Презентация, доклад Урок -Тұқым қуалаушылық

тірі организмдерге тән қасиет. Тұқым қуалаушылыққа байланысты тірі организмдердің морфология, физиология және биохимия құрылымы мен жеке даму ерекшеліктері ұрпақтан ұрпаққа беріледі.

Тұқым қуалаушылық

қуалау факторларын ген деп атады. 1911 жылы америкалық биолог Т.Морган (1866 – 1945) және оның әріптестері ұсынған “Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы” бойынша да тұқымқуалаушылықтың бірлігі – ген деп көрсетілген. Гендер жасуша ядросындағы хромосомаларда тізбектеле, бір сызықтың бойында орналасқан және әрбір геннің хромосомада нақты тұрақты орны (локусы) болады. Кез келген хромосома өзінің гендер тобымен ерекшеленеді. Генетика ғылымының даму барысында тұқым қуалау факторлары тек ядрода ғана емес, жасуша цитоплазмасының кейбір органоидтарында (митохондрияда, хлоропластарда) да кездесетіні анықталды.

патологиялық жағдайлар.[3]

Тұқым қуалайтын аурулар - ата-аналарынан ұрпақтарына берілетін аурулар. Тұқым қуалайтын аурулар гендік, хромосомалық және геногеномдық мутациялардың әсерінен генетикалық материалдың өзгеруіне байланысты қалыптасады.

Генетикалық жіктеу бойынша тұқым қуалайтын аурулар:

моногендік;
хромосомалық;
мультифакторлық (полигендік) болып бөлінеді.

Тұқым қуалаушылық аурулар

қасиеті. Тіршілік иесінің бұл ерекшелігін көбеюге дейінгі ДНҚ-ның еселенуі кезіндегі генетикалық ақпараттың берілуімен қамтамасыз етіледі.

Өзгергіштік - тірі ағзалардың өз ата-енелерінен (ата тектерінен) айырмашылығындағы ортақ қасиеті. Дарақтар көбею кезінде ата тектерінен ешкімнің көшірмесін толық бере алмайды. Шындығына келсек, дарақтардың жыныссыз көбеюі кезінде де аналық формалардың дәлме-дәл көшірмесі болмайды. Өзгерістерді математикалық талдау арқылы есептеп шығаруға болады. Өзгергіштік белгілердің қарапайым графикалық жолдардың біреуі - өзгермелі нұсқалар қатары және өзгермей нұсқалық қисық сызық.

Тұқым қуалаушылық және өзгергіштік

артуын немесе кемуін ретке келтіру жолы. Өзгермелі нұсқалар қатарына дене тәрбиесі сабағында оқушыларды бойына қарап орналастыру деп үлгі бола алады.

Өзгермелі нұсқалық қисық сызық - бұл қандай болса да белгілер санымен дарақтардың санын есептеу жолы. Өзгергіштіктің әр алуан типтері әр түрлі себептерге негізделген.

Тұқым қуаламайтын (модификациялы) өзгергіштік — қоршаған ортаның әрекетіне тікелей тәуелді. Мәселен, таудағы өсімдіктер мен жануар аласа болады. Бұл олардың икемділік сақтап, денесі қатты салқындаған кезде энергиясын жоғалтып алуынан құтқарады. Тұқым қуаламайтын өзгергіштік құбылысы генетикалық жағынан біркелкі ағзалардан жақсы бақыланады.

