Презентация, доклад на тему Орта ғасырлардағы қазақ жерінен шыққан даналар атты презентация (10 сынып)

еңбегін бағалауға тәрбиелеу.

Білімділік - Орта ғасырлар кезеңінде өмір сүрген түрік ғұламалары мен олардың еңбектерін, олардың мазмұнын, өмірі мен өнегелерін оқушыларға баяндау.

Дамытушылық - сабақ барысында оқушылардың тарихи танымдық, ойлау, талдау, салыстырып, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту;

тексеру.
ІІ.ҮЙ ТАПСЫРМАСЫН ТЕКСЕРУ:
§28. “Көшпелілер рухани мәдениетінің ерекшелігі”

аталады?

3. Түркі халықтары өздерінің төл жазуымен бірге қандай жазу
пайдаланған?

4. Түркі халықтары қай кезден бастап араб әліпбиін қолдана бастады?

5. Археологиялық зерттеулерде жазба деректер қай жерлерде табылған?

6. Руна жазуының құпия сырын ашқан кім?

табылған
А) «Ақ сықын»

В) «Тәңірідей тәңірден жаралған дана қаған бұл таққа отырды. Сөзімді түгел естіңдер, жалғасқан іні-жиенім, ұлым, руым, халқым...»

С) «Аға, саған (бұл) ошақ! Бөтен тізеңді бүк! Халықта азық-түлік (мол болғай!)!»

Е) «Түркі халқы үшін түнде ұйықтамадым, күндіз отырмадым. Қызыл қанымды, қара терімді ағызды.м жалаңаш халықты киіндірдім, жарлы халықты бай қылдым, азхалықты көп қылдым».

ІІІ. Үйге берген жазбаша тапсырмалары тексеріледі

Өмір сүрген кезеңі - 870-950 жж.
Туған жері – қазіргі Түркістан алқабының
Фараб аймағына қарайтын Отырар
қаласында дүниеге келген

Толық аты - Әбу Насыр ибн Мұхаммед
ибн Узлағ Тархани ат-Турки
Білімі - Болашақ ғалым алғаш туған жері

Отырар медресесінде, кейін Шам, Исфахан,
Самарқан, Бұқара, Халеб, Мысыр, Дамаск қалаларында
оқып, жан-жақты білім алған. 70- ке жуық тіл білген

Еңбектері - түрлі ғылым салаларында 150-ге жуық

еңбектер жазып қалдырды. «Ғылымдардың шығуы»,
«Бақытқа жол сілтеу», «Музыканың үлкен кітабі»,
«Сөз, шешендер туралы» т.б.

Тарихтағы орны – Аристотельден кейінгі екніші ұстаз, ұлы энциклопедист,
ғалым, ойшыл, философ, математик, әдебиет пен музыка зерттеушісі, ақын.Әл-Фарабидің
логика мен медицина,ғарышнама мен анатомия, философия, заң ғылымы сияқты ғылым
қосқан жаңалықтары әлемге әйгілі.

Қорытынды - тек шығыстың ғана емес, Батыстың ғылымы мен
мәдениетінің дамуына зор үлес қосқан энциклопедиялық білімі бар ғалым

қаласы

Толық аты - Жүсіп Хас Хажип
Баласағұни

Атақты еңбегі – «Құт негізі - білік»
(«Құтадғу білік»). Бұл еңбек алғаш рет түрік
тілінде жазылған(13 мың жолдық)

Баласағұни еңбегін Баласағұнда бастап, Қашғарияда аяқтаған Сүлеймен Арслан ханға сыйға тартқан. Хан ғұламаның сол еңбегі үшін
Ұлы Хас Хажип деген лауазым берген.

қанына,
Бесігінде-ақ, білім жолын көсеңіз. Сәбиінде көкірекке түйгені,
Білім үйрет сәбиіңе сарылма, Өлгенінше санасында жүреді.

Тәрбие
Ұл-қызыңа үйрет білген білімді, Сонда, ұл-қызың адамдықтан таймайды,
Қолына ұстат кеудеңдегі күніңді. Көңілі таза, көзі шоқтай жайнайды.

Өнер
Үйрен, ұлым, арзан көрме өнерді
Өнер көкке жеткізеді төбеңді.

–Махмуд Хусейн ибн
Мұхаммед Қашқари

Еңбектері - Мәңгі өшпес мұрасы –
3 кітаптан тұратын «Түрік тілдерінің сөздігі» -
«Диуани лұғат ат-түрік» еңбегі(араб)

Бұл кітаптан бүгінгі ғалымдар сол кездегі түріктердің мекен-жайлардың аты-жөні, олардың тарихы, этнографиясы, ауыз әдебиеті жайлы көптеген мәліметтер алады.

