларын хааччыйаллар
Айыы ааттара диэн үчүгэйи, сырдыгы, кэрэни санатар ааттары ааттыыллар эбит.

Борисов 
1399 №-дээх Ыйааҕа тахсыбыта.

Алтынньы 4 күнүгэр 2011 с. Нам улууһугар «Сахалыы ааттары сөргүтүөххэ» диэн ааттаах Төгүрүк остуол буолла. 
Бастакытынан. Аата суох омук суох. Докумуоҥҥа саха киһитэ буоларыҥ тута биллибэт. Онон, араас сиртэн кэлэр омук дьонун сахалыы ааттаах көрсүөҕүҥ. Сахалар бары сахалыы ааты ылыныаҕыҥ, араспаанньаланыаҕыҥ, "уола", "кыыһа" диэн суруйтарыыны киллэриэҕиҥ диэн этии киирдэ.
Бэсиһинэн. Антропонимикаҕа улахан кылааты киллэрбит Багдарыын Сүлбэ "Аатта тал" кинигэтин сахалыы ааты талыыга көмө быһыытынан, хас биирдии ГТАС сулууспатыгар тарҕатарга этии киирдэ.
Таарыйа, Багдарыын Сүлбэ бэйэтэ аатын докумуоҥҥа сахалыы суруйтарарыгар эттилэр. Уола билиҥҥитэ Ньургун Михайлович Иванов буола сылдьар. Сүлбэ уола Ньургун Багдарыын, Багдарыын уола Ньургун Сүлбэ, эбэтэр Багдарыын Сүлбэ уола Ньургун буоларыгар, араспаанньатын таларыгар баҕардылар.

оҕобут күн сирин 2011 сыл ыам ыйын 19, уруккунан пионерия күнүгэр күн сирин көрбүтэ. Сахалыы сиэринэн ааттааһын туһунан сокуон ылыллыбытын үөрэ истибитим. Өрөспүүбүлүкэ Президенин Ыйааҕа тахсыбытын кэнниттэн саахсаҕа тиийэммин уолбун ити сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн ааттаатым. Ол курдук, оҕобут Габышев Айдын Айхан уола диэн ааты сүктэ. Уолбут төрөөбүтүн туһунан сибидиэтэлистибэтин сахалыы уонна нууччалыы өттүгэр итинник сурулунна.

Сахалыы сиэринэн бастакы аат

булуммут дьон. Ньургун-саха тылын, Айдаар-нуучча, Эллэй- немец тылларын уерэтэн идэ ылбыттара. Ньургун а5ата наука5а тэлбит суолун батыспыта, солбуйааччынан буолбута. А5ата «дьоллоохпун диэн» этиэн этэр.
Ньургун Михайлович Иванов – Багдарыын Ньургун Сулбэ уола диэн аат ылыммыта барыбытын уердэр. Кырдьык да, «А5атын туйа5ын хатарааччы» аатын ылыан ылар.

Багдарыын Сулбэ биир
сиэнэ-Багдарыын Сайыына
Эллэевна
диэн паспорыгар
аатын суруттарбыт.

сахалыы аат киириитин чинчийии

«Айыы ааттара» диэн кинигэҕэ киирбэтэх саҥа ааттар үөскээбиттэрэ көстөр.
Холобур: Айхан, Айнаара, Эрсан, Сайнаара, Айсаара, Мичилян, Айхаана. Биир Алмаз диэн ааттаах оҕо баар.

