Презентация, доклад на тему Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс аударуы

Ұйғырлар мен дүнгендердің
Жетісуға қоныс аударуы

Жүректен шыққан
жылы сөз

«Жылы сөз жанға қуат береді»

«Жақсы сөз – жарым ырыс»

Патшалы Ресейдің Қазақстандағы
көз тіккен аймағы қай жер еді?

“ Барлық Азия елдері
үшін Орда кілт пен
қақпа ”

Кіші жүзді Патшалы
Ресей құрамына
қосқан хан

Екі жүзді саясат
ұстанған хан

Орта жүздің соңғы
ханы

Қазақтың соңғы ханы

Кіші жүздің соңғы
ханы

Бөкей Ордасында
тұңғыш
мектеп ашқан хан

Байбақты руынан
шыққан, Пугачев
көтерілісіне қатысқан
батыр

Ғажайып алаң

1741 жылы жоңғар
тұтқынына түскен
хан

Қызыл – түсінбедім

Сары – жақсы

Жасыл - өте жақсы

Қазақстан тарихындағы белгілі оқиғалардың бірі:

ҰЙҒЫРЛАР МЕН ДҮНГЕНДЕРДІҢ ҚОНЫС АУДАРУЫ

Ұйғырлар

Қытайдың батысын, Қазақстан мен Орта Азия аймағын мекендейтін түркі тілдес отырықшы халық

Дүнгендер

Мұсылман дінін ұстанатын қытай
тілдес халық . Тілдері қытай
тіліне жақын.
Хуэйцзу (қыт. (қыт. дәст. 回族, жеңілд. 民族, пиньиньпиньинь: huízú, сөзбе-сөз: «хуэй халқы», қазақша: дүнгендер) — Қытай Халық Республикасыныңпиньинь: huízú, сөзбе-сөз: «хуэй халқы», қазақша: дүнгендер) — Қытай Халық Республикасының 56 ресми мойындалған ұлттық азшылығы. Олардың ханьдықтардан (қытайларпиньинь: huízú, сөзбе-сөз: «хуэй халқы», қазақша: дүнгендер) — Қытай Халық Республикасының 56 ресми мойындалған ұлттық азшылығы. Олардың ханьдықтардан (қытайлар) айырмашылығы тілінде емес — олар қытай тілініңпиньинь: huízú, сөзбе-сөз: «хуэй халқы», қазақша: дүнгендер) — Қытай Халық Республикасының 56 ресми мойындалған ұлттық азшылығы. Олардың ханьдықтардан (қытайлар) айырмашылығы тілінде емес — олар қытай тілінің ханьдар сөйлейтін диалектімен сөйлеп (тек кейбір өзіндік сөздерді қосу арқылы), қытай жазуынпиньинь: huízú, сөзбе-сөз: «хуэй халқы», қазақша: дүнгендер) — Қытай Халық Республикасының 56 ресми мойындалған ұлттық азшылығы. Олардың ханьдықтардан (қытайлар) айырмашылығы тілінде емес — олар қытай тілінің ханьдар сөйлейтін диалектімен сөйлеп (тек кейбір өзіндік сөздерді қосу арқылы), қытай жазуын қолданады, олардың айырмашылығы ғасырлар бойы Ислампиньинь: huízú, сөзбе-сөз: «хуэй халқы», қазақша: дүнгендер) — Қытай Халық Республикасының 56 ресми мойындалған ұлттық азшылығы. Олардың ханьдықтардан (қытайлар) айырмашылығы тілінде емес — олар қытай тілінің ханьдар сөйлейтін диалектімен сөйлеп (тек кейбір өзіндік сөздерді қосу арқылы), қытай жазуын қолданады, олардың айырмашылығы ғасырлар бойы Ислам дінін ұстанып, Ислам мәдениетінің мұрагерлері болуында. Қазақстан ұлттық энциклопедиясында: «дүнгендер – (қытайша атауы – лаохуэй, хуэнминь, хуэйцзу – қытай тілінен аударғанда – “мұсылмандар” деген ұғымды білдіреді) – негізінен, Қытайдың Нинся-Хуэй автономиялы ауданын қоныстанған халық. Түркі халықтары оларды дүнген, дұнған деп атайды

1 топ - Ұйғырлардың шаруашылығы

2 топ - Дүнгендердің кәсіпшілігі

3 топ - Ұйғыр мен дүнгендердің мәдениеті

«БЕС СҰРАҚ»

Қандай?

