Презентация, доклад на тему ТОПЫРАҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕГІ МЕН ТИПІ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

ол тау жыныстарының бұзылкы және жер бетін қоныстаған өсімдік пен жан-жануар организмдерінің тіршілік етуі нәтижесінде құралған. Топырақтың құралуында адамның шаруашылық әрекетінің де зор маңызы болды. Топырақты құрғату және суландыру, оны механикалық өңдеу, тыңайту және басқа да жұмыстар топырақ құралу процесін және топырақтың қасиеттерін өзгертіп отырады.

Топырақта адамға тамақ болатын, малға азық болатын, өнеркәсіпке сан алуан шикізат беретін пайдалы өсімдіктер өсіріледі.

қоры өсімдікке жетпейді. Құнарсыз тау жыныстары екі процестің әсерінен құнарлы топыраққа айналады, олар: тау жыныстарының бұзылуы және топырақтың құралуы.
Тау жыныстарының бұзылуына негізгі себеп – жер бетінде болып тұратын температуралық өзгерістер. Температуралық өзгерістер тау жыныстарының үстіңгі жағында көбірек болуы мүмкін. Мысалы, Орта Азия жағдайында жазғы уақытта тау жыныстарының үстіңгі жағы күндіз 60-70 градусқа дейін қызады да, түнде 20-25 градусқа дейін суиды. Қыста нақ осындай жағдайда тау жыныстары күндіз 15-20 градусқа дейін қызып, түнде 20-25 градусқа дейін суиды.

Топырақтың тегі.

о п ыр а қ т ы ң айырмашылығы сол, онда шала шіріген органикалық зат көп болады. бұл топрақтың құралу жағдайы – ылғалдың шамадан тыс көптігі, ол топрақтың қалың қабатына ауаның өтуін қиындатады. Атмосфералық жауын-шашын, жер қойнауындағы су немесе соның екеуі қосыла отырып ылғалды шамадан тыс көбейтіп жібереді. Мұндай топырақ көбіне Россия Федерациясының солтүстік бөлігін, Белорус ССР мен Прибалтика республикаларының жерін алып жатады.

т о п ы р а қ. Күлгін топырақ орман өскен жерде түзіледі. Орман-шалғын аймағының климаты қоңыржай жылы келеді, ылғалы жеткілікті болады. Осындай климат жағдайында қалың қылқанды орманға шөп өспейді, ал топрақтың бетін қылқанды орманның қалдықтары, ағаштардың бұтақтары мен бұталар басып жатады. Оларды саңырауқұлақтар шірітеді, соның нәтижесінде қара шірік азайып, органикалық қышқылдар түзіледі. Соңғылары жаңбыр суымен бірге топырақтың үстіңгі қабатының қорек заттарын ерітіп, оларды терең қабаттарға жеткізеді. Сондықтан күлгін топырақ та қоректік заттар аз, түсті күл сияқты сұрғылттау болады.

өскен жерде құралады, өйткені мұнда өліп шіріген кезінде топырақты қара шірікке байытатын шөпті өсімдіктер көбірек болады.
Шым-күлгін топрақтың беткі қыртысы айтарлықтай қалың – 15 см-ге егістікте айналдырылған топрақта оның қалыңдығы 20-25 см-ге жетеді де, 1-4 % қарашірігі болады. Бұл қыртыс тығыз келеді, су нашар сіңредіде, оңай батпақтанып қалады. Шым-күлгін топрақ мынадай қосымша типтерге бөлнеді нашар күлгінді-шым топрақ,орта күлгінді шым-топрақ, өте күлгінді шым-топрақ. Олар Совет Одағының бүкіл территориясының жартысындай, Прибалтикадан Қиыр Шығысқа дейінгі жерді алып жатыр.

р а қ. Орталық Қара топрақты өңірде, Украинада, Солтүстік Кавказда, Орта және Төменгі Поволжьеде, Сибирьдің оңтүстігінде орналасқан. Қара топрақ құрғақ климат жағдайында шөпті өсімдіктер өсетін далалы жерлерде құралған. Өлген өсімдіктердің қалдықтары микроорганизмдердің тіршілік ету әрекетінің арқасында шіріп, топрақта жинала береді. Қара топрақ алғашқы жыныста кальций болса және топрақтың саздақ немесе сазды механикалық құрамы болса ғана құралады. Құмда қара топырақ түзілмейді. Қара топырақтың әдетте қара түсті қалың қарашірік қабаты болады, ондағы қарашірік 10 -13%-ке жетеді.

аймақтың солтүстік жағын алып жатыр және өзінің қасиеті жағынан қара топырақ пен күлгін топырақтың аралығындағы дүбара жағдайды алады. Бұл топырақтың қарашірік қабатының түсі қоңыр сұрғылт келеді де, онша қалың бола қоймайды (35-45 см). Қарашірігінің мөлшері 4-6 % - ке жетеді.

Куйбышев облысының солтүстігін Және Башқұрт АССР- ін алып жатыр.
Оның қарашірігі қалың болады ( 1 – 1,5 м жетеді ), үстіңгі қабаты қоңыр, тіпті қара түсті болып келеді. Қалың қара топырақтың беткі қабатындағы қарашірік 10-12 % -ке жетеді. Қарашіріктің көп жиналатын себебі – жері өсімдікке бай келеді де, жауын-шашыны аз және темпиратурасы өте жоғары болмағандықтан өсімдік аз шіриді.

р т о п ы р а қ п е н с ұ р ғ ы л т т о п ы р а қ еліміздің оңтүстік облыстары мен Орта Азия республикаларында орналасқан. Бұл топырақтар құрғақ климат жағдайында далалық шөпті өсімдіктердің астында қалыптасып түзілген. Қара топырақтан айырмашылығы – оның қарашірікті қабаты жұқа және қарашірігі кемістеу келеді. Қоңыр топырақтың қарашірік қабаты 8-10 см, ондағы қарашірік 2-3% қана, бірақ известьке бай келеді де, суды жақсы сіңіреді.

а ң топырақтың өз аймағы болмайды, қызыл қоңыр және қоңыр топрақтардың арасына жеке теңбіл түрінде орналасады. Бұл топырақтардың үстіңгі қабатында ауыл шаруашылығы өсімдіктеріне зиянды, суда еритін көптеген тұздар бар, сондықтан оларды алдын ала өңдемесе егін егуге жарамсыз болады. Гипстеу, органикалық тыңайтқыш шашу, терең қопсыту арқылы сорды жақсартуға болады, ал сортаңды тек суарып тұзын шайғаннан кейін ғана пайдалануға болады.