Білімі Қашғар қаласында, кейіннен
Орта Азия мен Иранның ірі қалаларында
білім алады

рухани байланыстарын анықтауға мүмкіндік береді. А.Н. Кононовтың сөзімен айтқанда: “Түркі тілдерінің сөздігі” — XI ғасырдың түркілердің өмірі, олардың материалдық мәдениеті, бұйымдары, тұрмыс-жайлары, этнонимдері мен топонимдері, қызмет адамдарының дәрежесі және басқалар туралы бірден-бір деректеме болып табылады”.

Өмір сүрген кезеңі - 1103-1167 жж.

Сайрам қаласында туған

Әкесі Ибрахим - ғұлама адам болған.
Шешесінің аты – Айша (бір деректерде Қарашаш).

Білімі – Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан
білім алып, Йасыға оралады. Арыстан бапты пір тұтады

Қожа Ахмет Йассауиден қалған мұра «Диуани Хикмет»,
яғни «Даналық кітабі» түрік тілінде араб әліпбиімен жазылған
(оғыз-қыпшақ).

Шәкірттерінің бірі – ғұлама ақын, ел ішінде Хакім Ата
атанаған Сүлеймен Бақырғани халықты имандылыққа шақырды

Өмір сүрген кезеңі – 1499-1551жж

Арғы атасы Жетісуды билеген әмірші
Поладшы Дулати, Х. Дулати оның жетінші ұрпағы

Оның басты еңбегі — әлемге әйгілі “Тарих-и Рашиди” шығармасы парсы тілінде жазылып, дүние жүзіне таралған.

“Тарихи Рашидиді” Хайдар мырза 1544—1546 жылдар шамасында Кашмирде жазған. Ол екі дәптерден, яғни екі бөлімнен тұрады.

Хайдар мырзаның бір ерекшелігі — ол тек шындықты ғана жазды. Тарихшы ғалымдардың барлығы да Хайдар мырзаның осы бір қасиетіне ерекше мән береді.

М. X. Дулатидың балалық шағы Темір әулеті мемлекеттерінің күйреу, Моғолстанның ыдырау және қазақ хандығының өркендеу дәуірімен тұстас келеді.

Өмір сүрген кезеңі – 1530-1605жж

Ол Қазақ хандығының Орда сарайында хан
кеңесшісі және ханзадалардың тәрбиешісі
болып қызмет істеген.

Қадырғали қазіргі Рязань жерінде орналасқан аралық мемлекет Қасым хандығында тұрған кезде өзінің атақты еңбегі “Жамигат- тауарихты” (“Жылнамалар жинағы”) жазды. Ол оны 1602 жылы аяқтаған.

Қадырғали Жалайыри “Жылнамада” Шығыс елдеріне, оның шаһарларына шолу жасап, қазақ сахарасын мекендеген жалайыр, арғын, қыпшақ, қаңлы, найман, қоңырат, керей, алшын, т.б. секілді түркі тайпаларына анықтама береді.

Оңтүстік Қазақстанда, Отырар-Түркістан маңында дүниеге келген. Сырдария бойын мекендеген жалайыр тайпасынан шыққан

қанық көптеген кітаптар оқыған адаммын”, — деп жазды ол “Жылнамалар жинағында”.

Хаукаль өз еңбегінде : “Ол — аса ірі мұсылман философтарының бірі. Олардың ешқайсысы да оның деңгейіне жеткен жоқ. Әбу әли ибн Сина да (980—1037 жж.) өзінің шығармаларын жазу үстінде оның еңбектерін пайдаланғанын, сол арқылы мәшһүрлікке қолы жеткенін еске алады”, — деген

3. Ж. Баласағұни мен М. Қашқаридың қандай еңбектерін білесіңдер?

4. М. Х. Дулатидың “Тарих-и Рашиди” еңбегінің қандай маңызы бар?

5. М. Х Дулати мен Қ. Жалайыри шығармаларындағы ұқсастықтар неде деп ойлайсыңдар?

Жебе Ноян, Ахмет Йассауи, Тарихи-Рашиди,
Жүсіп, Жеңіс хан, Жалайыри, Әмір Темір,
Жылнамалар жинағы

Кононов
870 әл
Стамбул, Қоқанд
Тарих-и Рашиди
Барысхан

реферат жазу.