Презентация, доклад по казахской литературе на тему Қадыр Мырза Әли мен Мұқағали Мақатаев (11 класс)

әдет – ғұрпын оқушыларға таныстыру.
Дамытушылық: Оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, тапқырлыққа, ізденімпаздыққа, өз ойын еркін жеткізе білуге тәрбиелеу.
Тәрбиелілік: Оқушыларды қазақ халқының тарихын, тілін, салт – дәстүрі мен мәдениетін, жерін қадірлей білуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Шығармашылық сабақ.
Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап, топпен жұмыс, сын тұрғысынан ойлау стратегиялары.
Көрнекілігі: Қадыр суреті, кітаптары, слайдтар.
Пәнаралық байланыс: Қазақ тілі, тарих, ән - әуен.

Сабақтың тақырыбы: Қадыр Мырза Әлі
«Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру»

біздің бүгінгі сабағымызға шетелден келген қонақтар қатысып отыр. Келген қонақтарға өз білімімізді көрсету үшін біздің бойымызда қандай қасиеттер болу керек деп ойлайсыздар?
С – сабырлылық
А – ақылдылық
Б – батылдық
А – алғырлық
Қ – қонақжайлылық
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
Қадыр Мырза Әлінің өмірі мен шығармалары.

жері.
А. Орал
Ә. Қаратөбе
Б. Теректі
В. Сырым
3. Ақын бейнесін ашқан өлеңі.
А. «Жыр отауы»
Ә. «О, достарым»
Б. «Өз елім»
В. «Мен ақынмын»
4. Қадыр Мырза Әлінің он мың данамен жарыққа шыққан кітабы қалай аталады?
А. «Өткен күндер»
Ә. «Жырлайды жүрек»
Б. «Жазымыш», «Иірім»
В. «Ақиқат сыйы»
5. Ақынның ұлдары.
А. Жүсіп, Асқар, Берік
Ә. Қуаныш, Қазбек, Ғазиз
Б. Қазбек, Қадыр, Сайын
В. Мағжан, Сакен, Мұхтар
6. Қ. Мырза Әлі атындағы Сырым еліндегі мектеп қалай аталады?
А. Правда
Ә. Өлеңті
Б. Жымпиты
В. Сайқұдық

шетелден келген қонақтар қатысып отыр. Біздің мақсатымыз – қонақтарға халқымызды таныту.

Сабақтың композициялық құрылымы:
Басталуы, оқиға байланысы, шиеленісі, шарықтау шегі, шешімі.

халқының салт – дәстүрі көрсетіледі.
- Міне, балалар, қазақ халқының тыныс – тіршілігі, әдет - ғұрпы осындай. Адам дүниеге келгенде белгілі бір ұлттың өкілі болып келеді. Біздің арамызда қазақтар, орыстар, татарлар, әзірбайжандар да бар. Тіліміз - өзге, бірақ Отанымыз бір. Қазақстан. Қазақстанда тұратын әрбір ұлт өкілі қазақ тілін білуге тиіс.
Байланыс:
Өлеңнен тіл өнері туралы айтылған жерді іздеп табайық.
«Қазақ осы:
«Өнер алды – тіл» дейтін».
Иә, ата – бабамыз «Өнер алды - тіл» деп ұққан. Осыны қалай түсінесіңдер? Тіл өнері туралы қандай мақал – мәтелдер білесіңдер?
«Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ»,
«Сөз сүйектен өтеді»,
«Тіл тағдыры - ел тағдыры», т.б.
Өлеңде қазақ халқының қандай салт – дәстүрлері, әдет – ғұрпы туралы айтылған?
«Көкпар тартып,
Қыз қууға жаралған».
Қазақтың ұлттық ойындары: қыз қуу, көкпар тарту туралы не білесіңдер?
Өлеңде тағы қандай салт – дәстүрлер туралы айтылған? Кім тауып оқиды?

саған да ол кетерде,
Ат мінгізіп, жібек шапан жабады.

Осы шумақта қазақ халқының қандай қасиеті туралы айтылған? (қонақжайлылық).

Қазақта «Қонақ келсе - құт» деген сөз бар. Халқымыздың қонақжайлылығы туралы кім не айтады?
Үйлерінде қонақты қалай қарсы алады?

Қонақжайлылық туралы қандай мақал – мәтел білесіңдер?

«Қырықтың бірі - қыдыр»,
«Қонақты қуа берсең, құт қашады».

Өлеңде қазақ халқының тағы қандай салт – дәстүрлері көрсетілген? Кім тауып оқиды?

келін алған адамдар.

