Презентация, доклад на тему Сурхури

мӗш класра
вӗренекен Кузнецова Светлана
Ертӱçи: Федорова Ольга Леонидовна

Тĕпчев ĕçĕ: «Сурхури уявĕ»

уявне мĕнле
уявланине тĕпчесе пĕлесси;
Задачăсем:
1. Сурхури уяв\н й=ли-й\ркине к=тартса парасси;
2. Ачасене хал=х уяв\сене сума суса пур=нма х=н=хтарасси;
3. Пуҫламӑш класри ачисемпе социалла тĕпчев ирттересси.
     

актуаллă,  мĕншĕн тесен вĕренекенсене ял йăли-йĕркине пĕлме, вĕрентекенсене, литературăпа интересленекенсене усă курма  кирлĕ ĕç. 

традицийӗ, урӑхла каласан ял хавалӗ. Пӗр районтах тӗрлӗ йӑла-йӗрке, традицийӗ. Хальхи саманара пур ҫӗрте те чӑвашсем «вырӑсланса» кайнӑ темелле.Вӗсем хайсем чӑваш пулнишӗн те именеҫҫӗ,паллах йӑла- йӗркесене те пӗлесшӗн мар.

"Халӑх вӗрентӗвӗн пуянлӑхне упраса аталантарса пырсан ҫеҫ чӑваш ҫӗнӗрен чӗрӗлсе малалла кайма пултарать» тӗнчери ытти халӑх йышӗнче тивӗҫлӗ вырӑна тухать, ӗмӗрхи чапне ҫӗнетсе, чӗртсе яма шанчӑк тупать", - тет педагогика ӑслӑлӑхӗсен докторӗ Г.Н.Волков.

Мӗн авалтан чӑваш халӑхӗ хут ҫине ҫырман, анчах та пурнӑҫра ҫирӗп тытса пыракан йӑла-йӗркесемпе пурӑнать.Чӑваш йӑла- йӗркинче, тыткаларӑшӗнче тӑван халӑх ӑс-хакӑлӗ,кӑмӑл туйӑмӗ палӑрать.

курăнать. «Сурхури» ăнлавра сывлăх пултăр, сур-хур кайтăр тесе сунни пур. Сур-хур хăвалама çылăхсăр чунсене, ачасене, хутшăнтарнă. Вĕсемпе ăшă кăмăллă пулма, вĕсене кучченеç пама тивнĕ. Çамрăксем юмăç ярасси, çветке пуласси каярахпа, чăвашсене тĕне кĕртсен тин, пуçланнă.
Сурхури кунĕсенче ача-пăча ушкăнпа килĕрен киле çўренĕ.

каласа ялта хăйсен тăванĕсем патне кĕрсе çўренĕ, кил хуçисем сăра-эрехпе, янтăланă мăйăрпа çамрăксене сăйланă, нумайăшĕ пăрçа, пан улми, купăста куклисемпе хăналанă. Вĕт-шакăр ачасем пухăнса каччăсем, хĕрсем юрласа ташланине курса çўренĕ.

шавласа тăнă. Хĕрупраçсемпе яш-кĕрĕмсем тата урăхла камит пулнă. Вĕсен юмăç пăхмалла пулнă.

шыв лартаççĕ, сакай алăкне уçса хураççĕ. Хĕрсем е каччăсем чăх тытса кĕреççĕ. Чăххине çавăраççĕ-çавăраççĕ те урайне яраççĕ. Урайне хунă япаласенчен чăх хăшне сăхать, çавăн тăрăх чăх хуçин (тытса кĕрекенĕн) мăшăрĕ мĕнле пулассине калаççĕ.  Сакайне сиксен — мăшăрĕ вăхăтсăр вилет теççĕ. Тата чăххи кăçалхи çамрăк чăх пулсан ăна тытса кĕрекенĕн мăшăрĕ хăйĕнчен кĕçĕн пулать имĕш.

сурăх урине татăкпа е çиппе çыхса паллă тăвать. Ирхине кайса пăхаççĕ, хура сурăх пулсан мăшăрĕ хура çӱçлĕ, шурă сурăх лексен сарă çуçлĕ пулать теççĕ.Сурăх ури тытнăран сурхури теççĕ ĕнтĕ çав уява.

алăк енне утма хушаççĕ. Алăкран тухса кайма пултарсан, хĕр ача çак çул качча каять, арçын ача авланать.

ӑҫталла пӑхать – хĕр ача ҫав еннелле качча каять, арҫын ача - ҫав енчен хĕр илет.

хĕсĕр юлаççĕ, —
тесе юрланă çамрăксем.
Çапла вара, Сурхури уявĕ пĕр эрнене пынă. Ваттисем кӱршисемпе пухăнса Сурхури уявланă.

ватти-вӗттисене хисеплеме, кӑмӑллӑ, тараватлӑ пулма, туслӑха ҫирӗп тытма, ӗҫчен те сӑпайлӑ та ӑслӑ,тӳрӗ те ӑшӑ кӑмӑллӑ пулма хистенӗ. Пирӗн те ҫак уявсене манас марччӗ, асра тытса тӑрасчӗ.

 

Пĕтĕмлетӳ

Чебоксары 1994г.

2.Иванов В.П., Николаев В.В., Димитриев В.Д. Чуваши: этническая история и традиционная культура. Чебоксары, 2000.

3.Культура Чувашского края. Часть I: Учебное пособие /В.П. Иванов, Г.Б. Матвеев, Н.И. Егоров и др./ Сост. М.И. Скворцов. – Чебоксары: Чув. Кн. Изд-во, 1985

1.Максимов В.В.Как ты хорош, родной край…Обряды, традиции,фольклор.Чебоксары,2002г.