Презентация, доклад на тему Махамбет шығармаларындағы берне сөздердің қолданылу ерекшеліктері

шығармаларындағы символ- сөздер
Ғылыми жұмыс авторы:
Есенбаев Ержан Абдіжапбарұлы 6 «Ә» сынып окушысы
Ғылыми жетекшісі:
Беркинова Аида Сабитовна

табиғатының мәдениетпен тығыз байланыстылығын дәлелдеу. Көркем шығармалардағы сөз – символдарды зерттеуде осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер шешімін табуы тиіс:
-сөз – символдардың пайда болу себептерін айқындап, қалыптасу жолын көрсету;
-халықтың ұлтық дүниетанымының тілде көрініс табу жолдарын айқындау;
-сөз – символдардың образ жасаудағы рөлін анықтау;
-халықтық эстетика мен сұлулық символизмдерінің тілдік көріністеріне ерекше мән беру.

ие болуына байланысты қоғамда да тарихи сана мен ұлттық таным көкжиегі кеңейіп, жаңғырып келе жатқан күрделі де кешенді үрдіс байқалады.
Тарихи көркемдік кеңістікті тұтастықта қарап, көркемдік – танымдық заңдылықтарын ұлттық болмысымен ерекшеленетін нақты тілдік деректерді талдау арқылы, сонымен бірге туыстас түркі халықтары және жалпы адамзаттың өркениетімен тамырласатын қазақ мәдениетінің өміршең сипаттарын санаға сіңіру, әрі жаңғырту қазақ тіл білімінің жаңа бағытттарын белгілейтін өзекті мәселелерінің бірі. Осы әлеуметтік үрдісті нақты түрде іске асыру тіл білімінің лингвомәдениеттану деп аталатын саласының еншісіне тиіп отыр.
Зерттеу нысаны.
Көркем шығармалардағы сөз – символдардың қолданылу ерекшеліктерін анықтау.

(-А.,2006) және т.б. көркем әдебиеттер.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен нәтижелері:
- сөз-символдардың жасалу жолдары анықталып, олардың көркем мәтін тіліндегі мағынасы ұлттық-танымдық, мәдени-тарихи тұрғыдан қарастырылады;
- сөз-символдардың мазмұнын айшықтау барысында өзге зерттеушілер тарапынан бұрын сипатталмаған ақын-жазушылардың сөзқолданыстары мен өлең жолдарының үстеме мағынасы мәтін мен тарихи орта байланысында талданады;
- сөз –символдар тақырыптық топтарға топтастырылып, олардың қолданылу жиілігі анықталады.

шеберлігі айқындалды;
-Сөз-символдық қолданыстардың қолданылу ерекшелігі айқындалды.
 
Зерттеудің әдістері.
Диахрондық – синхрондық, салыстырмалы – тарихи, этнолингвистикалық, индукция, дедукция әдістері қолданылды

алынған нәтижелер мен ұсынылған тұжырымдар көркем шығарма тілін талдау, мәтін лингвистикасы, қазақ тілінің стилистикасы, лингвомәдениеттану теорияларын толықтыруға өзіндік септігін тигізеді.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Көркем мәтін лингвистикасы, стилистикасы, когнитивтік лингвистика, лингвомәдениеттану бойынша оқылатын дәрістер мен арнайы курстарда пайдалануға болады.

– символдардың мәдениетте пайда болу себептері
2.3. Махамбет шығармаларындағы сөз-символдардың қолданылу ерекшеліктері
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ 
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Сөз - символдар жайлы жалпы мәселелер
Символ өз тамырын тереңнен – жазу пайда болмаған кезеңнен алады. Символ дегеніміз – ықшам әрі ішкі өте күшті мағыналық қуаты бар, ауқымды мазмұнға ие ұғым. Әрине символдың түзілуіне кез келген халықтың өмір сүретін аймақтық табиғаты, жағрапиялық жергілікті ерекшеліктері, өмір сүру салты, жалпы дүниетанымы әсер етері сөзсіз.
Символдар жөнінде сөз қозғағанда олардың авторлық қолданыста болатындығын да, яғни белгілі бір шығармашылық процестегі образдық ойлаудың нәтижесі ретінде символдың туындайтынын да айтып өткен жөн. Әйтсе де олардың белгілі бір мәдениетке тән басты символдар жүйесіне негізделетін немесе содан туындайтын бір инвариантты түрде ғана болатын және белгілі бір сюжетте әрі қарай дамитын сипаты бар.
Символ белгілі бір саланың ерекшелігіне байланысты өнерде, зерттеліп айқындалатыны белгілі. Зерттеуде символдар мәдениет контексінде қарастырылады. Бұл сайып келгенде символ ықшамдалған формада мәдени ақпарат береді деген идеяға саяды, яғни Ю.М.Лотманның сөзімен айтқанда, «символ – мәдениеттің жадысы».

нар – 9
Аруана – 5
Атан – 5
Нар -3
 
 

шырақтарының ішіндегі ерекшесі. Ол – құдіретті қара түннің әміршісі, жердегі адамға жарығын түсіріп, жол көрсетуші рөліндегі шамшырақ іспеттес. Ай – нәзіктіктің, сұлулықтың символы.
Күн- Халқымыз ажарлы ару қыздарды «Он төртін-де туған айдай», «Ай десе – аузы, күн десе – көзі бар», - деп суреттейді.

Сөз–символдардың көркем шығармада кездейсоқ жасалмайтындығына, олардың белгілі бір уәжділік негізінде пайда болатындығына (ұқсату, салыстыру т.б.) көз жеткіздік.
2. Сөз – символдарды қолдану - әдебиеттегі образ жасаудың ең тиімді жолдарының бірі.
3. Халықтық эстетика мен сұлулық символизмдерінің көпшілігінің халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігімен байланысты заттардың атауы негізінде жасалатындығына көз жеткіздік (мысалы, қазан, аққу, шырақ, бәйтерек, шаңырақ, дала, марал, киіз үй т.б.).

бір көркем шығармада сюжетпен, кең көлемде шығарманың жалпы идеясымен біртұтастықта өзіндік даму процесіне түсетін, кейде мәтіндік астарда болатын символдар ерекше сипатқа ие болған.
5. Ақын-жыраулардың ішінде, әсіресе, Махамбет тілінде әр түрлі семантикалық деривация процесінің нәтижесін көрсететін сөздер молынан кездеседі. Олардың бірқатары жекелеген семалардың мәтін негізінде жүзеге асуын көрсетсе, енді бірі тілдік және тілдік емес факторларға байланысты өзгеріске ұшыраған сөз мағынасының көрінісін танытады.
6. Ақын-жыраулар поэзиясында қолданыс тапқан сөз-символдар мағынасына тең келетін сөздер көркем мәтін ішінде белгілі бір эстетикалық, стилистикалық жүк арқалап қана қоймай, белгілі бір ұлттың дүниетанымы мен мәдениеті, тарихы мен қоғамдық өмірі, болмысы мен эстетикалық талғамы жөнінен мол мағлұмат бере алатын мәдени белгілер болып табылады.