Презентация, доклад по физической географии на тему: АТМОСФЕРА

ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

ГЕОГРАФИЯ ВА ТАБИИЙ РЕСУРСЛАР ФАКУЛЬТЕТИ
ТАБИИЙ ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСИ

omillar

Atmosfera tarkibining o’zgarishi

Iqlimning global isishi va aholi salomatligiga ta’siri

4

1

2

3

Mavzu: ATMOSFERA

Reja:

degan ma`noni anglatib, geografik qobiqning eng yuqori qismini egallagan, yengil va serharakat havo qobig’idir. U yerning boshqa qobiqlari bilan uzviy aloqada bo’lib, o’zaro ta’sir etib turadi.
Atmosfera samodan keladigan meteor jismlardan, Quyoshning tirik organizmlar uchun zararli bo’lgan ultrabinafsha nurlaridan saqlaydi. Atmosfera bo’lmaganida Yer yuzi +120 Cgacha qizib, tunda esa -180-200C gacha sovub ketar edi. Havo qobig’I Yer yuzini shaffof ko’rpa kabi asrab turadi. Yer o’ziga tortishish kuchi bilan havoni ushlab turadi, shuning uchun ham sayyoramizda atmosfera bor.

kislorod (O2) tashkil etadi. Bundan tashqari karbonat angidrid, inert gazlar, suv bug’lari, changlar ham bor. Atmosferaning gaz tarkibini birinchi bo’lib 1774 – yilda fransiyalik olim A. Lavuazye aniqlagan.

bosimi kabi xususiyatlari bilan farqlanadi. Quyi qatlam troposferaga ( yunoncha burilish) atmosfera havo massasining 80% i to’g’ri keladi. Bu qatlamda: ob-havo, iqlim, shamollar, yog’inlar kuzatiladi. O’rtacha qalinligi 10 – 11km bo’lib, ekvatorda 17 km, qutblarda 17 km. Bu qatlamda bulutlar paydo bo’ladi. Havo harorati har 100 m ga ko’tarilganida 0.6 C ga soviydi. Troposferadan yuqorida stratosfera (yunoncha stratum – qatlam). Yuqori chegarasi 50-55 km gacha. Qatlamning quyi qismida havo harorati -45C dan -75C gacha pasayadi. Lekin yuqoriga ko’tarilgan sari havo isib, -10C gacha ko’tariladi. Undan yuqorida mezosfera ( 80-85 kmgacha), termosfera ( 1000 km gacha), ekzasfera (2000 km gacha) qatlamlari joylashgan.

organizmlar atmosferadan nafas olib rivajlanadi, ko`payadi, hayot faoliyatini davom ettiradi.

namlik, atmosfera bosimi, shamol, yog’in va boshqa meteorologik parametrlar statistikalarini oladi. Ushbu parametrlarning uzoq vaqt emas, balki muayyan vaqtdagi holatlariga ob-havo deyiladi. Boshqacha aytganda, iqlim — bu biror joydagi ob-havo holatlari to’plamidir.
Iqlim — yer yuzasining quyosh nurlariga nisbatan og’ishiga bog’liq ravishda obhavoning muayyan joyga xos bo’lgan ko’p yillik maromi, ya’ni biron joyda bo’ladigan obhavo sharoitlarining majmui va mavsumiy geografik o’zgarishi; quyosh radiatsiyasi, yer to’shama sirti xususiyatlari hamda ular b-n bog’liq atmosfera dirkulyasiyasi ta’sirida vujudga keladi.

har xil bo’lishiga, ya’ni bu jarayonlar sodir bo’ladigan o’sha geografik sharoitlarga bog’liq. Geografik omillardan eng muhimlari joyning kengligi va balandligi, dengiz sohiliga yaqin-uzokligi, orografiya va o’simlik qoplamining xususiyatlari, qor va muzning bor-yo’qligi, atmosferaning ifloslanganlik darajasi hisoblanadi. Bu omillar kengliklar bo’ylab turli I.larning shakllanishiga sabab bo’ladi.
Yernit shakli, uning Quyosh atrofidagi harakati va ekliptika tekisligiga qiyaligi, yer yuziga quyosh energiyasi turli kengliklarda turlicha tushi-shi, Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi natijasida havo va suv harakatlari yo’nalishini o’zgartirishiga ta’siri va bu ta’sirning yuqori kengliklarda kuchli bo’lishi Iqlim hosil qiluvchi astronomik omillar hisoblanadi.

