Слайд 1Zarafshon shahar 12-umumiy o`rta ta`lim maktabning kimyo fani o`qituvchisi Mirzayeva
Xursandoyning 8- sinflarda“ТУЗЛАР ГИДРОЛИЗИ” мавзуси бўйича лаборатория машғулоти
Слайд 2МАВЗУ: ТУЗЛАР ГИДРОЛИЗИ.
Кучли кислота ва кучли асосдан ҳосил бўлган тузлардан бошқа
барча тузлар сувда эриганда туз ионлари билан сув ионлари узаро реакцияга киришиб, кам диссоцияланадиган ёки қийин эрийдиган бирикмалар ҳосил қилади, натижада эритманинг pH ўзгарди.
Эритмада туз ионлари билан сув иоларининг ўзаро таъсиридан эритманинг pH ўзгаришга тузларнинг гидролизи дейилади.
Туз таркибидаги катион ва анионнинг табиатига кўра гидролиз асосан уч хил бўлади.
1.Катионлараро гидролизланиш
2.Анионлараро гидролизланиш
3.Ҳам катионлараро, ҳам анионлараро гидролизланиш.
Слайд 3Катионлараро гидролизланиш.
Кучли кислота ва кучсиз асосдан ҳосил бўлган тузлар катионлараро гидролизланади.
Бу типдаги тузлар гидролизланганда туз таркибидаги катионлар сувнинг OH— ионлари билан бирикиб, кам диссоцияланадиган бирикмалар ҳосил қилади, натижада эритмадаги OH— ионларининг концентрасияси камайиб, H+ ионларининг концентрасияси ортади. Водород ионларининг концентрасияси ортгани учун эритма кислотали муҳитга эга бўлади.
Масалан:
NH4Cl + H2O ⇆ NH4OH + HCl
Ионли кўринишда:
NH4++ Cl- + H2O ⇆ NH4OH + H+ + Cl-
NH4+ + H2O ⇆ NH4OH + H+
pH< 7
Слайд 4Анионлараро гидролизланиш.
Кучли асос ва кучсиз кислотадан ҳосил бўлган тузлар анионлараро гидролизланади.
Бу типдаги тузлар гидролизланганда туз таркибидаги кучсиз кислота анионлари сувнинг H+ ионлари билан бирикиб, кам диссоциланадиган бирикмалар ҳосил қилади, натижада эритмадаги H+ ионларининг концентрацияси камайиб, OH- ионларининг концентрацияси ортади. Гидроксид ионларининг концентрацияси ортгани учун эритма ишқорий муҳитга эга бўлади.
Кучли асос ва кўп негизли кучсиз кислотадан ҳосил бўлган тузларнинг гидролизи ҳам босқичли содир бўлиб, оддий шароитда фақат биринчи босқичи яхши боради ва бунда нордон туз ҳосил бўлади, масалан:
K2SO3 + H2O ⇆ KHCO3 + KOH
CO2-3 + H2O ⇆ HCO3- + OH- (pH > 7)
KHCO3 + H2O ⇆ H2SO3 + KOH
HSO-3 + H2O ⇆ H2CO3 + OH- (pH > 7)
Слайд 5Ҳам катионлараро
ҳам анионлараро гидролизланиш.
Кучсиз кислота ва кучсиз асосдан ҳосил бўлган
тузлар ҳам катион, ҳам анионлараро гидролизланади. Бу типдаги тузлар гидролизланганда туз таркибидаги катионлар OH— ионлари билан бирикиб, кам диссоциланадиган кислота ва асос хосил қилади. Ҳосил бўладиган кислота ва асоснинг кучига қараб, эритманинг муҳити ёки кучсиз кислотали, ёки кучсиз ишқорий бўлади, масалан:
NH4CN + H2O ⇆ NH4OH + HCN
NH+4 + CN- ⇆ NH4OH + HCN
бунда K(NH4CN) = 1,79 ∙ 10-5, K(HCN) = 7,9 ∙ 10-10 бўлганлиги учун эритма кучсиз ишқорий муҳитни намоён қилади. Жуда кучсиз кислота ва жуда кучсиз асосдан ҳосил бўлган тузларнинг гидролизи бир томонлама бўлиб, оддий шароитдаёқ оҳиригача боради. шунинг учун бундай гидролизланишга тўла гидролизланиш дейилади: Cr2S3 + 6H2O + 2Cr(OH)3 + 3H2S
Слайд 61-тажриба.
