Презентация, доклад Э.Шемьи-заденинъ Озьбекистан балладасы

халкъынынъ фаджиалы такъдири, адалетнинъ енъеджегине ишанув

васталар ве композицион къурулышы арасында багъны косьтермек.
Ана-топракъкъа, тувгъан табиаткъа севги ашламакъ, халкъымызнынъ фаджиалы кечмишинен таныштырмакъ.

насыл эсерлер ве не акъкъында язды?
Не ичюн халкъымыз озь шаирини буюк севги ве урьметнен хатырлай?

хатырлай?

тюслю
паттадакътан — апансыздан
сахра — къумлукъ, къургъакъ ер
байгъуш — мында: гъарип
махлюкъ — мында: инсан
ин — къоба, юва
кочьмеджи — кочип юрген

титис, къоркъунч
дама — умют, ишанч
фелек — такъдир, талий, баш язысы
наввай (узб.) — фурунджы

Къадим Хива илинде,
Къаракъумнынъ джалын бурккен
Къызгъын, къавракъ чёлюнде,
Барханларнынъ ортасында,
Ёлдан-ыздан кенарда,
Осе эди бир сакъсавул
Озь башына тенада.
Догъып-осип корьгени — тек
Акъчиль, сары кок юзю,

бир-биринен
Къаракъуртлар къырылша.
Бир кунь, кунеш яман якъып,
Яндыргъанда сахраны,
Уфукътаки ойнакъ сагъын2,
Анъдыргъанда дерьяны,
Янъгъызлыкътан джаны янгъан
Сакъсавул, пек ынджынып,
Танърисине опьке эте,
Такъдирине аджынып:

бильмедим.
Ич бир къушчыкъ, далларыма
Къонып, дердин тёкмеди,
Ич бир инсан, колеткемде
Отурып, джал этмеди»
Деп, окюне, тасалана
Сакъсавул озь-озюне...
Шу арада куньбатыда
Барханларнынъ устюнде
Пейда ола паттадакътан
Бир кочьмеджи керваны.
Сес-шамата толып къала
Къумтепенинъ эр ягъы.

— эвиме»,
«Энъ анълылар» алмай-бермей,
Алып балта, курекни,
Тутуналар абрамагъа гъарип терекни.
Бизнинъ сакъсавулны, тамырындан
Талынаджек балталап,
Джемий чыкъкъан агъачыны
Тюелерге аркъалап,
Джурьдек керван агъыр-сабыр
Бухарагъа ёл тута,
(Бу вахшийлик йыланларны
Инлеринден къачырта).

бир наввайгъа.
Наввай да о агъачларнынъ
Барын якъа тандыргъа,
Тек бир тегиз пытачыкъны
Откъа атмай, къалдыра.
Алып кире пытачыкъны
Озюнинъ гуль багъына,
Багълап къоя, къазыкъ этип,
Вир гультерек талына.
Айлар оте, йыллар оте,
Кузь артындан къыш келе.
Омюр тюшдай кечип кете,
Баарь келе, яз келе.

Артыкъ оны ызлы боран
Къум ичинде чайкъатмай,
Такъырларнынъ сыджакъ ели,
Нефесини къаплатмай.
Гедже-куньдюз янчыгъында
Арыкъ акъа, шырылдап,
Этрафында къарылгъачлар
Учушалар, чырылдап.
Къокъу сача янындаки
Гуль, мелевше, сумбуллер,
Хош эзгинен шенълендире
Эшлерини бульбуллер...

осюмлик зевкъта, азда,
Тек сакъсавул къайгъыда.
Сакъсавулнынъ дерди буюк,
Озю кичик олса да,
Хырпалангъан гонълю куюк,
Тыштан кулип турса да,
Эркетайлар ортасында
Озюн сезе огийдай,
Арабанынъ копчегинде
Он учюнджи кегийдай.
Бильмей байгъуш — залым фелек
Даа нелер азырлай...
Озю исе хаялында
Эр дакъикъа арызлай
Алты ай яз къакърап яткъан

эркеленген йыланларны сагъына,
Шайтан-тойдан океленген
Боранларны сагъына.
Истей тувгъан сахрасыны
Бир кере даа корьмеге,
Янса биле, шу сахрада,
Янып, кульге дёнмеге.
Дар дюньяда бир арзусы —
Шу къаргъышлы ювасы,
Шу къаргъышлы къум дерьясы...
Ах сен, дама дюньясы!..

левха джанлана?
Акъчиль, сары кок юзю,
Къум бораны,тоз бораны
Геджеси ве куньдюзи.
Тамырлары арасында
Тек йыланлар сызгъырша,
Къум устюнде бир-биринен
Къаракъуртлар къырылша.

вакъиа насыл тесир эте?

…куньбатыда
Барханларнынъ устюнде
Пейда ола паттадакътан
Бир кочьмеджи керваны.
Байгъуш терек: «Мурадыма
Ириштим», — деп, севине,
«Махлюкъларнынъ энъ анълысы
Буюрды, — деп, — эвиме»,

абрамагъа гъарип терекни.
Бизнинъ сакъсавулны, тамырындан
Талынаджек балталап,
Джемий чыкъкъан агъачыны
Тюелерге аркъалап,
Бухарагъа ёл тута…
Керван башы сакъсавулны
Сата бай бир наввайгъа.
Наввай да о агъачларнынъ
Барын якъа тандыргъа,
Тек бир тегиз пытачыкъны
Откъа атмай, къалдыра.

тасвир этинъиз.

Демев болып, тура пытакъ
Гъонджелерге, гуллерге. .
Гедже-куньдюз янчыгъында
Арыкъ акъа, шырылдап,
Этрафында къарылгъачлар
Учушалар, чырылдап.
Къокъу сача янындаки
Гуль, мелевше, сумбуллер,
Хош эзгинен шенълендире
Эшлерини бульбуллер...

Сакъсавулнынъ дерди буюк,
Озю кичик олса да,
Хырпалангъан гонълю куюк,
Тыштан кулип турса да,
Эркетайлар ортасында
Озюн сезе огийдай,

кере
даа корьмеге,
Янса биле, шу сахрада,
Янып, кульге дёнмеге.
Дар дюньяда бир арзусы —
Шу къаргъышлы ювасы,
Шу къаргъышлы къум дерьясы...
Ах сен, дама дюньясы!..

Къырымтатар
халкъы
Сюргюнликте-
Озьбекистанда

А
С
Р
Е
Т

вастасынен къырымтатар халкъынынъ сюргюнлик фаджиасы косьтериле. Эсерде тасвирленген сакъсавул терегининъ башына тюшкен белялар къырымтатар халкъынынъ сюргюндеки аджыныкълы, агъыр алыны анъдыра.
Сакъсавул пытагъы дженнетдайын кошеде озюни бахытлы сезмей. О, ватан асретлигини чеке, озюнинъ сахрасыны, «сувукъ, титис» ювасыны арз эте. Шаир кинае усулынен, сакъсавул пытагъынынъ образы вастасынен къырымтатар халкъынынъ такъдири, арзуларыны акс этти.
«Озьбекистан балладасы » язылгъан девирде сюргюнлик фаджиасы акъкъында язув ясакъ эди. Шаир, кинае усулыны къулланып, халкънынъ эм озюнинъ дуйгъулары ве арзусыны ифаде этти.

бильмек.