Қандай?

Қандай?

Қандай?

Қандай?

Қандай?

Қандай

Бағалау. Критерий бойынша

Маңызды оқиғалар

1864 жылы

Ұйғырлар мен дүнгендер бірігіп, Қытайдың зорлық-
зомбылығына қарсы көтеріліп, жеңіске жетеді. Сөйтіп
Тараншы ( Құлжа ) сұлтандығы құрылады.

Осы сұлтандық Жетісу жеріне қыр көрсете бастайды.
Бұл қауіпті жою үшін Жетісу генерал- губернаторы Колпаковский Құлжаға басып кіреді.

1871 жылы

Құлжа Жетісудың бір уезі ретінде 1881 жылға дейін бағынышты болды.

Патша өкіметінің бастамасы бойынша ұйғырлар мен дүнгендер Жетісу жеріне қоныс аудара бастады.

1881 жылғы екі ел арасында жасалған Петербург келісімі
бойынша Ұйғырлар мен дүнгендер қай елдің қол астында болғысы келетіні туралы 1 жыл
ішінде өздері нақты шешім қабылдауға құқықты болды.

Бұл шартты пайдаланған ұйғырлар мен
дүнгендердің бір бөлігі 1881 жылдан бастап Жетісу
жеріне өз еріктерімен қоныс аударды. Себебі қытайлар
ұйғырлар мен дүнгендерге қысым жасап, мазаларын кетірді.

Құжаттар сөйлейді:

“ Балқаш – Іле бойында су жолының қалыптасуы – Өлке үшін аса маңызды іс. Іле бойында еңбекқор ұйғыр, дүнгендердің Құлжадан қоныс аударылғандардың орналасуы өлкені гүлденген және бай ауданға айналдырды.”

Жетісу губернаторы : Г.Колпаковский
4 шілде 1883 жыл
ҚР-ң орталық мемлекеттік мұрағаты. 64 қор

“.... Іле өлкесінің тұрғындарына олардың қазіргі
тұрып жатқан жерлерінде Қытайдың қол астында қала беруіне де, Ресейдің жеріне өтіп, оның қарамағына өтуіне де ерік беріледі. Ресейге қоныс аударғысы келетіндер бір жыл ішінде ойланып шешім қабылдауы тиіс...”

1881 жылғы 24 ақпандағы Санкт-Петербург бейбіт келісім шартынан

Қазақстан тарихы Халықтар мен мәдениеттер Алматы 2000ж 220 бет

Қазақстан - көпұлтты мемлекет

ҚР -ң конституциясы 14 бап 2 тармағы

“ Тегіне, әлеуметтік , лауазымдық
және мүліктік жағдайына,
жынысына нәсіліне, ұлтына,
тіліне, дінге көзқарасына,
нанымына, тұрғылықты
жеріне байланысты ешкімді
ешқандай кемсітуге болмайды.”

Елдегі биліктің әр бұтағынан да өзге ұлт
өкілдерін кездестіруге болады. Конституция
бойынша Парламент мәжілісіне 9 депутат
Қазақстан Халқы Ассамблеясының
атынан сайланады.

ҚР -ң конституциясы 51 бап 1 тармағы

Н.М. Пржевальский

Г. Колпаковский

Вали Ахун Юлдашев

Мусса бен Айса Сайрами

Бый Янь Ху

Атақты көпес

Дүнгендерді басқарушы

Орыс географы, саяхатшысы

Жетісу губернаторы

Ұйғыр жазушысы

СӘЙКЕСТЕНДІР

«Біле бер қанша білсең, тағы тіле, Жетерсің мақсатыңа біле-біле».
Ж.Баласағұн

Үйге тапсырма:

§29. Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс аударуы

2. Іздену жұмысы: “Өздерің мекен еткен жерде ұйғырлар мен дүнгендер бар ма?”

Рефлексия
“Мен қай басқыштамын”
Бүгінгі сабақты қаншалықты түсінгендігінді төмендегі басқыш бойынша бағала.
Нұсқау:
Бүгінгі сабақты мен түсіндім – 4-5 басқыш
Бүгінгі сабақты қиындықпен түсіндім – 3-2 басқыш
Бүгінгі сабақты түсінбедім – 1 басқыш

Мен мына басқыштамын өйткені
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________

Аты-жөні _____________________

"Тарихты білмей - өткенді, қазіргі
жағдайды білу, келешекті болжау қиын "
Әбу Насыр әл - Фараби