Презентация, доклад по КРК Чувашская семья

культури вĕрентекен Катмакова Людмила Алексеевна хатĕрленĕ

ăнланса илме пулăшасси, халăх культурипе пурнăç уйрăлми çыхăнса тăнине кăтартасси;
Кил-йыша, ашшĕ-амăшне, ватăсене, тăвансене чунтан-чĕререн хисеплеме вĕрентесси;
Харпăр хăй кил-йышне, ашшĕ-амăшне, йăхне-несĕлне, тăван çĕр-шывне, халăх йăли-йĕркине чунтан парăнма вĕрентесси;
Тăван тата ытти халăхсен культурине пĕлме хистесси.

патшалăх чаракĕ.
Пĕр-пĕринпе сапăр пулăр, çукшăн-пуршăн чашкăрса çÿресрен, харкашасран аякра тăрăр.
(И.Я.Яковлев)

пысăк пĕлтерĕшлĕ
ĕç тумалла:
-ватăлнă ашшĕ-амăшне пăхмалла;

-хăй хыççăн хисепе
тивĕçлĕ ачасем пăхса
ÿстерсе хăвармалла.

пурне те çитет.
Анне кăмăлĕ - çемçе кăмăл.
Аннерен çывăх тăван çук.

Амăшĕ умĕнчи тивĕçĕ çинчен чăвашсем çапла каланă: «Аннÿне кашни кун хăвăн ывăç тупанĕ çинче пĕçернĕ икерчĕпе хăналасан та вăл хăвна ырă тунине, унăн ĕçне хăвăн ĕçÿпе тÿлесе татаймастăн».

пулман.
Упăшкипе арăмĕ пĕр-пĕрне хисепленĕ, питĕ сайра çеç
уйрăлнă.
Ват çынсем çапла каланă:
«Ар çын – кил патши,
хĕрарăм –кил турри».

çуралсан та, хĕр ача çуралсан та савăннă. Турăран нумай ача пама ыйтса каланă кĕлĕре те ывăл-хĕр тесе асăннă.

.

хĕр упăшки килĕнче пурăнма пуçланă. Çавăнпа ачасем çемьере ашшĕ-амăшĕпе тата аслашшĕ-асламăшĕпе пĕрле пурăннă. Кил-йышра пур ыйтăва та пĕр-пĕринпе канашласа татса панă, ваттисем каланине яланах итленĕ. Килти ĕçсене аслă хĕрарăм, ытти ĕçсене аслă ар çын йĕркелесе пынă.

4-5 сехетре, çуллахи вăхăтра тата иртерех, шурăмпуçпех, пуçланнă. Малтан çитĕннисем вăраннă, çăвăннă та ĕçе тытăннă.
Хĕрарăмсем: Ар çынсем картишĕнче ĕçленĕ:
кăмака хутнă; выльăх-чĕрлĕхе апат панă;
çăкăр пĕçернĕ; кил картинче тасатнă;
ĕне сунă; садра, пахчара ĕçленĕ;
апат хатĕрленĕ; вутă çурнă.
шыв ăсса килнĕ.
Аслăрах ачасем маларах тăрса ашшĕ-амăшне
пулăшнă, кĕçĕннисем каярах вăраннă.
Кăнтăрла тĕлĕнче кил-йыш сĕтел хушшине ларса апатланнă. Кăнтăр апачĕ хыççăн каллех пурте ĕçе тытăннă. Чи ваттисем çеç кăштах выртса канса илме пултарнă.

апат çинĕ хыççăн пÿртре ĕçленĕ.
Ар çынсем: Хĕрарăмсем:
çăпата тунă; çип арланă;
вĕрен-кантра явнă. çĕленĕ;
пĕчĕк ачисене пăхнă.
Ытти ачисем аслашшĕ-асламăшĕ çумне канлĕн вырнаçса ларнă та авалхи юмахсем тата пулни-иртни çинчен каласа панисене итленĕ.
Аслăраххисем хăйсен юлташĕсем патне
улах ларма тухса кайнă.
Чи пĕчĕккине сăпкана çывăрма вырттарнă, ыттисем сак е кăмака çине, аслашшĕ-асламăшĕ çумне кĕрсе выртнă.

