Презентация, доклад на тему Жоңғар шапқыншылығы

басында Қазақ хандығы ішкі-сыртқы аса ауыр жағдайға душар болды:
әскери-федалдық шонжарлар арасында ішкі тартыс күшейе түсті.
қазақ-жоңғар қатынасы шиеленісіп, қазақ хандығына үздіксіз шабуыл жасады.
1718 жылы Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін бір орталыққа бағындыру жүзеге аспай қалды.
елдің бірлігі бұзылды, бытыраңқылық етек алып өзара қырқыс шегіне жетті.
Тәукенің орнына отырған баласы Болат ханның тек атағы ғана болды.

бөлшектенді:
Орта жүзді Сәмеке хан
Ұлы жүзді Жолбарыс хан
Кіші жүзді Әбілхайыр хан биледі.
Бұларға қарасты ұлыстарды билеген сұлтандар дербестікке қол жеткізе бастады

- Орта Азия хандықтары
шығыстан- жоңғарлар Ш. Уалиханов сол кездегі жағдай туралы:
“XVIII ғасырдың алғашқы он жылдығы қазақ халқының өмірінде қасіретті кезең болды. Жоңғарлар,Еділ қалмақтары, Жайық казактары мен башқұрттар жан-жақтан қазақ ұлыстарын ойрандады» - деді

Қазақстанның оңтүстік-шығыс жағында еді. XIV ғ. II-ші жартысында Моңғолия территориясы екі иелікке бөлінеді.  Ойраттар белсенді рөл атқарған Батыс Моңғолия және бұрынғы Қытай императорының бақылауындағы Шығыс бөлікке. “Жоңғар” деген аттың шығуы – Шыңғысханның шапқыншылығы кезеңінде ойраттар қашанда армиясының “сол қанатын” құраған, моңғолша ол “зюнгор” деген мағынаны білдіреді. Содан “зюнгор” – жоңғар деп аталып кеткен.  1640 жылы жоңғарлар «Далалық жарғы» деген атпен әскери және азаматтық заңдар жинағын шығарды. Жоңғарлардың бірлігі нығайды, әскери күш-қуаты арта түсті. Жоңғар хандығы жауынгерлерінің жалпы саны 100 мыңға дейін жететін қуатты атты әскер шығара алатын еді. Олардың 60 мың жауынгері бар тұрақты әскері болды.

айналды.

әскерлерінің қазақ жеріне жорығы жылдан жылға өте қауіпті болды.
Тәуке хан тусында Қарақұмда жоңғарларға қарсы біртутас жасақ құру мақсатында 1710 жылы қазақтардың құрылтайы өтті. Үш жүздің басын біріктерген Тәуке хан, жоңғарларға қарсы күш біріктіру жөнінде мәселе қозғады.
1718 жылы Аягөз өзенінің маңында үш күн болған шайқаста қазақтардың 30 мың әскері талқандалынды, оған себеп Әбілқайыр хан мен Қайып хан арасындағы келіспеушілік, қазақтарды жоңғарлардан жеңілуіне әкеліп соқты.
1722 жылы қытай ханы Канcидің өлімінен кейін ұзақ жылдар соғысқан қытай мен ойрат тайпасының арасындағы қақтығыс тоқтап, жоңғарлар өзінің щығыс қорғанысын нығайтып Цеван-Рабдан қонтайшының қазақ жеріне қатты соққы беруіне мүмкіндік туғызды. 1723 жылғы көктемдегі жоңғарлардың жоспарлы басқыншылығы қазақ халқының тарихына «Ұлы қайғы-қасірет  жылдары» болып енді.

келді. Шуна Дабо деген қалмақ басқарған бұл шайқас екі бағытта жүруі тиіс еді. Бірінші бағыт Қаратауды басып өтіп, Шу мен Талас өзендеріне шығу болса, екінші бағыт қазақтарға соққы беріп, Шыршық өзеніне жету болатын. Бұл жоспарды іске асыру үшін әскерлер жеті топқа бөлініп, оның бірі Жетісу Алатауының етегіндегі Балқаш көліне құятын төрт өзеннің бойына топтастырылды. Қалмақтың ірі қолбасшысы Амурсана басқарған 70 мың адамнан тұратын екінші бір тобы Іле өзені бойына, Кеген өзенінің солтүстік жағасына, Нарын өзенінің күншығыс жағынадғы Кетпен тауы баурайына орналасты. Сөйтіп қаперсіз жатқан қазақ елінің қанын судай ағызды. Ұлы жүз бен Орта жүз халқы мал-мүліктерін тастап, Самарканд пен Ходжентке жер аударды. Кіші жүз Хиуа мен Бұқараға қашты. Жоңғарлар арттарында кінәсіз халықтың денелерін ғана қалдырды. 1724 – 1725 жылдары жоңғарлар Түркістан мен Ташкентті басып алды.

орны толмас шығын, мыңдаған адамның өлімі мен ер адамдар, әйелдер және олардың балаларының тұтқынға кетуімен тарихқа енді. Осының салдарынан қазақ халқы өз жерлерін тастап пана іздеп, бас сауғалап кетті. Бұл тарихта «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» деген атақпен қалды. Мұның мәнісі : атамекен, мал –мүлкінен айырылып, жаяу – жалпы, аш – жалаңаш босқан ел шұбыра –шұбыра табаны ағарып, “Алқакөлдің түбіне барып сұлау” деген сөз екен.Осыдан «Елім–ай» әні шықты. Авторы белгілі батыр, ақын XVIII ғ., композитор Қожаберген жырау Толыбайұлы (1663-1756 жж.)

жиналған қазақ жүздерінің өкілдері, үш жүз билерінің басшылығымен жиын өткізді. Үш жүз бір ынтымаққа келді.
Жоңғарларға қарсы алғашқы үлкен соққы 1726 ж. Сарысудың батысындағы Бұланты өзенінің бойында, Қарасиыр деген жерде берілді, кейін бұл жер «Қалмақ қырылған» деп аталды.
Жоңғарлармен ең ірі шайқас 1729 - кейбір деректерде 1730 ж. Балқаш көлінің Оңтүстік-Шығысында, Итішпес көлінің маңында Аңырақай деген (Жоңғарлардың аңыраған жері) жерде болды. Қазақтардың Аңырақайдағы жеңісі қазақтардың үш жүзі жасақтарының өзара бірігіп қимылдауының нәтижесі еді.

себебі?

ж.ж.)


Болат хан
(1718 -1726 ж.ж.)


Сәмеке хан Әбілқайыр хан
(үміткер) (үміткер)

Әбілмәмбет хан
(1734 -1771 ж.ж.)