chiqdi, iqlim o’zgarishining sababi ham bo’la oladi. Bu ta’sirning asosiy mexanizmi issiqxona effektidir. Yerga yetib keladigan quyosh nurlanishining tahminan 30% atmosferaning ustki qatlamlaridan aks ettirilib, fazoga qaytib ketadi, lekin nurlanishning asosiy qismi atmosferadan o’tib yer yuzini isitadi. Isitilgan yer yuzi infraqizil nurlanishni tarqatadi. Atmosfera tarkibiga kichik miqdorda kiradigan ayrim gazlar (0,1%) infraqizil nurlanishni ushlab qolish qobiliyatiga ega. Bu gazlar issiqxona gazlari, hodisaning o’zi esa issiqxona effekti deb ataladi.

tabiatda bo’lgan tabiiy aylanish natijasida saqlanib kelgan. Atmosferada issiqxona gazlari bo’lmaganligida, yer sathi harorati hozirgidan tahminan 30-330C past bo’lgan bo’lardi. Sanoat davrining boshlanishidan avval uglerod dioksidining atmosferada konsentrasiyasi 280 millionga zarraga teng bo’lgan, hozir esa bu daraja 30% oshib 368 millionga zarrani tashkil etadi.
 

issiqlik balansi holida saqlab kelgan bo’lsa, issiqxona gazlarining atmosferada antropogen ko’payishi issiqxona effektining kuchayishi hisobiga sayyoraning tabiiy issiqlik balansining buzilishiga olib keladi, bu esa natijada global issiqlashuvga olib keladi.

chiqiladi, va ular Global Iqlim Modellari (Global Climate Models) deb ataladi. Modellarda yerning iqlim sistemalarining o’zgarishi fizika asosiy qonunlariga asoslanib hisoblab chiqiladi.
Global Iqlim Modellari atmosferada issiqxona gazlarining konsentrasiyasi oshishini yer radiatsion balansiga ta’sirini sonli (miqdoriy) holda baholash va bu ma’lumotlardan kelajak iqlimini baholashda foydalanishga yordam beradi.

tomon 150-200 kmga suriladi, yuqori iqlim zonalari esa yuqoriga 150-200 mga suriladi. Sovuqsiz davrning davomligi 8-15 kunga ortadi. Turli xil ekinlarning aktiv havo haroratlarning summalari 5-10%ga ortadi. O’zbekistonning ko’p hududlarida bo’lib o’tadigan havo haroratining 1,5-2,00Cga oshishi qish rejimining o’zgaruvchan "vegetasion" qish rejimiga almashishiga olib keladi, bu esa o’z navbatida sahro o’tloqlarining hosildorligini qisqartirishi mumkin.

ekinlari va o’tloq o’simliklari o’z hosildorliklarini yuqotishlari mumkin bo’lgan oshish darajasidan ancha ko’p va bu atmosferada karbonat angidrid konsentrasiyasi o’sishi natijasida sodir bo’ladi.
Sahro o’tloqlarining hosildorigining kamayishi va yuqori haroratli kunlar sonining ortishi tekisliklarda mol boqish sharoitlarini og’irlashtiradi, sababi – hayvonlar mahsuldorligini kamaytiruvchi issiqlik darajasi ortadi.
 

topish vazifasi turibdi. Nafaqat bevosita ta’sir - termik stressning oshishi va u bilan bog’liq kasalliklar (yurakning ishemiya kasalligi, nafas olish organlari, nerv sistemasi, buyrak kasalliklari va h.k)lar sonining ko’payishi, balki bilvosita ta’sir ham bo’lishi mumkin. Bunga tabiiy manbali infeksiya areallarining o’zgarishi natijasida yuqumli kasalliklar soning ortishi, ichimlik suvi sifatining yomonlashishi va suvning ekologik taqchilikka uchragan hududlarda yetishmasligi natijasida infeksiyalar sonining ortishi misol bo’la oladi.