мĕнле ĕçсем тăваççĕ? Эсир аслисене мĕнле пулăшатăр?
3)Сирĕн çемьере ĕç кунĕ миçере пуçланать?
4)Каçсерен эсир пурте пĕрле пуçтарăнсан вăхăта мĕнле ирттеретĕр?

Вăйă карти юрласа çаврăнать:
Ларать, ларать, (ача ячĕ) ларать
Шĕшкĕ тĕмĕ айĕнче, шĕшкĕ тĕмĕ айĕнче.
Çиет,çиет (ача ячĕ)çиет
Шĕшкĕн сарă мăйăрне, шĕшкĕн сарă мăйăрне.
Вăхăт çитсен т(ă)рас пулать,
Ятне т(ĕ)рĕс калас пулать.
Юрласа пĕтерсен çаврăнма чарăнаççĕ. Юрлакансенчен пĕри хыçалтан пырса ачан куçне хуплать. Кам хупланин ятне тĕрĕс каламалла.

чĕлхесем пĕлетĕр?

2) Сире вырăс халăхĕн культури кăсăклантарать-и?

– амаçури ывăл, тăван мар ывăл
Падчерица – амаçури хĕр, тăван мар хĕр
Невестка: сноха – кин (ывăл арăмĕ, шăллăм арăмĕ)
Свекорь – хуняçа, пăятам (упăшка ашшĕ)
Свекровь – хуняма, пăянам (упăшка амăшĕ)
Тесть – хуньăм, пăятам (арăм ашшĕ)
Тёща - хуняма, пăянам (арăм амăшĕ)
Зять – кĕрÿ (хĕрĕн упăшки, йăмăк упăшки)
Свояченица – хĕр пултăр (арăм йăмăкĕ)
Деверь – ывăл пултăр: ывăлсем (упăшка шăллĕ)
Шурин – пултăр (арăм шăллĕ)
Золовка – аппа (упăшка аппăшĕ)

пĕр-пĕрне ăнланма, каçарма пĕлнĕ. Вăрçасси, кĕвĕçесси çылăх тесе шутланă. Пур ĕçе те пĕрле канашласа тунă. Кÿршĕсемпе те килĕштерсе пурăннă.

аслă ывăлĕ пулнă. Ачисем ашшĕпе амăшне, арăмĕ упăшкине итленĕ,
хисепленĕ, пĕр-пĕрне хĕсĕрлемен.

Вăл ывăлĕсемпе пĕрле хуçалăхри ĕçсене тунă. Кил хуçи сăмахне пурте итленĕ, мĕн хушнине пурнăçланă.

кил-çуртри
ĕçсене йĕркелесе пынă. Ачасене пăхса ÿстересси, выльăх-чĕрлĕхе пăхасси, кĕпе-тумтир çĕлесси, çăвасси – хĕрарăм ĕçĕ шутланнă. Хĕр ачасем
ÿссе çитĕннĕ май амăшне пулăшнă.

-кукамăшĕсем, ашшĕпе-амăшĕ, пиччĕшсемпе аппăшĕсем, йăмăкĕсемпе шăллĕсем, вĕсен мăшăрĕсемпе ачисем пулнă. Вĕсем пĕр-пĕринпе туслă пурăннă.

ача,асламăшĕ, амăшĕ.

–
Сноха –
Младшая сестра –
Зять –
Тёща –

– хуняма, пăянам (упăшка амăшĕ)
Сноха – кин (ывăл арăмĕ, шăллăм арăмĕ)
Младшая сестра – йăмăк
Зять – кĕрÿ (хĕрĕн упăшки, йăмăк упăшки)
Тёща – хуняма, пăянам (арăм амăшĕ)

ÿстересси чăх-чĕп ÿстерни мар.
Б) ____________ хисепле, хăвнах ырă пулĕ.
В)____________ ăс памасăр ĕç ăнмасть.
Г)Ватăпа ________ пул, çамрăкпа __________ пул.
 
Усă курмалли сăмахсем: çамрăк, аçупа аннÿне, ватти, сăпка, ача-пăча, ватă.

ÿстерни мар.
Б) Аçупа аннÿне хисепле, хăвнах ырă пулĕ.
В) Ватти ăс памасăр ĕç ăнмасть.
Г)Ватăпа ватă пул, çамрăкпа çамрăк пул.

мĕнле йăнăш туса хума пултаратчĕ?
Сире аçу-аннÿсем ваттисене хисеплеме вĕрентеççĕ-и? Мĕнле?