Презентация, доклад по культурологии Афганистан – память и боль…

Н.И.Ильминские, В.К.Магницкие Раççейре те, ун тулашĕнче те анлӑ пĕлеççĕ. Вĕсен ĕçĕ-хĕлĕ халӑхсем хушшинче самана пĕлтерешлĕ пулса историе кĕрсе юлчĕç, тĕнчери тĕрлĕ çĕр-шывсенче ырӑ ята тивĕçрĕç. Халӑха çутта кӑларас енĕпе тунӑ ĕçсене Раççей империйĕн юлашки виçĕ патши те, хамӑр патшалӑхӑмӑрта тата ют çĕр-шывсенче ĕçлесе тӑракан ӑсчахсем, çыравçӑсем, патшалӑхпа общество ĕçĕсене йĕркелесе пыракансем те пĕлнĕ, ырланӑ.

ĕмĕрĕн иккĕмĕш çурринче Вӑтам Атӑл тӑрӑхĕнчи халӑхсене çутта кӑларассишĕн чунтан тӑрӑшнӑ паллӑ этнографӑн, фольклористӑн Василий Константинович Магницкин ырӑ ячĕ чӑваш асĕнче паян кун та упранать.

çулхи мартӑн15-мĕшĕнче Хусан кĕпĕрнин Етĕрне уесĕнчи Чирĕккасси ялĕнче ĕçлесе пурӑннӑ вырӑс священникĕн çемйинче çуралнӑ. Пулас ученӑйӑн ашшĕ чӑвашсен паллӑ педагогĕпе И.Я.Яковлевпа çыру çӱретнĕ. Çакӑ, паллах, Магницкин тĕнчекурӑмне анлӑлатма пулӑшнӑ.

çулсенче малтан Шупашкарти тĕн училищинче, унтан Хусанти тĕн семинарийĕнче вĕренет вӑл. Анчах тĕн вĕренĕвĕ çамрӑк Магницкине тивĕçтермен курӑнать: 1858 çулта Хусан университечĕн юристсем хатĕрлекен факультетне вĕренме кĕрет.

интересленет. Чӑвашсене çутта кӑларас ĕç ыйтӑвĕсене студент чухнех хускатать вӑл. 1861 çулхине «Хусан кĕпĕрнин ведомоçĕсенче» унӑн «Женские чувашские школы в Ядринском уезде» ятлӑ пĕрремĕш статйи пичетленсе тухать. Унта вӑл Атал тӑрӑхĕнчи вырӑс мар халӑхсене вĕрентес ыйтӑва çивĕччĕн хускатнӑ.

в Чебоксарском уезде" (1888)
"Чувашские языческие имена" (1905 çулта кăларнă)
Магницкий В.К. Несколько данных о мишарях и селениях их в Казанской и Симбирской губерниях. Казань. 1896.

// Хыпар. – 1999. – 30 пуш.
Иванов, В. П. “Чăваш тăванĕсемшĕн тăрăшса” / В. П. Иванов // Ялав. – 1989. – №3. – С. 18–19.
Михайлова, Р. В.К. Магницкипе унăн юратнă вĕренекенĕ / Р.Михайлова // Хыпар. – 1999. – 21 çу.
Пантелеймонов, Н. В.К. Магницкипе унăн вĕренекенĕсем / Н.Пантелеймонов // Хыпар. – 1999. – 20 ака.
Прокопьев, В. П. Магницкипе Степанов–Ваçик /В.П.Прокопьев // Чăваш ен. – 1995. – 20–27 мая (№ 21). – С. 13.
Прокопьев, В.П. В.К. Магницкипе унăн корреспонденчĕсем / В.П. Прокопьев // Халăх шкулĕ=Народная школа. – 1995. – №3. – С. 101–105.
* * *
Абашева, Д.В. Архивные работы В.К.Магницкого по чувашскому фольклору / Д.В. Абашева // Проблемы изучения русского устного народного творчества. – М., 1976. – Вып. 2. – С. 156–167.

Магницкий

С.М.Михайлов-Янтуш

ПЫСӐК КĔНЕКЕ КӐЛАРАСШӐН ПУЛНӐ ВӐЛ. АНЧАХ КУ ĔÇЕ ВĔÇНЕ ÇИТЕРЕЙМЕН. УЧЕНӐЙ 1901 ÇУЛХИ МАРТӐН 4-МĔШĔНЧЕ ШĂМАТ (ХАЛĔ СОВЕТСКИ) ЯЛĔНЧЕ ӰПКЕ ЧИРĔПЕ ЧИРЛЕСЕ ВИЛЕТ.

чĕлхисене тĕпчес
ĕçре Н.И.Ильминский тӱпи те питĕ пысӑк.

çемйинче çуралнӑ. Тĕн семинарине вĕренсе пĕтерсен вӑл Хусанти тĕн академинче пĕлĕвне ӱстерсе магистр ятне илет, çавӑнтах хĕвелтухӑç чĕлхисен кафедринче ĕçлеме пуçлать. Вӑл тӑрӑшнипе миссионерсен (пĕр-пĕр тĕне ытти халӑхсем хушшинче сарасшӑн тӑрӑшакан) шкулĕ тата вĕрентӱçĕсене хатĕрлекен училищи уçӑлать. Хусанти тĕне кĕнĕ тутарсен шкулне тата Хусанти ытти халӑхсен семинарне те Ильминский сĕнĕвĕпех уçнӑ.

тата учебниксем тунӑ çĕрте вӑй хунӑ, çамрӑк педагогога чӑваш çырулӑхне йĕркелес ĕçре практика материалĕсемпе пулӑшнӑ. 1872 çулта Хусанта пичетленсе тухнӑ И.Я.Яковлевӑн пĕрремĕш «Чӑвашсен букварĕн» ӑслӑлӑх ертӱçи те Н.И.Ильминский пулнӑ.

ĕçĕсем хӑварнӑ. Акӑ вĕсенчен хӑш-пĕрисем:
«Опыты переложения христианских вероучений на татарской и другие инородческие языки»;
«Материалы для истории христианского просвещения крещенных татар»;
«Переписка с трех школ Уфимской губернии» тата ыттисем те.

Пĕтĕмлетсе çакна калас килет: 19 ĕмĕрĕн иккĕмĕш çурринчи Атӑл тӑрӑхĕнчи паллӑ этнографсем В.К.Магницкийпе Н.И.Илминский чӑваш халӑхĕн йӑли-йĕркисене, кун-çулне, сӑмахлӑхне тĕпчесе пысӑк эткер хӑварнӑ. Тĕпчевпе литература ĕçне вĕсем чӑвашран тухнӑ хастар çынсене хутшӑнтарнӑ, вĕсене пултарулӑх çулĕ çине тӑма пулӑшнӑ. Вĕсем пухнӑ материалсем, алçырӑвĕсем пирĕн архивсенче нумай, анчах уйрӑм вĕсен ĕçĕсене пухса кĕнеке кӑларман. Вĕсен чи лайӑх ĕçĕсене пухса кун çути катартасчĕ. Çапла çеç эпир чӑвашлӑха тĕпченĕ вырӑс ученӑй-педагогсен ырӑ ятне сума сунӑ пулӑттӑмӑр.