Презентация, доклад к уроку Цә - идәни дееҗ

Зуг өрүн болһн
Зандрсн цәәһән буслһнав.
Давста, үстә, тоста,
Таварн сууһад уухла,
Танд юуһинь келхв?

Кезә болвчн иигҗ
Уурта халун цәәһән ууҗ,
Уусн цәмдн
Маднд аршан болтха!

Хальмг цә - ээҗнь
Болв цәәһин хаҗуд
Боорцг дутаҗ болдви?

чанад,
Сур мет сунад,
Суха мет улаһад,
Долан, долан
Дөчн йисн хонгтан
унтв.

дееҗ өргдм.
Гиич ирхлә, кемтрхә ааһд цә кеҗ өгдм биш.
Күүнд цә өгхлә, ааһин ам чавчад өгдмн.
Цә өгчәх күн хойр һарарн бәрәд өгх зөвтә, цәәһәр тоогдҗах күн нег һарарн авдмн.
Цәәһән уучкад, ааһан түргүр тәвдм.

үүдсн цагла, дөрвн зүсн мал өскв чигн тедн хотдан мах эдлдго билә. Әмтн үсәр, тосар, чигәһәр теҗәл кедг бәәсмн. Әмтн өлсәд,түрҗәсн бәәҗ. Тер цагла нег лам әмтнд зовад, шимәрн махнла әдл урһмл хот үүдәхәр шиидв. Эн лам һучн өдртән босл уга ном умшв. Һучдгч өдрин өрүн эн ламур бичкн көвүн гүүҗ ирәд, « нарн һарх талд, цуг тег олн – зүсн өврмҗтә цецгүдәр бүркгдҗ», -гив. Лам байрлад ,« амнчн тоста болг»,- гив. Цөөкн цаг давад, цецгүд хагсад унхла, әмтн хамтхаснь цуглулад, буслсн уснд хаяд,үстә, давста, тоста, агта, шимтә, зокаста унд чандг болв.

Толин көдлмш.
Үүдх – зарождаться,
Эдлх – употреблять,
Теҗәл – пропитание,
Өлсх – голодать,
Түрх – бедствовать,
Шим – калорийность,
Урһмл – растительная,
Өврмҗтә - диковинные,
Зокаста – соответствующий,
Ундн – напиток, питьё.

Гегәнә нернлә залһлдата.
Нег дәкҗ Зунква Гегән күндәр гемтәд, удан эдгдлго бәәҗ. Алвтдан нернь туурсн эмчәр эмнүлнә.Тер эмч «деедсин идән» гиҗ Зунквад эрүл – менд туслдг унд бичҗ өгнә. Эмчин келсәр эн унд – аршаг долан хонгтан өлн элкндән зооглх зөвтә. Тегәд Зунква Гегән эн неквриг күцәнә. Долан хонгтан арша зооглад, бийнь сән болад йосндан эдгнә. Эдгсн өдрнь хальмгин литәр бар сарин 25 болна. « Цуг Бурхнд иткдг әмтн зул өргтн, эрүл – менд туслсн деедсин идә чантн, дееҗ өргтн»,- гиҗ Зунква Гегән даалһвр өгч. Эн өдрәс авн әмтн зулан өргәд, насан авдг болв. « Деедсин идән» хөөннь хальмг цә, җомба гидг нерән авб.

Толин көдлмш.
Домг – легенда,
Залһлдата – связано,
Күндәр гемтх – тяжело заболеть,
Эмнүлх – лечиться,
Деедсин идән – божественная пища,
Ундн – напиток, питьё,
Аршан - целебный источник,
Зооглх – вкушать,
Неквр – установка.