оҕолорун бэһиэннэрин сахалыы ааттаабыттар: Сайыына, Дайаана, Күннэй, Мичийэ, Нарыйа.
Чербоев Юрий Юрьевич, Марта Кимовна биэс оҕоттон түөрдэ – Мичил, Алгыс, Сандаара, Эрчим.
Семенова Марфа Борисовна, Алексей Николаевич – Айыына, Арылхан, Аристах, Саргылаан, Сайыына.
Платонова Мария Константиновна, Егор Сергеевич- Сайыына, Сааскыйа, Туйаара.
Христофорова Наталья Владимировна – Сайыына, Сарыал, Сандал.
Мосоркина Вера Михайловна, Федот Григорьевич – Кэскил, Сайнаара, Сандаара.
Комиссаров Манчаары Иванович,Айталина Григорьевна- Мичил, Дьулустаан, Чэмэлиинэ.
Андросова Мария Михайловна, Семен Павлович – Күннэй, Дайаана, Айыына, Эрхан.
Корякин Дмитрий Иннокентьевич, Татьяна Ивановна – Күндүлээн, Сарыал, Күннэй.
Баишева Елена Алексеевна, Павел Константинович – Айсен,Дуолан, Данаайа, Павлена.
Егасов Изот Егорович, Мария Николаевна – Сардаана,Мичил, Кэрэчээнэ.
Постникова Надежда Ильинична, Руслан Егорович – Сардаана, Сандаар.
Новгородов Ньургун Михайлович, Ньургуйаана Николаевна – Дьулустаан, Күннэй уо.д.а.

ааты ханнык кинигэттэн ыллыгыт?
Күн-дьыл утумун тутустугут дуо?
Сахалыы аат туһунан туох санаалааххыный?(анкеталар киирэллэр)
Сахалыы ааттаах ыаллар санааларыттан манныгы бэлиэтиэххэ сөп:
Оҕо саха буолан баран сахалыы ааттаныахтаах.
Сахалыы аат оҕоҕо харысхал буолар.
Улааттахтарына саха омук буолалларынан киэн туттуу баар буолуо.
Багдарыын Сүлбэ, Тэрис «Аатта тал» диэн кинигэтигэр киирбит сахалыы ааттар ааты талыыга улахан көмө буоллулар.

Ол эрээри кыьаллар. Хомустуурун
себулуур. Быйыл улахан концертка оонньоото.
Хомусчут буолар ба5а санаатын олоххо киллэрэн эрэр.

Ньургун - бастыҥ, чулуу.
Кылаас уолаттарыттан саамай учугэй майгылаах,
Хаьан да кыыьырбат. Учугэй табаарыс. Бастын
математик. Сайынын отчут, кусчут. Олус бэркэ ханкылыыр.
Саха биир бастын уола буолуо.

Айтал - кэрэни, талбаны айааччы.
Айтал а5ата артыыс. Айтал сахалыы тылынан учугэй ис хоьоонноох
кэпсээннэри суруйар. Учугэйдик хомустуур. Талааннаах киьи
тахсара буолуо.

Эрхан- эр санаалаах.
Ылыммыт дьыалатын сатаата5ына эрэ уоскуйар.
Кылааспытыгар математика5а, омук тылыгар
туйгуннук уерэнэр.Боксанан, плаваниенан дьарыктанар.

Дархан - ытыктабыллаах, дьоһуннаах.
Дархан ханнык ба5арар тема5а элбэ5и билэр киэн кругозордаах.
Дьону, о5олору кытта тургэнник уопсай тылы булар, организаторскай
талааннаах.

Күннэй - күн курдук ыраас, кэрэ.
Наьаа сэмэй, сымна5ас, эйэ5эс, килбик.
Бастын уерэнээччи, учугэй дьуегэ.

диэн кинигэттэн төрөөбүт күннэринэн сахалыы ааттары иҥэрэн баран хас биирдии оҕоҕо сахалыы ааты майгытыгар, көрүҥэр сөп түбэһэр дуо диэн кэтээн көрдүм.

несколько замкнута. Светлана обычно очень высокого мнения о себе, что далеко не всегда соответствует истине. В классе она лидер, хороший организатор, инициатор всех начинаний. У нее повышенная самооценка, но учится она средне, больше времени уделяет общественной работе. Активна, любит командовать, добивается своего. Света лишена нахальства, хитрости, охотно помогает другим, несмотря на то, что это занимает у нее много времени и мешает решать свои проблемы. Аккуратна, следит за своей внешностью. В юном возрасте у нее отсутствует чувство меры, она может носить одежду, в которой выглядит просто нелепо. Кокетлива. Не находит общего языка с девушками, любит общество юношей.   В молодости самомнение доставляет Светлане немало огорчений. Ведь она считает, что достойна всего самого лучшего, а суровая правда жизни не оправдывает ее претензий. Но высокая самооценка все же помогает Светлане добиться определенных успехов, а постоянный поиск нового и интересного делает ее жизнь интересной.  Светланы самостоятельны, трудолюбивы, и про них можно с полной уверенностью сказать, что все, что с ними происходит в жизни, дело их собственных рук.
Это имя — Светлана — славянского происхождения и обозначает — «светлая».

