Презентация, доклад по башкирской литературе Урал батыр

халҡының бөтә донъяға киң билдәле атаҡлы эпос-ҡобайырын 1910 йылда хәҙерге Баймаҡ районы Иҙрис ауылында Ғәбит Арғынбаев (1856-1921) һәм II Этҡол ауылында Хәмит Әлмөхәмәтов (1861-1923) сәсәндәрҙән Мөхәмәтша Буранғолов яҙып алған. 4576 поэтик юлдан тора.

“Урал батыр”

кем
белмәгән,

Дүрт яғын диңгеҙ уратҡан

Булған, ти, бер урын.

кесеһе

Унда булған, ти, борон
Йәнбирҙе тигән ҡарт менән,
Йәнбикә тигән ҡарсыҡ

башлаған. Шүлгән, берәү ҙә эсмәне, тип алдаған. Йәнбирҙе ҡарт, һуйыл таяҡ алып, балаларын алмаш-тилмәш һыптырырға тотонған. Урал шунда ла, ағаһын ҡыҙғанып әйтмәй серәшһә лә Шүлгән түҙмәгән, үҙ ғәйебен һөйләп биргән. Йәнбирҙе ҡарт тағы ла өҫтәп һуҡҡылай башлағас, Урал атаһының ҡулынан тотҡан да, былай тигән, ти:

Бөгөн ағамды үлтерһәң,

Иртән мине үлтерһәң,

Үлем тигән яуызды

Ҡаршыларға торлаҡта,

Атай, тура килмәҫме?

килеүе лә бар; шул Үлем килгәндер, мине шул ҡоторталыр; шулай ҙа Үлемде берәйһе күрмәй булмаҫ, йәнлек, ҡош-ҡортто йыйҙырып һорашырға кәрәк”, тип уйлаған. Урал кейектәргә, ҡош-ҡортҡа үҙ-ара татыу йәшәргә, дошманлыҡтан мәңгелеккә арынырға һәм ошоноң менән Үлемдең үҙен үлтерергә саҡырып мөрәжәғәт итә.
Ошо хәлдән һуң Йәнбирҙенең бөтә ғаиләһе һунарға сыға һәм ауланған ҡош-ҡорт араһында яралы аҡҡош алып ҡайта, ул иһә Самрау батшаның ҡыҙы Һомай булған була. Ул йәншишмәнең ҡайҙа икәнлеген белгәнен әйтә.

уның янындағы дүрт ғифритте еңеүе.
Ярандар ҙа, батша ла,
Олаҡтырған батыр ҙа
Он-талҡанға ҡалған, ти.

һәм йыландар ҡиәфәтендә һынлана

һынауы, Аҡбуҙат бүләк итеүе

ҡотолоуы.

улы Һаҡмар килеп ҡушыла.
Аталы-уллы биш батыр,
Бер-береһенә иш батыр,
Дейеүгә яу башлаған
Ҡыйратып ташлаған.

сапҡан юлына, Дейеүҙән өйгән тауына
Һыуҙы шунда бөрккән, ти.

Мәңге үлмәҫ төҫ алһын,
Ҡошо һайрап маҡтаһын,
Халҡы йырлап хуплаһын,
Ерҙән ҡасҡан дошмандар
Бары күреп һоҡланһын,
Ил һөйөргә ил булып,
Ер һөйөргә бағ булып,
Дошман күҙен ҡыҙҙырып,
Балҡып торор ер булһын!