Қазақ халқының мінез – құлқын ашуда И.С. Кон: «Ұлттық характерді анықтауда әр ұлтқа тән этностық мінез – құлықтарды шартты түрде алып қарау керек» деуі орынды.
Мысалы:
Өзбектерге тән – майда сыпайы мінезділік. Тілі жұмсақ, салтқа берік.
Орыстарға тән – қарапайымдылық, қайырымдылық.
Американдықтарға тән – құнттылық.
Ағылшындарға тән – салқын қандылық.
Немістерге тән – ұқыптылық.
Француздарға тән – жинақылық.
Испандықтарға тән – қызуқандылық.
Қазақтарға тән – бауырмалдық, кеңпейілділік, қонақжайлылық.

Қазақ халқының дәл аты қалай аталады?

би:
«Біз қазақ деген мал баққан елміз, бірақ ешкімге соқтықпай, жай жатқан елміз. Елімізден құт береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз. Ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз».


Шиеленіс. Ой толғау.
«Қазақ осы:
Өзімсінген адамға,
Насыбайға бола өкпелеп қалатын».
Насыбай – темекінің ұнтақталған түрі.
Шарықтау шегі. (Топтастыру стратегиясы)

ғұрпы, салт – дәстүрі мен шетелдік қонақтарға халқымызды осылай таныстырған.
Ата – баба қанына сіңген,
Жақсы ғой достым, салтыңды білген.
Салтыңды білген – халқыңды білген,
Ендеше, сен де қадірлеп үйрен.


Оқушыларды бағалау.
Үйге тапсырма: өлеңді мәнерлеп оқу. Тілге байланысты қанатты сөздерді жазу.

әлемімен таныстыру, өлең авторы туралы мағлұмат беру. Өлең мазмұнын, құрылысын меңгерту.
Дамытушылық: Оқушының ойлау қабілетін және сөйлеу тілін дамыту.
Тәрбиелік: Табиғатты сүю, сұлулық талғамын байыту, әдемілікті сезіне білу, мейірімділікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Ізденіс сабағы.
Сабақтың әдісі: Мәнерлеп оқу, сұрақ – жауап, өлең құрылысына талдау, 5 жолды өлең, ой шақыру стратегиясы.
Пәнаралық байланыс: Қазақ тілі, тарих.
Көрнекілік: Мұқағалидың суреті, кітаптары.

Балалар, біздің бүгінгі сабағымыз көктемнің алғашқы мерекесі 8 наурыз Халықаралық аналар мерекесімен тұспа– тұс келіп отыр. Осы сабақты пайдаланып, сыныптағы қыздарға немесе көршілеріңізге өз тілектеріңізді білдірсеңіздер.
Мысалы: – Мерекелеріңіз құтты болсын, арулар.
– Денсаулық тілеймін.
– Сабағыңды «5»-ке оқы.
– Сабақта сәттілік тілеймін.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Сабақты өздігінен меңгертуге арналған жұмыстар.
Балалар, сіздерге үйден Мұқағали Мақатаевтың өмірі мен шығармалары туралы дайындалып келу тапсырылған болатын.Қане, кім дайындалып келді?

болмас қазынамды,
Неліктен бір күні мен жазым болам?!

мызғып ап , қайтадан тұрармын ... М.Мақатаев

да өлмейді. Олай болса Мұқағали Мақатаевта көз жұмған жоқ. Қатарымызда , күнбе күн қасымызда. Әне , ол мұзбалақ қыранша дүр сілкініп , бүкіл залды бір өзі толтырып , жазық маңдайы жарқырап , жарқылдап жыр оқып тұр!.. Әбділда Тәжібаев

сусынын қандырады. Қиялдарға қанат бітіреді,сананы сергітеді. Амангелді Ермегияев.

Оразақын Асқар

Қабанбай мен Бөгенбай ру үшін емес , ұлты үшін атқа қонды. Мұқағали ағам да дәл осы бабаларының жолына түскендіктен тар шеңберге сыймай кетті. Еркін Ібітанов.

сия ма, ойлаңдаршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған?