Имя Светлана происхождение и значение по интерпретации букв
То, что означает имя Света по интерпретации букв самого имени, также влияет на характер молодой особы. Вот расшифровка на каждую букву:
• «С» – придает своей владельце здравый смысл, а также стремления к достижению высокого и прочного положения с надежными материальными ресурсами. В жизни важно отыскать свой личный путь.
• «В» – объединение с природой, любовь к работе с землей. Девушка отличается высокой коммуникабельностью. Творческая натура, стремления которой направлены на будущее.
• «Е» – остро чувствует необходимость к самовыражению, охотно делится идеями. Часто добровольно принимает роль посредника, проницательная, любит поговорить.
• «Т» – творческая личность с развитой чувствительностью и интуицией. Всегда ищет во всем истину. Не может реально оценивать свои желания и потенциальные возможности.
• «Л» – имеет артистические задатки, тонко воспринимает искусство и красоту. Стремится делиться своими впечатлениями и полученными знаниями с партнером.
• «А» – стремление к комфортным условиям как физически, так и духовно. Жажда действовать и стремиться к новым начинаниям.
• «Н» – наделяет острым умом, заинтересованностью в своем здоровье.
• «А» – стремление к комфортным условиям как физически, так и духовно. Жажда действовать и стремиться к новым начинаниям.

Мин аатым кистэлэннэрэ

Мин сахалыы аатым
Байаана – элбэх уйгуну-быйаҥы
илдьэ сылдьааччы

сыл.

7 №-дээх оскуола

Саха гимназията

26%

13 %

Саха о5олоро

Араас омук о5олоро

сахалыы ааттаах = 13%
2018 сыл- сахалыы ааттаах 17%.

Дьокуускай куорат. Саха гимназията.
2015 сыл –сахалыы ааттаах = 26%
2018 сыл – сахалыы ааттаах = 31%

3 сыл иьигэр сахалыы ааттаах о5о ахсаана 4- 5 % элбээбит

сахалыы иккис аат инэрии.
Бэриллибит сахалыы ааттар суолталарын быьаарыы.
Сахалыы аат иьиллэрэ кэрэтин, о5о5о барсарын быьаарыы.

В.В.
«Мода»-лауреат 1 ст. салайааччы Мегина С.И., Иванова С.Р.
«Вокал»-дипломант 2 ст. салайааччы Мегина С.И.
«Фольклор»-лауреат 1 ст. салайааччы Стрекаловская З.А.
«Самый Звездный Классный руководитель»- Иванова С.Р.

сахалыы ааты олоххо киллэриини са5алаабыта. Ону о5олоро, сиэннэрэ ейеен бары сахалыы ааттаммыттара.
- Саха сиэринэн «уола, кыыьа» диэн ааттаныы саха дьонун ортотугар элбээн эрэр. Ол биир холобурунан Багдарыын Сулбэ уола Ньургун оннук ааты ылыммыта буолар.
- Сахалыы аат саха омук туелбэлээн уескээбит тыа сирдэригэр тэтимнээхтик киирэр. Араас омук олорор Дьокуускай куоратыгар 3 сыл иьигэр 5% элбээбитэ, эдэр дьон о5олорун себулээн сахалыы ааттыыр буолбуттарын туоьута. Омук быьыытынан национальнай култуураларын сыаналыыллара кестер.
- Багдарыын Сулбэ бэйэтин омугун аатын-араспаанньатын уерэтэн, суруйан, кэлэр келуенэ ыччакка хаалларбыт улэтэ инникитин да5аны саха омугар туьалыы туруо5а, ыйынньык буолуо5а.

2. «Кут-сур» оскуола «Айыы ааттара». 1994.
3. «Ийэ тыл» тумсуу. «Сахалыы аат туьунан».2003.
4. Саха киэн туттар дьоно «М.С.Иванов-Багдарыын Сµлбэ» Дьокуускай.2008.
5. Интернет матыпыйааллара.