Гидролиз жараёнида
муҳит рН нинг ўзгариши.
Тўртта пробирка олиб, улардан бирига
3 мл 0,5н ли NaCl, иккинчисига 3 мл 0,5н ли Na2CO3, учинчисига 3 мл 0,5н ли Al2(SO4)3 эритмаларидан ва тўртинчисига таққослаш учун 3мл дистилланган сув қуйинг.
Пробиркаларнинг ҳар қайсисига 1 мл дан лакмуснинг нейтрал эритмасидан қўшиб, яхшилаб чайқатиб аралаштиринг. Сув солинган пробиркадаги лакмус рангининг ўзгаришига қараб ҳар бир туз эритмасининг реакция муҳитини аниқланг.
Текширилган тузларнинг қайсилари гидролизланади?
Гидролизланиш реакцияларининг мольекуляр ва ионли тенгламаларини ёзинг ҳамда қайси турдаги гидролизланишлар содир бўлишини айтинг.
Слайд 72-тажриба. Қайтар гидролиз.
Пробиркага 3мл дистилланган сув солинг ва унга озгина рух
хлорид кристалидан солиб эритинг.
Сувнинг лойқаланиши сабабини тушунтиринг.
Эритманинг муҳитини индикатор қоғози билан синаб кўринг.
Реакция шароитини тушунтириб беринг.
Гидролизланиш реакциясининг мольекуляр ва ионли тенгламаларини ёзинг.
Тоза пробирка олиб унга 2 мл дистилланган сув солинг. Сўнгра унга натрий карбонат Na2CO3 тузи кукунидан солиб эритинг ва универсал индикатор қоғозига томизиб, реакция шароитини аниқланг.
Натрий карбонатнинг гидролизланиш реакция тенгламасини молекуляр ва ионли шаклда ёзинг.
Слайд 83-тажриба. Гидролизланиш даражасига темпратуранинг
таъсири.
Пробиркага 2-3 мл 0.5 н Натрий ацетат
CH2COONa эритмасидан қуйиб унга 1-2 томчи фенолфталиен эритмасидан томизинг. Пробиркани чайқатиб аралаштиринг ва эритма рангига эътибор беринг. Пробиркани эритма қайнагунича қиздиринг ва эритма рангининг ўзгаришини кузатинг.
Гидролизланиш реакциясининг молекуляр ва ионли тенгламаларини ёзинг. Темпратура таъсирида эритма рангининг ўзгариш сабабини тушунтиринг.
Пробиркага 2 мл 0.5 н ли FeCl3 эритмасидан қўйинг ва эритма қайнагунча пробиркани қиздиринг. Нима кузатилади? Темир(III)-хлорид тузи гидролизининг босқичли рРеакция тенгламаларини мольекуляр ва ионли кўрнишларда ёзинг. Темпратура ошганда гидролизланиш мувозанати қайси томонга силжийди.?
Пробиркага 3-4 мл 0.5 н ZnCl2 эритмасидан қуйинг ва индикатор ёрдамида эритма мухитини аниқланг. Эритмага кичкина рух булакчасини солиб, эритма қайнагунича пробиркани қиздиринг.
Қандай газ ажралади ва нима учун? Бунда қиздириш қандай рол ўйнайди.
Слайд 9Мустақил тайёрланиш учун саволлар.
1. Гидролиз деганда нимани тушунасиз?
2. қандай тузлар гидролизланади?
3.
Гидролизланиш даражаси нима?
4. қайтар ва қайтмас гидролиз ҳақида тушунча беринг.
5. Гидролизланиш жараёнига қандай омиллар таъсир кўрсатади?
Слайд 10ЭЪТИБОРЛАРИНГИЗ
УЧУН РАҲМАТ!
ХАЙР.