Мұқағали поэзиясын сүйген адам еліне адал, жеріне ие, табиғатқа жанашыр бола алады».
К. Ахметова.
«Жапырақ жүрек, жас қайың» өлеңін Шамуратов Дәурен мәнерлеп оқиды.
Өлең мазмұнын меңгерту.
Ақын «Жапырақ жүрек, жас қайың» деп бекер айтпағаны анық. Ақын өз бойындағы қасиеттерін жас қайың бойынан тапқандай. Адамзат баласы заман ағымымен өз өмір жолында бәрін көріп, бастан кешеді, сол сияқты жас қайың да әр мезгілде әрі жасара, әрі жаңара үлкен биік қайыңға айналады.
Өлеңнен адам мен қайыңның айырмашылығы қандай екендігі айтылған жерін тауып оқыңдар.
Сен - дағы жерден нәр алдың,
Мен – дағы жерден нәр алдым.
Біреуден сен де жаралдың,
Біреуден мен де жаралдым.
Тілің жоқ жанды қайың сен,
Айырмашылығым – Адаммын.
Ақын өзі айтқандай, ол – жас қайың, бұл адам. Айырмашылығы осы ғана. Екеуі де табиғат анадан нәр алған.
Неліктен ақын өз жанын жас қайың жанымен алмастырғысы келді? Неге ақын жас қайыңға құмар болды?
Ақын өз өмір жолында әділдік іздеп, жан – жағындағылардан түңілген кездері көп болды. Аяулы қызынан айрылған ақын көп қиыншылық көрумен қатар көшіп – қонып, баспана іздеп, әр жерге қоныс аударумен болды. Жырын жырлаған халқының адал перзенті болса да, өсірмей, аяқтан шалып, төмендетушілер де кездесті. Сондықтан тебіреніске толы ақын өз жанын тілі жоқ жанды, биікке өрлей түскен жас қайың жанымен алмастырғысы келді.
Өлеңнің негізгі идеясы – ақын жанының табиғат сырымен байланысы.

– питался.
Құрдасы келер заманның – ровесник будущей эпохи.
Ұзақ жасайсың – долго будешь жить.
Өлеңді сатылай кешенді талдау жасау.


Қа1йың2 боп3 || мен4 де5 || ба6ға7йын8, а
Ор1ман2нан3 || о4рын5 || та6 ба7 йын8. а
Бей1мә2лім3 || ма4ған5 || ө6мір7ге8, б
Қа1йың2 || кө3зі4мен5 || қа6ра7йын8. а


Тақырыбы «Жапырақ жүрек, жас қайың».
Идеясы Ақын жанының табиғат сырымен байланысы.
Шумақ 8
Тармақ 4, 5, 6.
Буын 8.
Бунақ 2 кейде 3
Ұйқас (а а б а) қара өлең ұйқасы.

Ойланады, толғанады, шабыттанады.

Мағыналы сөйлем. Қасиетті қара өлеңнің Құлагері.

Синоним. Қаламгер, қайраткер, талант, дарабоз, дарынды

шақырып қойған аты – Мұқамедқали.
2. Ол 1962 жылы 3 наурызда дүниеге келген.
3. Мұқағалидың «Жырлайды жүрек» атты кітабы бар.
4. Мұқағалидың анасы Шолпан, әкесі Әуез.
5. Оның «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы бар.
6. Мұқағали ақын емес.
V. Қорытынды:
Қарасаз, қара шалғын өлеңде өстім,
Жыр жазсам, оған жұртым елеңдестің.
Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев,
Өлтіре алмас, алайда, өлеңді ешкім,-
деп өзі айтқандай, Мұқағали мұралары ешқашан да өлмек емес. Оның өлеңдерін жаттап, жадында сақтап жүрер ұрпақ барда ол мәңгі жасайды.
Оқушыларды бағалау.
VІ. Үйге тапсырма: Өлеңнің қалаған шумағын жаттау.
Өлеңді елестете отырып, сурет салу.

Буын түрлері

Мақсаты:
Білімділік: Буын туралы мәлімет беру, буын түрлерін ажырата білгізу, буын түрлерін мәтін ішінде тапқызып, жасалу жолдарын ұғындыру.Тіл туралы ойларын жинақтау.
Дамытушылық: Оқушының сөздік қорын молайту, тілін дамыту, дыбыстан сөз, сөзден сөйлем, мәтін құру арқылы оқушыны сөйлеу шеберлігіне төселдіру.
Тәрбиелік: Мәтін арқылы оқушыларды тілді құрметтеуге, қадірлеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту.
Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап, ой қозғау, талдау, жаттығу әдісі, іздендіру, ойын түрлері, Венн диаграммасы.
Көрнекілігі: Кесте, сызба, үлестірмелі парақшалар, жұлдызшалар.

сағат» түрінде ойын сабақ екенін хабарлау.
Балалар, біз тіл білімінің фонетика деп аталатын үлкен саласымен танысып жатырмыз. Біздің бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: «Буын түрлері» деп аталады. Сабағымыз «Жұлдызды сағат» ойын сабақ түрінде өткелі отыр. «Жұлдызды сағат» дегенді қалай түсінеміз?
Қазақта мынадай бата - тілек бар. Ол «Жұлдызың жансын!» деген сөз. Яғни, жұлдызың жансын деген сөз сенің бақытың ашылсын, ойлаған ойың орындалсын деген мағынаны береді, олай болса, бүгінгі ойын сабаққа өз дегенімен, ниетімен қатысушылар сіздердің ойлаған ой мақсаттарың орындалсын. Іске сәт!
І. Ой шақыру.