дейін дамуы. 2). Мендель заңдарының қайта ашылуға дейінгі ж\е қайта ашылу н\е генетиканың 2-ші туылу кезеңі(1865-1900). 3) Классикалық генетика кезеңі(1900-1953ж). 4)Генетиканың қазіргі даму кезеңі (1953ж дан қазірге дейін).
1. Бұл заңдылықта тұқым қуалау материалының табиғаты сұйық зат деп танылып, көбею кезінде аталық пен аналық тұқым қуалау материалы қосылып, аралық белгіге яғни әке-шешесіне ұқсамайтын жаңа ұрпақ п\б.
2. Бұл заңдылықта асбұршаққа жүргізген тәжірибелерінде тұқым қуалаушылықтың табиғаты туралы дұрыс ж\е нақты нәтижелермен оған дейін ашылған сұйықтық теориясы дұрыс еместігін дәлелдеді.
3. Үшінші кезең- тұқым қуалаушылықтың бірлігі ген екені дәлелденумен басталды, геннің физикалық қасиеті, яғни гендердің маматериалды тасымалдаушысы хромасомалар екендігі дәлелденді. Америка ғалымы Т.Мор тұқым қуалаушылықтың хромасомалық теориясын ашты.
4. бұл кезең 1953ж Уотсон мен Крик ашқан «днқ молекуласының құрылымы, тұқым қуалаушылықтың материалдық негіздерін» зерттеумен басталды. Қазіргі уақытта барлық генетикалық процестер:
- репликация днқ-ның екі еселенуі
- репарация днқ-ның орнына келуі
- рекомбинация-гендердің жаңа үйлесуі, красинговер
- мутация-тұқым қуалау материалының өзгеруі
- генетикалық мәліметтің іске асырылуы мен реттілігі молекулалық деңгейде зерттелуде.

бірақ олардың ешқайсысы Мендельдей нақты нәтиже шығара алмады, сонымен қатар, олар тұқымқуалаушылықтың нәтижелерінің механизмдерін түсіндіре алмады. Мендель нақты және анық нәтиже алу үшін жұмысын нақты жоспарлады.
Мендельдің гибридологиялық әдісі 4 тәсілден тұрады:
1.Будандастыру үшін алынатын жұптың белгілері бір-бірінен айырмашылығы бар ( альтернативті) және таза тұқымды болу.
2.Эксперименттің ережесңн қарапайым етіп ол барлық белгілерді бірге емес әр белгіні бөлек зерттеген яғни моногибридті будандастырудан бастап дигибридтті, полигибридтті будандастыруға өткен.
3. Доминнантты фенотипке ие болған ұрпақтың генотипін анықтау мақсатында әр қрпақтың дараларын өз-өзімен тозаңдандырған ж\е талдаушы будандастыру жүргізген. Ол үшін генотипі белгісіз доминнантты (Аа) дараны рецесивті (аа) дарамен будандастырған.
4.Ең соңғы тәсілі – алынған ұрпақтарды класстарға бөліп санаған яғни сандық талдау жүргізген. Бұл әдістердің жиынтығы гибридологиялық әдіс деп аталады.

дараларды будандастыруды моногрибті, екі жұп бойынша- дигибридті, көп белгілер бойынша-полигрибті будандастыру деп атайды. Гибридологиялық әдістің 1-2ші тәсілі бойынша моногибридті будандастыру үшін Г.Мендель сары ж\е жасыл түсті асбұршақтарды алды. Нәтижесінде 1-ші ұрпақтың гибридтерінің барлығына ата-анасының біреуіне ғана белгісі беріліп барлығы сары яғни біркелкі болған ешқандай аралық белгі болмаған. Сондықтан бұл заңдылық белгілердің біркелкілік н\е доминантылық заңы д\а.
2) Дигибридті полигибридті будандастыру- Мендель ары қарай екі жұп белгілері бойынша айырмашылығы бар ата-аналарды будандастыру барысында маңызды құбылыстарға көңіл аударды. Бұл тәжәрибе үшін тегіс сары ж\е жасыл бұдыр түрін қолданып 1-ші ұрпақтың даралары біркелкі 2-ші ұрпақтың ата-тегіне ұқсас сары тегіс,жасыл бұдыр, сонымен қатар жаңа белгілерге ие- сары бұдыр, жасыл түсті тегіс тұқымды ұрпақтар п\б. Бұл заңдылықты белгілердің тәуелсіз тұқым қуалау заңы деп атады.