дыбыстар

Ашық,
Қысаң,
Жуан,
Жіңішке,
Еріндік,
Езулік

Тіл білімінің саласы, фонетика

бұрын, өткен сабаққа шолу жасап өтейік.
Буын дегеніміз не?
Буын дегеніміз – сөз құрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобынан жасалған фонетикалық бөлшек.
Сөзде қанша дауысты дыбыс болса, сонша буын болады.
Мысалы: Ә - ке, от, ба – ла, қант.
Буын жасаушы дауысты дыбыстың дыбысталу қалпына қарай жуан, жіңішке, аралас буын болады.
Мысалы: ке – ме, ба – ла, кі – тап.
□ – дауысты дыбыс,
∆ - дауыссыз дыбыс.
Буынның үш түрі бар:
Ашық буын □ ─ ∆ □
Тұйық буын □ ∆
Бітеу буын ∆ □ ∆
(Көрініп тұрған буын бойынша ереже құрастырып айту.)

бірінші оқушыға дыбыс лақтырады, екінші оқушы сол дыбыстан буын құрайды, бірінші оқушы сол буыннан сөз құрайды. Осылайша 4-5 сөз жазылады. Ол сөздерде неше буын бар екені сұралып, буын түрлеріне ажыратады.Осы сөздерден сөйлем құрастыру тапсырылады.
А-ал-ма, ж-жет-піс, қ-қо-быз, м-мә-тін, а – а – на .
Мә - тін сөз – дер - ден, сөй – лем – дер - ден, аб – зац – тар - дан тұ – ра - ды.
а.б. б.б. б.б. б.б. б.б. б.б. б.б. б.б. б.б. т.б. б.б. б.б. б.б. а.б. а.б. а.б.
Бір сөзге математикалық тәсілмен мінездеме бер.
○ – дыбыс,
□ – дауысты дыбыс,
∆ - дауыссыз дыбыс,
- жоқ.

бір оқушыға оқыту.

1. Ана сүті бой өсіреді,
Ана тілі ой өсіреді.

2. Туған тілім – тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сыр ойдағы.
Өссе тілім, мен де бірге өсемін,
Өшсе тілім, мен де бірге өшемін.
(Ә. Тәжібаев.)

3. Ана тілін білмеген,
Ақылы жоқ желікбас.
Ана тілін сүймеген,
Халқын сүйіп жарытпас.
(Б. Сарноғаев.)

4. Тәрбие басы – тіл.
(М. Қашқари.)

болсаң,
Он шақтысы еркін өтіп кетеді,
Қалғандары қақтығып барып өтеді. (Дауысты, дауыссыз дыбыстар).

2. Оңға қарай оқысаң да бір халық,
Солға қарай оқысаң да бір халық.
Бір буыным – құс,
Бір буыным – түс.
(Қазақ.)

шарт. Сол сүюді орта мектеп табалдырығын аттаған соң да, мамандық білім беретін жоғары мектепке ауысқанда да асыл қазынаңдай сақтау керек. (М. Әуезов)
Ғалым – жазушы М. Әуезовтің пікірін қалай түсінесіңдер?
Бірінші сөйлемді буын түрлеріне ажырат.
Өздерің болашақта қандай маман болуды қалайсыңдар? Сол мамандықтарыңа ана тілі қажет деп ойлайсыңдар ма?
Сабақты бекіту.
Көп жұлдызша жинаған екі оқушыны тақтаға шақырамын. Оларға сұрақтар қойылады. Жауап берген оқушы жолақтардан өтіп отырады. Сұраққа ең көп жауап берген оқушы «Жұлдызды сағат» ойынының жеңімпазы атанады.
Сұрақтар:
Буын дегеніміз не?
Қай дыбыстар буын құрай алады?
Буынның түрлерін ата?
Ашық буын қалай жасалады?
Тұйық буын ше? Мысал келтір.
Бітеу буынның ерекшелігі.
V. Үйге тапсырма. І топқа тіл туралы мақал – мәтелдер,
ІІ топқа қанатты сөздер.
ІІІ топқа ақын – жазушылардың өлеңдерінен мысалдар келтіріп,
буын түрлеріне ажырату.
VІ. Оқушыларды бағалау.